Вёска Пярэжыр, што ў Пухавіцкім раёне, дзякуючы чыгунцы выглядае як тыповы менскі прыгарад. Дачы і камянцы тых, хто працуе ў сталіцы. А такіх у вёсцы большасьць. Мяне сюды прывяла цікаўнасьць да школьнага музэю. Мой прыяцель-музыка, Ігар Доўгі, распавядаў, што былая дырэктарка Пярэжырскай школы Алена Івановіч сабрала ўнікальную этнаграфічную калекцыю. Скажу шчыра, калекцыя ўразіла не асабліва. Бо і старыя калаўроты, і безьліч іржавых прасаў я бачыў неаднойчы.
Уразілі хіба што нямецкія зімовыя боты для вартавых на таўсьценнай падэшве, што цудоўна захаваліся ад часоў акупацыі. А вось асоба старой настаўніцы захапіла. І вы зразумееце, чаму.
Калі б не дурная воля аднаго міністэрскага начальнічка, пад Менскам мог бы быць цудоўны гразевы курорт. Бо пасярэдзіне Пярэжыру калісьці пляскалася вялікае возера з крынічнай гаючай вадой. А цяпер — зарослая балаціна. Слова нашай гераіні.
Алена: “У возеры была лячэбная вада. Білі крынічкі. Іх было некалькі. І пасьля вайны прыехалі зь Менску спэцыялісты. І прыйшлі да высновы, што яна вельмі карысная. Тут нават і гразьзю можна было б лячыць. Пайшлі чуткі, што будуць у нас будаваць лячэбніцу. Ужо людзі радаваліся, што як у нас будзе добра. І прыбытак будзе, і праца будзе. І калі сталі асушаць, усё, парыўшы, зьнішчылі. І крынічак гэтых ня стала”.
Думаю, што ў памяці нашчадкаў павінны заставацца ўсе імёны. Як герояў, так і антыгерояў. Прозьвішча таго начальнічка — Мацыпура.
Алена: “Мацыпуру гэтага ўзнагародзілі. Яму прысудзілі Сталінскую прэмію. Але добрым словам ніхто з жыхароў яго ня ўспомніць. Мацыпура. Дырэктар Інстытуту мэханізацыі сельскай гаспадаркі”.
Карэспандэнт: “Які асушыў”.
Алена: “Які асушыў. Пасьля гэтага стала прападаць вада ў калодзежах. І ўжо ў нас мала дзе ёсьць вада. І людзі ўспамінаюць гэтае асушэньне. І цяпер пашы няма. Там нельга нічога рабіць. Зямля вельмі сухая і пясчаная. Ніякага ўраджаю яна ня можа даць. Аддалі гэты ўчастак пад дачы, гэтыя дачнікі гаруюць. Прыходзяць і скардзяцца, што нічога не расьце ў іх”.
Карэспандэнт: “Ад аднаго ідыёта колькі можа пацярпець людзей, на пакаленьні наперад”.
Алена: “Тры вёскі. Зазерка, Заазер’е і Пярэжыр”.
Ігар Доўгі немалы час працаваў у мясцовай музычнай школе. Але ўжо колькі гадоў на вольных хлябах. Гэта высокі, вусаты мужчына зь сівізной. І галоўную беларускую бяду ён бачыць зусім не ў нацыянальным бяспамяцтве.
Карэспандэнт: “Чалавек у вёсцы. З мазгамі. Які выдатна разумее, што адбываецца ўверсе і ўнізе. Што дае табе глебу пад нагамі?”
Ігар: “Зараз — сям’я, напэўна. Дзеці. Трэба іх на ногі паставіць. Каб яны моцныя былі. Шкада мне гэтае пакаленьне. Яны ня бачылі таго, што бачылі мы. Яны ўсё хочуць хутка. Усё і адразу. І жыльлё, і быльлё, і грошы. Сем’і будуць вельмі цяжкімі. Вельмі цяжка ажаніцца і дзеўцы, і хлопцу. Інстытут сям’і загібаецца. А сям’я — гэта аснова дзяржавы. Што будзе, ня ведаю. Каб Апакаліпсісу не было”.
Адна справа — быць сябрам БНФ у сталіцы ці ў вялікім горадзе. Яшчэ лепш — працуючы на недзяржаўным прадпрыемстве. І зусім іншая — на вёсцы. Дзе ты ператвараесься ў белую варону.
