Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Беларуская вёска за ўкраінскай мяжой


Не магу зразумець, хто і навошта перакручвае назвы беларускіх паселішчаў. Усе мясцовыя людзі гавораць «Глушкавічы» --> http://maps.google.com/maps/ms?ie=UTF8&hl=en&oe=UTF8&num=200&start=200&msa=0&msid=103600678178428685206.00046355b62ab3e327e28&ll=53.001562,27.883301&spn=4.092865,11.634521&z=7&iwloc=000492fb5f93dc058b8c4 . А ўказальнік кажа, што вы прыехалі ў «Глушкевічы». Што цікава, да Глушкавічаў трэба некалькі кілямэтраў ехаць па тэрыторыі Ўкраіны. Так пракладзеная мяжа. І ў беларускія Глушкавічы вы ўяжджаеце пад гукі смс-вітаньняў ад украінскіх тэлефонных кампаній.


Першае ўражаньне ад мястэчка неарыгінальнае. Чысьціня і акуратнасьць. Некалькі ахайных вуліцаў сьцякаюцца да невялікай плошчы са сквэрыкам. У сквэрыку стаіць помнік савецкаму салдату. Побач укапаныя каменныя крыжы часоў Тураўскага княства.


За сквэрыкам — навюткі Дом культуры. Але варта загаварыць зь першай сустрэчнай бабуляй, як ідылія «парадку і чысьціні» зьнікае.


Старая: «Царква тут была калісь, тута».

Карэспандэнт: «Вось на гэтым месцы?»

Старая: «Так. Тут ня трэба было клюба рабіць. Бо тут накапалі цэлую труну галоў ды ўсяго. Папалілі людзей багата ў вайну. Жыўцом».


Вось табе і ідылія. Дом культуры пабудаваны на касьцях. У 1942-м годзе тут, далёка ад лініі фронту, ішла сапраўдная вайна. Глушкавічы былі цэнтрам вялізарнага партызанскага злучэньня генэрала Каўпака. Сюды, на край Беларусі, гітлераўцы сьцягваюць некалькі дывізій СС, батальёны бэрлінскай жандармэрыі, паліцыю з Украіны, полк славакаў і нават аддзелы гітлер’югенду. На Каляды 1942 году карнікі загналі сялян у адрыны і падпалілі. Па тых, хто спрабаваў вырвацца, стралялі. З 365 хатаў засталася толькі адна. Выратавацца з гэтага пекла здолелі адзінкі. У тым ліку 80-гадовая цяпер Агаф’я Германаўна Маркевіч.


Гапа: «Дзед кажа: „Баба, запрагай вала, трохі возьмем есьці ды ўцякайма ў лес. Бо мне, кажа, сказалі партызаны, што не заставайцеся ў сяле, уцякайце, як можна далей. Бо пакідаюць адну зямлю і неба. Бо і ката забіваюць, і пеўня“. Вось так паехалі і выратаваліся».

Карэспандэнт: «Былі адны вушакі стаялі. А вёскі не было. Чыстая паляна».

Цікава, што ў хаце бабы Гапы ў 1942-м месьцілася партызанская друкарня. І на гародзе да гэтае пары не раскапаныя друкарскія літары той эпохі.

Гапа: «Літары ж закапалі гэтыя. А дзе яны закапалі? Ці выкапалі, я і ня ведаю».

Карэспандэнт: «У вас зарытыя літары?»

Гапа: «У канцы адрыны».

Вольга Яфрэмаўна Радзілавец — прадстаўніца рэдкай кагорты вясковых кабет, якая, на жаль, адыходзіць. Вольга — захавальніца старых песень і абрадаў. Я засьпеў спадарыню Вольгу на гародзе, дзе мажная гаспадыня капала бульбу.


Вольга: «Колісь вясельлі не такія былі, як цяпер. Закускі нагатавалі, машыны з кветкамі праехалі — і ўсё вясельле скончылася».

Карэспандэнт: «І ўключылі магнітафон».

Вольга: «Так. А раней жа самі сьпявалі».

І тут жа, на градзе вашаму пакорнаму слугу быў паказаны абрад колішняга палескага вясельля. У асобах, з салёнымі жартамі. Вось паслухайце невялікі фрагмэнт. Каб адчуць наколькі ранейшае вясельле нагадвала тэатар — і наколькі сёньняшнія «свадзьбы» падобныя да ўбогай завядзёнкі.

