У Горкі, на Стаўпеччыну, мяне запрасіў сябар — сьпявак, уладальнік унікальнага голасу бас-прафунда Юры Якушаў. Калісьці ён кінуў прэстыжны, але, як лічыў, кансэрватыўны па стылі ды рэпэртуары хор прафэсара Роўды і са сьпеўным гуртам «Беларускія казакі» шмат год працуе ў Нямеччыне. Ён выйграў шэраг судовых працэсаў у Белтэлерадыёкампаніі, адстаяўшы права на прапіску ды менскае жытло. І тут жа раптоўна купіў дамок у Горках, куды пераехаў зь сям’ёй. Паабяцаў там цікавыя сустрэчы і «нештачка палітычна-экзатычнага» з горацкага жыцьця.
…Высокі, сівавалосы, з круглымі, дапытлівымі вачыма — Юры адразу вядзе мяне да пабудаванага год таму ў вёсцы міні-гарадка з 6 прэзыдэнцкіх домікаў. Горкі, дарэчы, — частка аграгарадку «Жацерава», які іх мусіць абслугоўваць. Пабудаваныя з шараватых сыліката-бэтонных блёкаў, яны і зьнешне не выглядаюць «пад Эўропу». У першым дзьверы адчыніў 13-гадовы Дзяніс Ляшкевіч.
Карэспандэнт: «Самім шмат прыйшлося дарабляць?».
Дзяніс: «Так, пераклейваць, трэшчыны ўсюды пайшлі…».
Якушаў: «А ведаеш чаму? Паставілі фундамэнт — і тут жа на яго паклалі дом. А ён некалькі год павінен „выстойвацца“…».
Дарослыя знайшліся толькі ў апошнім доміку. 19-гадовая Любоў Чмуневіч вучыцца ў Менску, у каледжы лёгкай прамысловасьці. Робіць нам экскурсію па нядаўна пабудаванай хаце.
Любоў: «Будаўніцтва 7 домікаў замарозілася. І не працуе цяпер газавы кацёл. Ён шмат бярэ газу — 350 тысяч трэба ўзімку аплачваць кожны месяц. Гэта заробак палявода. Шпалеры, бачыце, усе аблезьлі, дзьвярныя праёмы павыляталі. Шчыліны ў нас — такая сырасьць у хаце! А ў хлеўчыку сьвіньня не павернецца. У некаторых шыфэр сарвала ветрам — трэшчыны ў ім…».
Люба застаецца тутэйшай — добра ведае і жыцьцёвы ўзровень горкаўцаў, і норавы начальства.
Любоў: «Людзі працуюць на фэрмах і 300 тысяч атрымліваюць. Мой тата атрымаў 600 тысяч на адпачынак і 300 мае заробку — гэта менш за пражытковы мінімум. У нас 8 дзяцей у сям’і, і мы не атрымліваем даўно ўжо „дзіцячых“ — кажуць, шмат зарабляеце. Маці атрымала ў тым месяцы чыстымі 500. За 10 сотак, што мы садзілі, узялі за пасадку 220 тысяч. Бяруць за пасадку, праполку, высадку, хімікаты…».
Карэспандэнт: «Дык ці не залатая тая бульба атрымліваецца?».
Любоў: «Так. І тым больш наяжджаюць на бацькоў! Прыйшла галоўны заатэхнік Канвенчыха Ларыса і без майго хаценьня выпісала нам 150 літраў малака. Я падыходжу, пачынаю лаяцца — «А на што мне апрануцца?» — «А вы ня хочаце, а будзеце за яго плаціць», — і нараўла на мяне яшчэ! А трэба дзяцей апранаць, аплачваць крэдыт — «мяне не хвалюе, і ўсё!».
Карэспандэнт: «А назад вяртацца будзеш зь Менску ці не?».
Любоў: «Не хачу я! Працаваць і жыць у гароце, траціць сваю маладосьць. Маладосьць не для Горак. А во бацька ўжо…».
