Ціхановіч: Справа былога прэзыдэнта Кіргізстану Курманбэка Бакіева атрымала на гэтым тыдні далейшае разьвіцьцё: кіргіская тэма абмяркоўвалася на саміце АДКБ, які прайшоў у Маскве 8 траўня, у Менск нарэшце прыйшоў афіцыйны запыт з Бішкеку ад выдачы Бакіева.
Спачатку пра саміт. Лукашэнка ў аўторак, падчас сустрэчы з губэрнатарам курганскай вобласьці Расеі тлумачыў, што іншыя краіны АДКБ цалкам падтрымалі яго пазыцыю па Кіргізстану, у тым ліку і прадастаўленьне прытулку Бакіеву. Ці так гэта на самой справе? Юры
Дракахруст: Выніковыя рашэньні саміту былі крыху супярэчлівымі. На патрабаваньне Лукашэнкі туды ўнесьлі ацэнку, што падзеі ў Кіргізстане былі неканстытуцыйнай зьменай улады. Але гэта хіба не адзінае, у чым пазыцыя беларускага кіраўніка знайшла адлюстраваньне ў супольным рашэньні.
Генэральны сакратар АДКБ Мікалай Бардзюжа спэцыяльна пракамэнтаваў словы Лукашэнкі, ён паведаміў, што беларускі кіраўнік прывёз на саміт прапанову Бакіева ўвесьці ў Кіргізстан міратворчыя сілы АДКБ. Аднак гэтая прапанова, паводле Бардзюжы, нават не абмяркоўвалася. «Пазыцыя ўсіх дзяржаў — што гэта ўнутраная справа Кіргізстану, гэта фактычна ўнутрыпалітычная барацьба. І вырашаць гэтую сытуацыю яны павінны самі сваімі сіламі, сваімі дзеяньнямі, што сёньня і ажыцьцяўляецца часовым урадам" – патлумачыў генсек АДКБ.
Пэўная нелягічнасьць у рашэньні ёсьць: вырашаць сытуацыю пакінулі людзям, якія прыйшлі да ўлады ў выніку яе «неканстытуцыйнай зьмены». Але тут дзейнічала палітычная лёгіка: хацеў Лукашэнка, каб была гэтая фармулёўка ў рашэньні – калі ласка. Але што з гэтага вынікае? А нічога, па сутнасьці. Ну хіба тое, што ў сэнсе міжнароднай легітымнасьці да Кіргізстану зараз ужываюць палітыку «пустога крэсла»: краіна ні на саміце АДКБ, ні на саміце СНД не была прадстаўленая нікім – ні часовым урадам, ні Бакіевым. Прадстаўніцтва будзе, калі пройдуць выбары, якія правядзе Часовы ўрад. Але пляны Лукашэнкі па рэстаўрацыі Бакіева астатнія краіны АДКБ адкінулі.
Ціхановіч: Раней часовы ўрад Кіргізстану імкнуўся не абвастраць стасункаў з афіцыйным Менскам з-за Бакіева, нават пасьля заявы Лукашэнкі ў інтэрвію Reuters, што ён ня выдасьць Бакіева ні пры якіх абставінах, кіргіскія прадстаўнікі выказваліся ў тым сэнсе, што маўляў, лёс Бакіева ня варты сяброўства кіргізаў і беларусаў. Але на гэтым тыдні па-першае Бішкек усе ж накіраваў у Менск афіцыйны запыт аб выдачы Бакіева як крымінальнага злачынцы, а па-другое кіраўнічка Часовага ўраду Роза Атунбаева выказалася даволі рэзка на адрас Аляксандра Лукашэнкі. Яна сказала: «Кіраўнік Беларусі Аляксандар Лукашэнка ўзяў пад сваю апеку Курманбека Бакіева. Хачу сказаць, што падобныя дзеяньні пагаршаюць палітычную сытуацыю ў самой Беларусі, дзе ў цяперашні час актыўна прачынаецца апазыцыя. Яна жорстка выступае супраць палітыкі Лукашэнкі. Я думаю, што ён сам вінаваты ў сытуацыі, якая склалася ».
Чаму пазыцыя Бішкеку стала значна больш жорсткай, чым была раней?
Знаткевіч: Трэба сказаць, што новыя кіргіскія ўлады ад самага пачатку казалі, што яны будуць спрабаваць вярнуць Бакіева, будуць прасіць Беларусь выдаць яго. Але сапраўды да апошняга тыдня яны не рабілі такіх жорсткіх публічных заяваў. Ня факт, дарэчы, што такія заявы спрыяюць выдачы Бакіева – хутчэй наадварот.
Першы момант – хутчэй унутрыпалітычны, тое, што на саракавіны расстрэлу ў Бішкеку там прайшлі мітынгі і на іх выказвалася крытыка на адрас цяперашняй улады. Ёй закідалі тое, што яна не кантралюе краіну, няздольная навесьці парадак, адзін з закідаў быў якраз наконт таго, што яна няздольная дамагчыся выдачы Бакіева.