Вольга: «Свахі ідуць, у печ зазіраюць. Ці вялікі гаршчок кашы, ці наядуцца яны ўжо. А маршалкі ідуць і печ грызуць. А сьвяцілка прыпечка. Вось ужо свахі на дзявок, а дзеўкі на свах. А ў старэйшай дружкі цыцкі, як падушкі. Цыцкаю парася ўбіла ды на чэраве асмаліла. А мы дзядзю ўкралі, ды пад печ захавалі. Ступай закацілі, таўкачэм падперлі, каб не пярдзеў вельмі. Ды пазірае скоса, ці няма на пячы проса. І вось такія ўсякія… Ой, красіва. Усякія такія перастрэлкі. Свахі на дзявок, а дзяўкі на свах. Маладой падушку пакладуць. Маладая сядзіць, ужо жаніх прыехаў. Пасадзілі з маладою. І сядзіць на падушцы дзядзя, ці як ён зваўся. І дзеўкі павінны скрасьці гэту падушку. І вось такія ўсякія камэдыі, ды хораша ж было. А цяпер жа ж нічога няма. Яны ўжо хвастаюць — гэтай ежы панагатаўляюць. Ох, ох, як на тым вясельлі было ўсяго. А песьні і танцу ніякага не было. На вясельлі трэба, каб была гармошка і барабан. А людзі ва ўзросьце пад гэту дрыгалку ўжо стыдаюцца танцаваць».

У 1961 годзе недалёка ад Глушкавічаў геоляг Зінгерман знайшоў вялізарныя залежы прыроднага каменю. Ад той пары пачаў сваю гісторыю шчэбнезавод «Глушкевічы». Здаецца, шчэбень патрэбны ў любым будаўніцтве. Што дарог, што дамоў. А людзі ў беларускім каменным Эльдарада павінны жыць багата. Але чамусьці карціна не такая радасная. Заробкі тут ніколі высокімі не былі. Каля Дома культуры вы можаце сустрэць прадстаўнічага мужчыну ў скураным пінжаку і цёмных акулярах. Гэта клюбны электрык, былы дырэктар шчэбневага камбінату Міхаіл Шкудун. Спадар Міхаіл распавёў кранальную гісторыю свайго кантакту зь першым прэзыдэнтам Беларусі. Які прылятаў сюды ў 2005 годзе.


Міхал: «Прыляцеў на верталёце. Сустрэліся. Я зь ім за руку павітаўся. Я ішоў зь ім, і мне здавалася, што ў галаве — пум, пум. І ён мне сказаў, калі адышлі ўбок, — „спасіба, што сахраніў людзей“. Людзі ў нас, у Глушкавічах, вельмі цікавыя людзі. Я яго падтрымліваю ва ўсіх аспэктах. Тое, што на яго ціснуць з усіх бакоў, гэта ўсё херня. Як чалавек ён чалавечны. У мяне заўжды сьляза цячэ».

Штопраўда, сьляза цячэ не ў аднаго былога дырэктара. Вось па вуліцы ідзе сямейная пара сярэдняга веку. Ён звольніўся з камбінату, каб езьдзіць зарабляць грошы ў Расеі. Яна працягвае здабываць шчэбень.


Карэспандэнт: «Пасьля таго як Лукашэнка прыяжджаў, лепей стала ці ня стала?»

Кабета: «Лепей стала, што клюб моладзі зрабілі. А як рабілі за бясцэнак, то так і робім. За бясплатна. 500-700. Гэта ўжо нармальна».

Мужык: «Абяцаньняў сваіх не трымае. Спачатку паабяцае, а пасьля…»

Кабета: «Хаця першыя выбары, а дзьвюма рукамі. Гэта за Пазьняка, а я яму як уваліла…»

Карэспандэнт: «У вас былі сямейныя спрэчкі?»

Кабета: «Так. Ён за Пазьняка, а я за Лукашэнку».

Карэспандэнт: «Вось і радуемся цяпер дзякуючы вам».

Кабета: «Можа, за Пазьняка і лепш было б».


Невыпадкова, што самы прыгожы дом у Глушкавічах — у былога работніка шчэбнезаводу Рыгора Казачка. Перад домам штучная сажалка зь мініятурным мосьцікам, клюмбы з кветкамі. Унук расстралянага селяніна, бацька траіх дзяцей, былы аўтамэханік глушкавіцкага кар’еру, падцягнуты і гумарны гаспадар прыгожай сядзібы сустрэў карэспандэнта «Свабоды» вельмі прыязна.

Рыгор: «Гомельская вобласьць сама больш галасавала за Аляксандра Рыгоравіча. Лельчыцкі раён — самы сярод Гомельскай вобласьці. А Глушкавічы — сярод Лельчыцкага раёну. Такіх людзей тут сама больш».