Ігар: “Людзі ня ведаюць, што гэта такое. Няма інфармацыі ніякай. Яны глядзяць на гэтага бэнээфаўца, як на пракажонага. Прыйдзем да ўлады калі-небудзь, людзі скажуць: „А чаму мы раней так не рабілі?“ Мая ідэя такая. Трэба фронту выхаваць такога чалавека, якога ніхто ня ведае. Адкуль ён і што ён. З фронту ці ня з фронту. Правесьці яго ў прэзыдэнты, каб ён пасадзіў усіх астатніх. Казачка запусьціць у вэртыкаль”.
Пакуль у вёсцы ёсьць каму засьпяваць старажытную беларускую абрадавую песьню, значыць, вёска яшчэ жывая. Гэта чыста мая думка, народжаная пасьля доўгіх блуканьняў па краіне. І, трэба адзначыць, пакуль яшчэ песьні прабабуль не забытыя да канца. У Пярэжыры мне засьпявала невясёлую вясельную песьню старая сялянка, цётка Ніна.
“Разгарэлася каліна, у зялёным лузе стоячы.
Ды тушыў ветрычак, не ўтушыў, ды па полі іскаркі разнасіў.
Ды я ж цябе, каліна, не ўтушу. Утушыць цябе дробны дождж.
Ды ўтушыць цябе дробны дождж, ды па небу тучы ідучы.
Ды па небу тучы ідучы, цяжкія грымоты несучы.
Ды расплакалася дзеўчына, ад сваёй мамачкі ідучы.
Ды я ж цябе, дачушка, не ўніму. Уніме цябе чужына.
Ды ўніме цябе чужына, маладога хлопчыка радзіна”.
Карэспандэнт: “Не сказаць, што гэтая вясельная песьня вясёлая”.
Ніна: “Таму што вясельныя песьні як пяюць, дык нявеста ж плача”.
Карэспандэнт: “Гэтыя песьні дапамагалі жыць?”
Ніна: “Канечне. Раней жа ня так было. Вясельлі былі. А цяпер як робіцца, так і жывецца. Раней інтарэс быў”.
Наконт таго, як жа цяпер жывецца, мне распавяла іншая старая. Баба Зося. Нічога не буду камэнтаваць. Толькі прашу адзначыць прыгажосьць яе мовы і амаль літаратурнае апісаньне таго, што ёй прыйшлося перажыць.
Зося: “Вось я гляджу канцэрт харошы. Чую, нешта ўсё трашчыць. Я выключыла тэлевізар і, мусіць, уздрамнула, канечне. Гэта было ўжо а гадзіне дванаццатай. І чую голас. „Не араць, а то горла перарэжу!“ Я думала, што гэта мне прысьнілася. Паднялася з падушкі. Нейкая чорная статуя перада мной. Я кажу: „Што вам трэба?“ Ён нечым стукнуў мяне. „Сейчас горла перарэжу“. Зьвязаў рукі, ногі. Вочы заклеіў. Кажа: „Мне нада грошы, сала і водка“. Усё забралі. Усю дробязь пабралі. Каву, какаву і нават ікону зьнялі. Яны дасталі шыбу, улезьлі праз вакно і давай арудаваць. А пасьля і раніца прыходзіць”.
На жаль, падобныя гісторыі ў Беларусі даўно ня рэдкасьць, не выключэньне. Рабаваньне старых нямоглых людзей становіцца часткай побыту. Мы, беларусы, мірныя людзі, так цяпер жывем. І аналіз гэтай сытуацыі, які дала пярэжырская настаўніца, мне вельмі спадабаўся. Хоць і не абнадзеіў.
Алена: “Дружнейшыя былі. Ішлі на дапамогу адзін аднаму. Спачувалі, калі трэба. Апошнім маглі падзяліцца. Не зайздросныя, самае галоўнае. Зь цягам часу ўсё гэта зьмянілася. Я прыйшла да высновы, што гэта ад нашай беднасьці. Народ спадзяваўся, што ён будзе вельмі жыць, што дзеці будуць мець лепшую будучыню. Што ня толькі бацькі будуць дапамагаць дзецям, але спадзяваліся, што дзеці будуць апорай у матэрыяльным пляне. Ня толькі ў маральным. Але гэтага не адбылося. Бацькі, уклаўшы ўсё сваё жыцьцё, уклаўшы неймаверныя намаганьні, каб яны сталі людзьмі і атрымалі адукацыю, бачаць, што дзеці ня маюць пэрспэктывы. І гэты адчай прыводзіць да таго, што яны зайздросьцяць тым, каму нешта ўдалася. Беднасьць нараджае зайздрасьць, зайздрасьць — жорсткасьць. І дабрыня бязвольна адыходзіць на апошні плян. Людзі адзін ад аднаго аддаляюцца. Перастаюць ня проста быць сябрамі. Бачаць у кожным патэнцыйнага крыўдзіцеля, я б сказала, ворага. Жывуць адным днём, бо пэрспэктыва іх яшчэ больш палохае”.
Уразілі хіба што нямецкія зімовыя боты для вартавых на таўсьценнай падэшве, што цудоўна захаваліся ад часоў акупацыі. А вось асоба старой настаўніцы захапіла. І вы зразумееце, чаму.
Калі б не дурная воля аднаго міністэрскага начальнічка, пад Менскам мог бы быць цудоўны гразевы курорт. Бо пасярэдзіне Пярэжыру калісьці пляскалася вялікае возера з крынічнай гаючай вадой. А цяпер — зарослая балаціна. Слова нашай гераіні.
Алена: “У возеры была лячэбная вада. Білі крынічкі. Іх было некалькі. І пасьля вайны прыехалі зь Менску спэцыялісты. І прыйшлі да высновы, што яна вельмі карысная. Тут нават і гразьзю можна было б лячыць. Пайшлі чуткі, што будуць у нас будаваць лячэбніцу. Ужо людзі радаваліся, што як у нас будзе добра. І прыбытак будзе, і праца будзе. І калі сталі асушаць, усё, парыўшы, зьнішчылі. І крынічак гэтых ня стала”.
Думаю, што ў памяці нашчадкаў павінны заставацца ўсе імёны. Як герояў, так і антыгерояў. Прозьвішча таго начальнічка — Мацыпура.
Алена: “Мацыпуру гэтага ўзнагародзілі. Яму прысудзілі Сталінскую прэмію. Але добрым словам ніхто з жыхароў яго ня ўспомніць. Мацыпура. Дырэктар Інстытуту мэханізацыі сельскай гаспадаркі”.
Карэспандэнт: “Які асушыў”.
Алена: “Які асушыў. Пасьля гэтага стала прападаць вада ў калодзежах. І ўжо ў нас мала дзе ёсьць вада. І людзі ўспамінаюць гэтае асушэньне. І цяпер пашы няма. Там нельга нічога рабіць. Зямля вельмі сухая і пясчаная. Ніякага ўраджаю яна ня можа даць. Аддалі гэты ўчастак пад дачы, гэтыя дачнікі гаруюць. Прыходзяць і скардзяцца, што нічога не расьце ў іх”.
Карэспандэнт: “Ад аднаго ідыёта колькі можа пацярпець людзей, на пакаленьні наперад”.
Алена: “Тры вёскі. Зазерка, Заазер’е і Пярэжыр”.
Ігар Доўгі немалы час працаваў у мясцовай музычнай школе. Але ўжо колькі гадоў на вольных хлябах. Гэта высокі, вусаты мужчына зь сівізной. І галоўную беларускую бяду ён бачыць зусім не ў нацыянальным бяспамяцтве.
Карэспандэнт: “Чалавек у вёсцы. З мазгамі. Які выдатна разумее, што адбываецца ўверсе і ўнізе. Што дае табе глебу пад нагамі?”
Ігар: “Зараз — сям’я, напэўна. Дзеці. Трэба іх на ногі паставіць. Каб яны моцныя былі. Шкада мне гэтае пакаленьне. Яны ня бачылі таго, што бачылі мы. Яны ўсё хочуць хутка. Усё і адразу. І жыльлё, і быльлё, і грошы. Сем’і будуць вельмі цяжкімі. Вельмі цяжка ажаніцца і дзеўцы, і хлопцу. Інстытут сям’і загібаецца. А сям’я — гэта аснова дзяржавы. Што будзе, ня ведаю. Каб Апакаліпсісу не было”.
Адна справа — быць сябрам БНФ у сталіцы ці ў вялікім горадзе. Яшчэ лепш — працуючы на недзяржаўным прадпрыемстве. І зусім іншая — на вёсцы. Дзе ты ператвараесься ў белую варону.
Ігар: “Людзі ня ведаюць, што гэта такое. Няма інфармацыі ніякай. Яны глядзяць на гэтага бэнээфаўца, як на пракажонага. Прыйдзем да ўлады калі-небудзь, людзі скажуць: „А чаму мы раней так не рабілі?“ Мая ідэя такая. Трэба фронту выхаваць такога чалавека, якога ніхто ня ведае. Адкуль ён і што ён. З фронту ці ня з фронту. Правесьці яго ў прэзыдэнты, каб ён пасадзіў усіх астатніх. Казачка запусьціць у вэртыкаль”.
Пакуль у вёсцы ёсьць каму засьпяваць старажытную беларускую абрадавую песьню, значыць, вёска яшчэ жывая. Гэта чыста мая думка, народжаная пасьля доўгіх блуканьняў па краіне. І, трэба адзначыць, пакуль яшчэ песьні прабабуль не забытыя да канца. У Пярэжыры мне засьпявала невясёлую вясельную песьню старая сялянка, цётка Ніна.
“Разгарэлася каліна, у зялёным лузе стоячы.
Ды тушыў ветрычак, не ўтушыў, ды па полі іскаркі разнасіў.
Ды я ж цябе, каліна, не ўтушу. Утушыць цябе дробны дождж.
Ды ўтушыць цябе дробны дождж, ды па небу тучы ідучы.
Ды па небу тучы ідучы, цяжкія грымоты несучы.
Ды расплакалася дзеўчына, ад сваёй мамачкі ідучы.
Ды я ж цябе, дачушка, не ўніму. Уніме цябе чужына.
Ды ўніме цябе чужына, маладога хлопчыка радзіна”.
Карэспандэнт: “Не сказаць, што гэтая вясельная песьня вясёлая”.
Ніна: “Таму што вясельныя песьні як пяюць, дык нявеста ж плача”.
Карэспандэнт: “Гэтыя песьні дапамагалі жыць?”
Ніна: “Канечне. Раней жа ня так было. Вясельлі былі. А цяпер як робіцца, так і жывецца. Раней інтарэс быў”.
Наконт таго, як жа цяпер жывецца, мне распавяла іншая старая. Баба Зося. Нічога не буду камэнтаваць. Толькі прашу адзначыць прыгажосьць яе мовы і амаль літаратурнае апісаньне таго, што ёй прыйшлося перажыць.
Зося: “Вось я гляджу канцэрт харошы. Чую, нешта ўсё трашчыць. Я выключыла тэлевізар і, мусіць, уздрамнула, канечне. Гэта было ўжо а гадзіне дванаццатай. І чую голас. „Не араць, а то горла перарэжу!“ Я думала, што гэта мне прысьнілася. Паднялася з падушкі. Нейкая чорная статуя перада мной. Я кажу: „Што вам трэба?“ Ён нечым стукнуў мяне. „Сейчас горла перарэжу“. Зьвязаў рукі, ногі. Вочы заклеіў. Кажа: „Мне нада грошы, сала і водка“. Усё забралі. Усю дробязь пабралі. Каву, какаву і нават ікону зьнялі. Яны дасталі шыбу, улезьлі праз вакно і давай арудаваць. А пасьля і раніца прыходзіць”.
На жаль, падобныя гісторыі ў Беларусі даўно ня рэдкасьць, не выключэньне. Рабаваньне старых нямоглых людзей становіцца часткай побыту. Мы, беларусы, мірныя людзі, так цяпер жывем. І аналіз гэтай сытуацыі, які дала пярэжырская настаўніца, мне вельмі спадабаўся. Хоць і не абнадзеіў.
Алена: “Дружнейшыя былі. Ішлі на дапамогу адзін аднаму. Спачувалі, калі трэба. Апошнім маглі падзяліцца. Не зайздросныя, самае галоўнае. Зь цягам часу ўсё гэта зьмянілася. Я прыйшла да высновы, што гэта ад нашай беднасьці. Народ спадзяваўся, што ён будзе вельмі жыць, што дзеці будуць мець лепшую будучыню. Што ня толькі бацькі будуць дапамагаць дзецям, але спадзяваліся, што дзеці будуць апорай у матэрыяльным пляне. Ня толькі ў маральным. Але гэтага не адбылося. Бацькі, уклаўшы ўсё сваё жыцьцё, уклаўшы неймаверныя намаганьні, каб яны сталі людзьмі і атрымалі адукацыю, бачаць, што дзеці ня маюць пэрспэктывы. І гэты адчай прыводзіць да таго, што яны зайздросьцяць тым, каму нешта ўдалася. Беднасьць нараджае зайздрасьць, зайздрасьць — жорсткасьць. І дабрыня бязвольна адыходзіць на апошні плян. Людзі адзін ад аднаго аддаляюцца. Перастаюць ня проста быць сябрамі. Бачаць у кожным патэнцыйнага крыўдзіцеля, я б сказала, ворага. Жывуць адным днём, бо пэрспэктыва іх яшчэ больш палохае”.