Спадар Уладзімір Чмуневіч, які падышоў да нас, працуе даглядчыкам, цяпер у адпачынку. Выгляд мае ня вельмі ахайны — кажа, ад «зацюканасьці жыцьцём». Нам ён паказаў свой разьліковы ліст.
Міневіч: «Во выхады мае — 31 дзень на працы. Па 12 гадзін даглядаю. 303 тысячы атрымаць на васьмёра дзяцей! Узяў на іх макарончыкаў, батончык — і пасьля красьці?! На хлеб ня хопіць на месяц на 8 чалавек! Дзеці голыя, босыя ходзяць. Сабралася камісія, каб зьняць грошы зь людзей за правіны з намесьнікам старшыні Куляшэвічам. Таму за п’янку, а пра мяне — „ня п’е, а ня ўтрымлівае сям’ю“. Я ж не пайду красьці! І каб на працу не хадзіў, а то хаджу! Гэта не катастрофа — ленінградзкая блякада!».
Спыняемся ля сьвежапафарбаванай у сьветлыя тоны хаціны з драўлянымі фігуркамі птушак. Ідзем па ўвітай плюшчом сьцяжынцы, каб сустрэцца з прадпрымальніцай Аксанай Лябедзькай. Прывабная, інтэлігентнага выгляду кабета прабачаецца, што ня можа гаварыць на адной з намі мове.
Аксана: «На жаль, я чыстая расіянка, таму мне ня суджана гаварыць. Але беларуская мова мне вельмі падабаецца, асабліва калі гэта не калгасная трасянка…».
Аксана з мужам на ўласным аўто штодзень езьдзяць на працу ў Стоўпцы.
Аксана: «Аўтобус у нас у Стоўпцы ходзіць 3 разы на тыдзень — у пятніцу ўвечары, у суботу і ў нядзелю. Каб была выручка — а што ім бабуля, што сядзе ў горад па лекі?! Паступова людзі сыходзяць — дрэнна плацяць заробкі, яшчэ ўразаюць. Моцныя людзі, вядома, сыходзяць у горад, таму што там ты не працуеш 31 дзень у месяц па 18 гадзін і атрымліваеш больш. Ілюзія існуе — а падумаеш, у вёсцы жыць? Гэта ж клясна, у іх там усё сваё! А ты пасьпі 4 гадзіны ў суткі, ня ведаючы, ці засынаеш, бо ўнутры ўсё баліць ад таго, што цягаў, пераварочваў, дыхаў ядахімікатамі!».
Аксана кажа пра тых, за каго ёй найбольш баліць у горкаўскім жыцьці.
Аксана: «Я вельмі шкадую старых людзей. Прыяжджаю некалі са Стоўпцаў, дзе ў аптэцы мне патрэбны быў тэтрацыклін — захварэлі кураняткі. Я папрасіла 10 пачак. Мне сказалі — мы не даем, толькі 1 набор, бо такая сытуацыя ўзьнікла ў краіне. Я кажу — а вы ўяўляеце, што ў вёсках ёсьць бабулькі, што жывуць на цытрамоне, анальгіне, бо ім здаецца, што дапамагае. Яна прыехала раз на месяц да вас ды 7 км на электрычку пехатой — вы таксама дасьцё ёй 2 пачкі? — „Так!“. Я была ў шоку! Альбо калі ты ўжо не працуеш у калгасе, а прыходзіш узяць каня, каб вывезьці сена, дзе ты сушыў, у цябе могуць узяць велічэзную суму грошай. Забаранаваць 3 соткі бульбы — 10 тысяч. Гэта можна рабіць уручную здароваму мужыку, але не старому, у якога 23 соткі. Альбо прыходзіць старэнькі выпісаць зерне курачкам — яму могуць адмовіць, нягледзячы, што ты прысьвяціў калгасу 30 год! У мяне муж працаваў тут на адкорме буйной рагатай жывёлы, аддаючы працы 80% часу, але потым раптам прапалі заробкі. А ўзімку ў нас ішло 90 тысяч за газ плюс 30 за сьвятло. У нас 20 тысяч на жыцьцё заставалася. Таму сышоў з калгасу, бо трэба карміць дзяцей. Гэта самае страшнае…».