Карэспандэнт: «Фанаты».

Рыгор: «Так. Даходзіла да таго, што толькі сям’я наша не галасавала».

Карэспандэнт: «Як вам жывецца тут, белай вароне такой?»

Рыгор: «Раней мяне называлі Пазьняком. Бо я за Зянона Станіслававіча».

Карэспандэнт: «А чаму вы сышлі з камбінату?»

Рыгор: «А яны са мной кантракт не заключылі».

Карэспандэнт: «Вы пацярпелі за палітычныя погляды?»

Рыгор: «Яны ж зрабілі так, каб людзі працавалі па выходных днях. Ужо пяць гадоў на Дзень Перамогі працуюць людзі. Я казаў на гэтых начальнікаў — каму ж вы верыце? Калі вы бальшавікі, то чаму вы прымушаеце першага мая і сёмага лістапада працаваць людзей? Калі вы верыце Богу, то чаму вы прымушаеце працаваць людзей на Тройцу, на Раство Хрыстова і так далей? Калі верыце Аляксандру Рыгоравічу, то чаму на Дзень незалежнасьці прымушаеце?»

Карэспандэнт: «А што яны кажуць?»

Рыгор: «Я іх прымушаў, каб яны лішні дзень удвая аплачвалі. Каб чырвоныя чыслы ўдвая аплачвалі. Там багата п’яніц. П’яніца ж нічога не патрабуе. Ён бясплатна адпрацаваў месяц дый падзякаваў, што яго ня выгналі».

Карэспандэнт: «А вы былі…»

Рыгор: «Я апошнія 17 гадоў адпрацаваў кіроўцам на БелАЗе. Я працаваў мэханікам. МАЗы людаедамі ў нас называюць. Моцна дрэнныя. Ніякай амартызацыі. Зьядае людзей».

Карэспандэнт: «Я першы раз чую, каб МАЗы называлі людаедамі. Карацей, у дэпрэсію вы ня ўпалі».

Рыгор: «Вы што? Якая дэпрэсія? Я як доктар на іх пазіраю. На гэтых хворых. Лепш быць галоднай птушкай на ветцы, чым сытай у клетцы. А Беларусь — гэта клетка».

Спадар Рыгор наладзіў мне экскурсію на кар’ер. Відовішча сапраўды фантастычнае. Нічога падобнага я ў Беларусі дагэтуль ня бачыў. Гэта нагадвае месячны кратэр сярод беларускіх балот. Уявіце вялізарную, дыямэтрам з кілямэтар ці болей, каменную дзірку. І на глыбокім дне гэтай дзіркі, нібы мурашкі, поўзаюць экскаватары і БелАЗы. А па-над дзіркай стаіць сьцяна каменнага пылу. Яна паглынае слабыя промні вечаровага сонца, якое сядае за край гэтага кратэра.


Дзеля такога незямнога відовішча варта праехаць трыста кілямэтраў ад сталіцы. І ў гэтай каменаломні людзі працуюць за капейкі без выходных дзён. Гэта нават не фэадалізм. Гэта нейкае рабства. Штопраўда, рабства без вартавых з пугамі. І бяз кірак — аказваецца, у новым часе рабам можна ўжо даверыць экскаватар.

Карэспандэнт: «І людзі працуюць у гэтым пыле?»

Рыгор: «Без пытаньняў. Вось зараз перазьменка. Каб вы пабачылі, колькі пылу на драбілцы. Ня дай Божа. Як самазабойцы. І колькі я ім казаў: давайце выберам прэзыдыюм добры. Прафсаюз добры выберам. Але калі людзі хочуць быць быдлам і жыць вось так — я ж адзін нічога не зраблю».

А скончыць наша падарожжа хочацца традыцыйнай, старадаўняй песьняй ад Вольгі Радзілавец. Бо рабства ж калі-небудзь павінна скончыцца. А беларуская песьня павінна гучаць вечна.

«Ой, ты родзе мой, ты родзінанька мая.
Ні я ў цебе, ні ты ж у мене зродочку не была.
Ты, хазяін мой, ты, параднічку мой,
Бяры жыта жменьку, ты едзь па гарэлку.
А ты, гаспадынька, будзь як карцінка.
Каб умела шчабятаць, нашых госьцей прывітаць.
Ды ўсіх нас, ды ўсіх нас…»


Паглядзець іншыя «Падарожжы Свабоды» ва ўвесь экран.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG