Чаму Беларусь і Расея ня могуць дамовіцца наконт будаўніцтва АЭС?

Чарговым разам не атрымалася падпісаць пакет пагадненьняў аб будаўніцтве атамнай электрастанцыі. Эканамічныя ці палітычныя прычыны замінаюць гэтаму? У чым сэнс расейскіх патрабаваньняў? Ці выгадна Беларусі будаваць АЭС на такіх умовах?

Удзельнікі: намесьнік дэкана факультэту ўсясьветнай эканомікі і ўсясьветнай палітыкі Дзяржаўнага ўнівэрсытэту — Вышэйшай школы эканомікі Андрэй Суздальцаў з Масквы і эканаміст Леанід Злотнікаў зь Менску.

Эканамічныя ці палітычныя прычыны?

Валер Карбалевіч: "Пакет пагадненьняў аб будаўніцтве атамнай электрастанцыі павінен быць падпісаны яшчэ ў першым квартале 2009 году. Але ўжо прайшла палова гэтага году, а пакуль нічога не атрымоўваецца. Можа, прычына ў тым, што цяперашні палітычны момант ня вельмі спрыяльны для пачатку рэалізацыі гэтага праекту. Канфлікт паміж кіраўніцтвам Расеі і Беларусі дасягнуў свайго піку. Дык усё ж — прычыны палітычныя ці эканамічныя?"

Андрэй Суздальцаў: "Прычыны палітычныя, зьвязаныя з тым, што Лукашэнка — недамоваздольны. Адносіны Беларусі і Расеі знаходзяцца ў стане маштабнага крызісу. Таму ўсе крэдыты Менску знаходзяцца пад жорсткім кантролем. У расейскім палітычным клясе ёсьць думка, што беларускае кіраўніцтва разглядае расейскія крэдыты як дапамогу, то бок — што іх ня трэба вяртаць. Таму з чэрвеня 2009 году Расея спыніла крэдытаваньне Беларусі. І цяпер Масква абумоўлівае выдзяленьне пазыкі Менску на АЭС жорсткімі ўмовамі. Каб застрахавацца наконт вяртаньня крэдыту".

Леанід Злотнікаў: "Думаю, тут прысутнічаюць і эканамічныя, і палітычныя, і ідэалягічныя прычыны. Кіраўніцтва РФ вельмі крытычна ставіцца да беларускай мадэлі разьвіцьця. Таму баіцца, што Беларусь хутка стане неплатаздольнай і ня зможа вярнуць гэтыя крэдыты.

Другі момант. Тэндэнцыі разьвіцьця Беларусі могуць прывесьці да таго, што існаваньне АЭС у Беларусі можа быць рызыкоўным, у тым ліку для Расеі. Мы ведаем прыклады з Іранам, Паўночнай Карэяй".

У чым сэнс расейскіх патрабаваньняў?

Карбалевіч: "Тое, што крэдытор выстаўляе ўмовы, — гэтая звыклая практыка. Расея адмаўляецца ад падпісаньня пакету пагадненьняў аб будаўніцтве АЭС, пакуль ня будзе створана сумеснае прадпрыемства для збыту электраэнэргіі. У чым сэнс расейскіх патрабаваньняў? Станцыю яшчэ не пачалі будаваць, а Расея ўжо дзеліць скуру незабітага мядзьведзя?"

Суздальцаў: "Пабудаваць АЭС нескладана. Расея будуе некалькі энэргаблёкаў адначасова ў замежжы. Праблема ў кантролі. Атамны аб'ект будзе знаходзіцца за 800 км ад Масквы, 160 км ад Калінінграду. І ён будзе ў руках аўтарытарнага лідэра, які хутка мяняе сваю пазыцыю. І гэта небясьпечна.

Патрабаваньне, каб Расея мела 50% у сумесным прадпрыемстве для збыту электраэнэргіі, — гэта гарантыя таго, што крэдыт будзе вернуты. Акрамя таго, у гэтым ня вельмі індустрыяльным рэгіёне цягам 7—8 гадоў будзе пабудавана некалькі АЭС. У лютым гэтага году Расея пачала будаўніцтва Калінінградзкай АЭС. Літва плянуе пабудаваць сваю станцыю на грошы ЭЗ. Таму хутка тут будуць лішкі электраэнэргіі".

Карбалевіч: "Думка пра тое, што небясьпечна даваць у рукі аўтарытарнага лідэра АЭС, можа, і слушная. Але чаму Расея дасюль гэтага не заўважала? Чаму аддала ў рукі такога лідэра 50 млрд. даляраў? Чаму абараняла яго ад крытыкі міжнароднай супольнасьці?"

Злотнікаў: "Міжнародная практыка паказвае, што нярэдка краіны не вяртаюць крэдыты. У такім выпадку іх сьпісваюць. Таму Расея і хоча кантраляваць даходы АЭС, каб вярнуць крэдыты".

Ці выгадныя Беларусі такія ўмовы?

Карбалевіч: "Ці выгадна Беларусі будаваць АЭС на такіх умовах? Чыя гэта будзе станцыя? Калі прыбыткі дзяліць папалам, дык тады і выдаткі па будаўніцтве дзяліць папалам. Навошта тады будаваць вельмі рызыкоўны з гледзішча і экалягічнай, і фінансавай бясьпекі аб’ект, каб дзяліцца даходамі?"

Суздальцаў: "Гэта праблема беларускага кіраўніцтва. Менавіта яно захацела будаваць АЭС. Калі Менску не падабаюцца такія расейскія ўмовы, няхай будуе за свае грошы".

Карбалевіч: "Сп. Суздальцаў, вы падвялі да высновы, што праект зь беларускай АЭС, хутчэй за ўсё, будзе стратным, бо будуецца ў рэгіёне некалькі АЭС. Калі так, то які сэнс ствараць сумеснае прадпрыемства па продажы электраэнэргіі, калі загадзя вядома, што праект стратны?"

Суздальцаў: "Расея ня можа ўплываць на рашэньне кіраўніцтва Беларусі будаваць АЭС".

Злотнікаў: "Калі прыбыткі дзяліць папалам, то лягічна і выдаткі дзяліць папалам. Расейская ўмова, можа, і лягічная. Але толькі да таго часу, пакуль ня будзе вернуты крэдыт. А калі Беларусь разьлічыцца з Расеяй, дык тады сумеснае прадпрыемства павінна быць ліквідавана, і продаж электраэнэргіі застанецца ў руках беларускага боку".

Суздальцаў: "Думаю, Расея не пагодзіцца на такія ўмовы".

Палітычны праект

Карбалевіч: "У мяне ёсьць сумнеў, што гэты праект хоць калі-небудзь акупіцца. У сьвеце АЭС у значнай ступені субсыдуюцца дзяржавай. Будаўніцтва беларускай АЭС — гэта праект не камэрцыйны, а хутчэй палітычны".

Злотнікаў: "АЭС можа акупіцца. Асноўная частка электраэнэргіі, выпрацаванай станцыяй, будзе спажывацца ў Беларусі. І можна вызначыць такія цэны, большыя за сусьветныя, каб кампэнсаваць выдаткі на будаўніцтва АЭС".

Карбалевіч: "Тады ў чым сэнс гэтага праекту? У такім выпадку беларуская прадукцыя будзе менш канкурэнтаздольная на сусьветных рынках".

Злотнікаў: "Можна кампэнсаваць страты за кошт высокіх камунальных тарыфаў для насельніцтва".

Суздальцаў: "Ад самага пачатку будаўніцтва АЭС было палітычным праектам. Лукашэнка хоча ператварыць яго ў свой палітычны піяр. Увядзеньне кожнага энэргаблёку было б палітычнай перамогай прэзыдэнта. Гэта было б доўгатэрміновай легалізацыяй яго ўлады. Важна было запусьціць будаўніцтва АЭС пад выбары. Зь яго выплывалі чацьвёрты, пяты, шосты прэзыдэнцкія тэрміны Лукашэнкі. А з гледзішча эканамічнага АЭС можа замяніць толькі 15—20% электраэнэргіі.

І яшчэ адзін момант. Як казаў Лукашэнка, краіны, якія маюць АЭС, не бамбяць. Ён разумее, што пагроза яго рэжыму можа зьявіцца толькі звонку. Такім чынам ён страхуе сваю ўладу".