* * *
У Горках — адзіная ў навакольлі прыватная крама: паблізу яшчэ 5 вёсак. У ёй ніколі не бракуе наведнікаў.
Карэспандэнт: «А чаму прыватную краму, а не дзяржаўную наведваеце часьцей?».
Спадарыня: «Бывае, у дзяржаўную не заўжды прывозяць хлеб…».
Баранцэвіч: «Да нас зь Менску прывозяць, а да іх толькі са Стоўпцаў. Кілбаса ў нас ёсьць таньнейшая — і сыравэнджаная па 32, па 29. А танная — і па 9400…».
Спадарыня: «А ў дзяржаўных не заўжды смачная. Во тут ёсьць бутэрбродная — я заўжды ў прыватнай купляю…».
Баранцэвіч: «У мяне па 2 разы на тыдзень прывозяць сьвежанькую…».
Гэта ўступіла ў гутарку прадавачка Натальля Баранцэвіч. 5 год таму яна сьвядома кінула дзяржаўную краму ў Стоўпцах, дзе жыве. І — не шкадуе.
Баранцэвіч: «Заробкі тут большыя. У нас на іх ідзе тут 3% ад выручкі, а ў іх — 2,5%. Да мільёна даходзіць…».
Спадарыня: «І яшчэ ў Менску зрабілі для пэнсіянэраў зьніжку — макаронныя, кілбасныя, малочныя вырабы на 5% таньнейшыя. Хай бы тут такую краму зрабілі, каб было ўсё дзешавей толькі…». (Сьмех.)
Карэспандэнт: «А калі даражэй будзе — вытрымаеце?».
Спадарыня: «А нам, пэнсіянэрам, сказалі, што дабавяць у жніўні і ў лістападзе. Дзякуй Лукашэнку — ён не абіжае пэнсіянэраў…».
Карэспандэнт: «Ну, то ня скардзьцеся болей…». (Сьмех.)
Ведаючы, што я 3 гады запар ішоў сваім чарнобыльскім шляхам, накруціўшы 8 тысяч кілямэтраў па Зоне, Юра вядзе мяне да спадара Міхаіла Рыбаковіча. Яму 58 год, былы электралінейшчык. Гаварыць яму відавочна цяжка — прыдыханьне ды хрыпы. Але агульную мову знаходзім лёгка.
Рыбаковіч: «Стаялі ў пасёлку Нягледзькаўшчына, ад рэактара кілямэтраў 5, акурат у красавіку. Для мыйкі не хапала напругі, і вялі туды лінію на 110 кВт. Месяц былі…».
Карэспандэнт: «Сродкаў абароны, спэцкасьцюмаў не давалі?».
Рыбаковіч: «Не, нічога. Пасьведчаньні ліквідатараў, мэдалькі далі адразу. 40 тысяч дабавілі. Лукашэнка ўсё паадмяняў — праезд раней быў бясплатны, ільготы на лечкамісію, лекі…».
Карэспандэнт: «Якія хваробы ў цябе пасьля Чарнобылю ўзьніклі?».
Рыбаковіч: «Хранічны бранхіт — паўміралі мужыкі. З 48 чалавек большасьць памерла — ой, цяжка размаўляць, задышка, сэрца слабае, ціск, цукровіца. Нічога так не праходзіць…».
Сядзім у дамку Якушавых. Побач бегае немаўля — юны эрудыт, 4-гадовы Мішка. Ён у дзіцячым садку, але асвоіў кампутар. Мы ж зь Юрам спрабуем прааналізаваць плюсы ды мінусы пераезду зь Менску ў Горкі.
Юры Якушаў
Якушаў: «Стопудова — ня горкі, а распадзіны. Што мной рухала? Я люблю жыць у вёсцы, прыроду — тут не адно шыкоўнае возера. Былі грошы, я набыў тут домік. Як цяпер раблю ў Нямеччыне — думаў расслабіцца, адпачыць. Спадзяваўся тыя грошы ўкладаць у будаўніцтва, а на тыя, што жонка зь сястрой зарабляюць, будзем жыць. Але ж так не выходзіць — іх заробкі ідуць на ежу. А дзіця, бульба, газ, садок…».
Карэспандэнт: «Мішка, ты даўно еў цукеркі ды шакаляд?».
Мішка: «Так!».
Якушаў: «Прывожу адтуль па сумцы шакаляду. А там і ён, і курыца, і кашы — таньнейшыя…».
Карэспандэнт: «Ты ня быў тут 3 месяцы. Якую Беларусь сустрэў?».
Якушаў: «Абсалютна іншую! Людзі баяцца, як ім кажуць, так і робяць! Знаходжуся ў нейкім маральна-псыхалягічным стрэсе. Я б ня езьдзіў у тую Нямеччыну, але кім тут рабіць? Браць рыдлёўку і кідаць гной? Дык і на гэтыя грошы ня выжыць!».
Карэспандэнт: «Ты шкадуеш, што ў вёску прыехаў?».
Якушаў: «Не, у Менску было б горш. На радыё мае сябры атрымліваюць капейкі, а каб пабудаваць хаты, узялі крэдыты ў далярах. На адсоткі практычна ўсе заробкі аддаюць. Людзі сталі зьлейшыя — іх сытуацыя паставіла ў немагчымасьць выжываць. Мы па восені паямо, што вырасьце. І ня трэба гуркі, памідоры купляць. І за кілю трускалак 25 тысяч аддаваць, а 40 — за чарэшню. Ніколі не было такога!».
Старэйшы сын Якушава, 21-гадовы Андрэй заснаваў рок-гурт «Дзякуй», займае актыўную беларускую грамадзянскую пазыцыю.
Карэспандэнт: «Адкуль у Андрэя ўзялася такая прага да беларускасьці?».
Якушаў: «Я люблю сам Беларусь, карані мае адсюль, і я яго вучыў, што трэба любіць мову нашу. Яшчэ ўсё пайшло ад майго прадзеда. Ён быў настаяцелем сабору пад Шкловам. Прыяжджалі з усяго навакольля яго паслухаць — у яго быў бас-прафунда, рэдкі з галасоў. У Магілёве ў 1914-м у цягнік Мікалая Другога адмыслова прыяжджаў і ўсе службы там праводзіў на беларускай мове. Камуністы прыйшлі да яго — усё, закрываем Раства Багародзіцкую царкву. І каб адмовіўся ад сану, веры. Ён напісаў ім — ад сану адракаюся, ад веры — ніколі. Гэтая папера ёсьць у мяне па запыце зь яшчэ саюзнай Дзяржбясьпекі. Яны забралі яго ў турму, ён год прабыў і ні ад чаго не адмовіўся, хоць, зразумела, і білі яго, катавалі. Яму было 77 год, яны адправілі паміраць яго. Ён празь месяц і памёр. Я ганаруся, што ў мяне ёсьць такі прадзед…».
Карэспандэнт: «А ў што сёньня верыш сам?».
Якушаў: «У тое, што Бог ёсьць, душа. Ня веру ў ідалаў, што тут зараз стаяць, не разумеючы, што на той сьвет з сабой нічога не забярэш. Трэба любіць усіх, дапамагаць адно аднаму. А Беларусь будзе вечнай…».
Падарожжы Свабоды
…Высокі, сівавалосы, з круглымі, дапытлівымі вачыма — Юры адразу вядзе мяне да пабудаванага год таму ў вёсцы міні-гарадка з 6 прэзыдэнцкіх домікаў. Горкі, дарэчы, — частка аграгарадку «Жацерава», які іх мусіць абслугоўваць. Пабудаваныя з шараватых сыліката-бэтонных блёкаў, яны і зьнешне не выглядаюць «пад Эўропу». У першым дзьверы адчыніў 13-гадовы Дзяніс Ляшкевіч.
Дзяніс: «Так, пераклейваць, трэшчыны ўсюды пайшлі…».
Якушаў: «А ведаеш чаму? Паставілі фундамэнт — і тут жа на яго паклалі дом. А ён некалькі год павінен „выстойвацца“…».
Дарослыя знайшліся толькі ў апошнім доміку. 19-гадовая Любоў Чмуневіч вучыцца ў Менску, у каледжы лёгкай прамысловасьці. Робіць нам экскурсію па нядаўна пабудаванай хаце.
Люба застаецца тутэйшай — добра ведае і жыцьцёвы ўзровень горкаўцаў, і норавы начальства.
Любоў: «Людзі працуюць на фэрмах і 300 тысяч атрымліваюць. Мой тата атрымаў 600 тысяч на адпачынак і 300 мае заробку — гэта менш за пражытковы мінімум. У нас 8 дзяцей у сям’і, і мы не атрымліваем даўно ўжо „дзіцячых“ — кажуць, шмат зарабляеце. Маці атрымала ў тым месяцы чыстымі 500. За 10 сотак, што мы садзілі, узялі за пасадку 220 тысяч. Бяруць за пасадку, праполку, высадку, хімікаты…».
Карэспандэнт: «Дык ці не залатая тая бульба атрымліваецца?».
Любоў: «Так. І тым больш наяжджаюць на бацькоў! Прыйшла галоўны заатэхнік Канвенчыха Ларыса і без майго хаценьня выпісала нам 150 літраў малака. Я падыходжу, пачынаю лаяцца — «А на што мне апрануцца?» — «А вы ня хочаце, а будзеце за яго плаціць», — і нараўла на мяне яшчэ! А трэба дзяцей апранаць, аплачваць крэдыт — «мяне не хвалюе, і ўсё!».
Карэспандэнт: «А назад вяртацца будзеш зь Менску ці не?».
Любоў: «Не хачу я! Працаваць і жыць у гароце, траціць сваю маладосьць. Маладосьць не для Горак. А во бацька ўжо…».
Спадар Уладзімір Чмуневіч, які падышоў да нас, працуе даглядчыкам, цяпер у адпачынку. Выгляд мае ня вельмі ахайны — кажа, ад «зацюканасьці жыцьцём». Нам ён паказаў свой разьліковы ліст.
Спыняемся ля сьвежапафарбаванай у сьветлыя тоны хаціны з драўлянымі фігуркамі птушак. Ідзем па ўвітай плюшчом сьцяжынцы, каб сустрэцца з прадпрымальніцай Аксанай Лябедзькай. Прывабная, інтэлігентнага выгляду кабета прабачаецца, што ня можа гаварыць на адной з намі мове.
Аксана з мужам на ўласным аўто штодзень езьдзяць на працу ў Стоўпцы.
Аксана: «Аўтобус у нас у Стоўпцы ходзіць 3 разы на тыдзень — у пятніцу ўвечары, у суботу і ў нядзелю. Каб была выручка — а што ім бабуля, што сядзе ў горад па лекі?! Паступова людзі сыходзяць — дрэнна плацяць заробкі, яшчэ ўразаюць. Моцныя людзі, вядома, сыходзяць у горад, таму што там ты не працуеш 31 дзень у месяц па 18 гадзін і атрымліваеш больш. Ілюзія існуе — а падумаеш, у вёсцы жыць? Гэта ж клясна, у іх там усё сваё! А ты пасьпі 4 гадзіны ў суткі, ня ведаючы, ці засынаеш, бо ўнутры ўсё баліць ад таго, што цягаў, пераварочваў, дыхаў ядахімікатамі!».
Аксана кажа пра тых, за каго ёй найбольш баліць у горкаўскім жыцьці.
Аксана: «Я вельмі шкадую старых людзей. Прыяжджаю некалі са Стоўпцаў, дзе ў аптэцы мне патрэбны быў тэтрацыклін — захварэлі кураняткі. Я папрасіла 10 пачак. Мне сказалі — мы не даем, толькі 1 набор, бо такая сытуацыя ўзьнікла ў краіне. Я кажу — а вы ўяўляеце, што ў вёсках ёсьць бабулькі, што жывуць на цытрамоне, анальгіне, бо ім здаецца, што дапамагае. Яна прыехала раз на месяц да вас ды 7 км на электрычку пехатой — вы таксама дасьцё ёй 2 пачкі? — „Так!“. Я была ў шоку! Альбо калі ты ўжо не працуеш у калгасе, а прыходзіш узяць каня, каб вывезьці сена, дзе ты сушыў, у цябе могуць узяць велічэзную суму грошай. Забаранаваць 3 соткі бульбы — 10 тысяч. Гэта можна рабіць уручную здароваму мужыку, але не старому, у якога 23 соткі. Альбо прыходзіць старэнькі выпісаць зерне курачкам — яму могуць адмовіць, нягледзячы, што ты прысьвяціў калгасу 30 год! У мяне муж працаваў тут на адкорме буйной рагатай жывёлы, аддаючы працы 80% часу, але потым раптам прапалі заробкі. А ўзімку ў нас ішло 90 тысяч за газ плюс 30 за сьвятло. У нас 20 тысяч на жыцьцё заставалася. Таму сышоў з калгасу, бо трэба карміць дзяцей. Гэта самае страшнае…».
* * *
У Горках — адзіная ў навакольлі прыватная крама: паблізу яшчэ 5 вёсак. У ёй ніколі не бракуе наведнікаў.
Карэспандэнт: «А чаму прыватную краму, а не дзяржаўную наведваеце часьцей?».
Спадарыня: «Бывае, у дзяржаўную не заўжды прывозяць хлеб…».
Баранцэвіч: «Да нас зь Менску прывозяць, а да іх толькі са Стоўпцаў. Кілбаса ў нас ёсьць таньнейшая — і сыравэнджаная па 32, па 29. А танная — і па 9400…».
Спадарыня: «А ў дзяржаўных не заўжды смачная. Во тут ёсьць бутэрбродная — я заўжды ў прыватнай купляю…».
Баранцэвіч: «У мяне па 2 разы на тыдзень прывозяць сьвежанькую…».
Баранцэвіч: «Заробкі тут большыя. У нас на іх ідзе тут 3% ад выручкі, а ў іх — 2,5%. Да мільёна даходзіць…».
Спадарыня: «І яшчэ ў Менску зрабілі для пэнсіянэраў зьніжку — макаронныя, кілбасныя, малочныя вырабы на 5% таньнейшыя. Хай бы тут такую краму зрабілі, каб было ўсё дзешавей толькі…». (Сьмех.)
Карэспандэнт: «А калі даражэй будзе — вытрымаеце?».
Спадарыня: «А нам, пэнсіянэрам, сказалі, што дабавяць у жніўні і ў лістападзе. Дзякуй Лукашэнку — ён не абіжае пэнсіянэраў…».
Карэспандэнт: «Ну, то ня скардзьцеся болей…». (Сьмех.)
Ведаючы, што я 3 гады запар ішоў сваім чарнобыльскім шляхам, накруціўшы 8 тысяч кілямэтраў па Зоне, Юра вядзе мяне да спадара Міхаіла Рыбаковіча. Яму 58 год, былы электралінейшчык. Гаварыць яму відавочна цяжка — прыдыханьне ды хрыпы. Але агульную мову знаходзім лёгка.
Карэспандэнт: «Сродкаў абароны, спэцкасьцюмаў не давалі?».
Рыбаковіч: «Не, нічога. Пасьведчаньні ліквідатараў, мэдалькі далі адразу. 40 тысяч дабавілі. Лукашэнка ўсё паадмяняў — праезд раней быў бясплатны, ільготы на лечкамісію, лекі…».
Карэспандэнт: «Якія хваробы ў цябе пасьля Чарнобылю ўзьніклі?».
Рыбаковіч: «Хранічны бранхіт — паўміралі мужыкі. З 48 чалавек большасьць памерла — ой, цяжка размаўляць, задышка, сэрца слабае, ціск, цукровіца. Нічога так не праходзіць…».
Сядзім у дамку Якушавых. Побач бегае немаўля — юны эрудыт, 4-гадовы Мішка. Ён у дзіцячым садку, але асвоіў кампутар. Мы ж зь Юрам спрабуем прааналізаваць плюсы ды мінусы пераезду зь Менску ў Горкі.
Карэспандэнт: «Мішка, ты даўно еў цукеркі ды шакаляд?».
Мішка: «Так!».
Якушаў: «Прывожу адтуль па сумцы шакаляду. А там і ён, і курыца, і кашы — таньнейшыя…».
Карэспандэнт: «Ты ня быў тут 3 месяцы. Якую Беларусь сустрэў?».
Якушаў: «Абсалютна іншую! Людзі баяцца, як ім кажуць, так і робяць! Знаходжуся ў нейкім маральна-псыхалягічным стрэсе. Я б ня езьдзіў у тую Нямеччыну, але кім тут рабіць? Браць рыдлёўку і кідаць гной? Дык і на гэтыя грошы ня выжыць!».
Карэспандэнт: «Ты шкадуеш, што ў вёску прыехаў?».
Якушаў: «Не, у Менску было б горш. На радыё мае сябры атрымліваюць капейкі, а каб пабудаваць хаты, узялі крэдыты ў далярах. На адсоткі практычна ўсе заробкі аддаюць. Людзі сталі зьлейшыя — іх сытуацыя паставіла ў немагчымасьць выжываць. Мы па восені паямо, што вырасьце. І ня трэба гуркі, памідоры купляць. І за кілю трускалак 25 тысяч аддаваць, а 40 — за чарэшню. Ніколі не было такога!».
Старэйшы сын Якушава, 21-гадовы Андрэй заснаваў рок-гурт «Дзякуй», займае актыўную беларускую грамадзянскую пазыцыю.
Карэспандэнт: «Адкуль у Андрэя ўзялася такая прага да беларускасьці?».
Якушаў: «Я люблю сам Беларусь, карані мае адсюль, і я яго вучыў, што трэба любіць мову нашу. Яшчэ ўсё пайшло ад майго прадзеда. Ён быў настаяцелем сабору пад Шкловам. Прыяжджалі з усяго навакольля яго паслухаць — у яго быў бас-прафунда, рэдкі з галасоў. У Магілёве ў 1914-м у цягнік Мікалая Другога адмыслова прыяжджаў і ўсе службы там праводзіў на беларускай мове. Камуністы прыйшлі да яго — усё, закрываем Раства Багародзіцкую царкву. І каб адмовіўся ад сану, веры. Ён напісаў ім — ад сану адракаюся, ад веры — ніколі. Гэтая папера ёсьць у мяне па запыце зь яшчэ саюзнай Дзяржбясьпекі. Яны забралі яго ў турму, ён год прабыў і ні ад чаго не адмовіўся, хоць, зразумела, і білі яго, катавалі. Яму было 77 год, яны адправілі паміраць яго. Ён празь месяц і памёр. Я ганаруся, што ў мяне ёсьць такі прадзед…».
Якушаў: «У тое, што Бог ёсьць, душа. Ня веру ў ідалаў, што тут зараз стаяць, не разумеючы, што на той сьвет з сабой нічога не забярэш. Трэба любіць усіх, дапамагаць адно аднаму. А Беларусь будзе вечнай…».
Падарожжы Свабоды