Але я мяркую, што галоўная прычына – гэта тое, што казаў Юры: што Лукашэнка прывёз на пасяджэньне АДКБ ліст ад Бакіева з заклікам увесьці сілы АДКБ у Кіргізстан. Я магу ўявіць сабе, як бы рэагаваў Лукашэнка, калі б нешта з кіраўнікоў краін СНД прапанаваў бы ўвесьці ў Беларусь войскі ў сувязі з тым, што ў краіне прайшлі нелегітымныя выбары і Лукашэнка здушыў выступы апазыцыі. Рэакцыя кіргіскіх уладаў не была больш жорсткай, чым была б рэакцыя Лукашэнкі ў падобнай сытуацыі.
Ціхановіч: У сувязі з тым, што дзяржавы АДКБ насамрэч, так выглядае, не падтрымалі пазыцыю Беларусі адносна Кіргізстану і Бакіева – ці выдасьць Беларусь зрынутага кіргіскага прэзыдэнта Бішкеку? Юры, Аляксей
Дракахруст: Мяркую, што ня выдасьць. Пасьля таго, што ён нагаварыў і пра Кіргізстан і пра Бакіева, выдаць – гэта цалкам згубіць твар. А заява Атунбаевай яшчэ абвастрыла сытуацыю, зараз выдаць – гэта паказаць, што Лукашэнка спалохаўся яшчэ і актывізацыі ўласнай апазыцыі. Думаю, што і Атунбаева, і іншыя кіргіскія кіраўнікі гэтак зьмянілі тон менавіта таму, што зразумелі, што Бакіева яны не атрымаюць. Ну а як ня выдадуць – спраўджваюцца нашы прагнозы, што будзе гэта зроблена шляхам «валяньня дурачкі». Вось прадстаўнік беларускай пракуратуры ўжо заявіў, што з Бішкеку прыслалі ня ўсе належныя паперы, што сьпяшацца Менск нікуды ня будзе. Мяркую, што гэтае «валяньне» будзе працягвацца яшчэ доўга.
Знаткевіч: Я думаю, што канвэнцыі аб выдачы злачынцаў канвэнцыямі, а палітыка – палітыкай. Для Лукашэнкі выдаць Бакіева – гэта паказаць сур'ёзную слабасьць. А ён гэтага сабе ня можа дазволіць. Калі Лукашэнка ўсё ж выдасьць Бакіева, гэта будзе сьведчыць пра істотнае аслабленьне ягоных пазыцый. Таму толькі ў тым выпадку, калі пад ім нешта настолькі моцна захістаецца, што яму трэба будзе нечым ахвяраваць, ён можа на гэта пайсьці. Але пакуль, мне здаецца, Юры мае рацыю і гэта будзе цягнуцца вельмі доўга.
Ціхановіч: Яшчэ раней Лукашэнка заявіў, што ня будзе прысутнічаць на парадзе ў Маскве, прысьвечаным дню Перамогі. Ён на адзін дзень прыляцеў у Маскву на саміты АДКБ і СНД і вярнуўся ў Менск. Дарэчы, на саміце СНД з георгіеўскай стужкай на пінжаку быў ня толькі расейскі прэзыдэнт Дзьмітры Мядзьведзеў, але і ўкраінскі Віктар Януковіч. А Лукашэнка – з чырвона-зялёнай. І гэтыя розныя стужкі, і тое, што Лукашэнка адзначаў сьвята ў Менску, а не ў Маскве – што гэта азначае, якое пасланьне тым самым ён накіроўвае і Беларусі, і Расеі, і сьвету?
Дракахруст: Гэта безумоўна выразная дэманстрацыя сваёй незалежнасьці. Прычым многія назіральнікі заўважылі такое цікавае пераасэнсаваньне Вялікай Айчыннай вайны – стрыжнявой тэмы ў сучаснай беларускай дзяржаўнай ідэалёгіі. Пакласьці ў аснову нацыянальнага міту, скажам, Грунвальд пакуль лічыцца немэтазгодным і небясьпечным, але перамога ў Вялікай Айчыннай, так бы мовіць, нацыяналізуецца і прыватызуецца. Беларусь як бы робіцца дзяржавай-пераможцай у той вайне, нароўні з Расеяй, Вялікабрытаніяй і Злучанымі Штатамі. Лукашэнка ў прамове на сьвяце амаль так і казаў, маўляў, беларусы – пераможцы. І словы – нікому не аддадзім перамогу – яны адрасаваныя ня толькі заходнім саюзьнікам, але насамрэч і сучаснай Расеі. Не, наўпрост яно, зразумела, не гаворыцца, што Беларусь была сувэрэннай дзяржавай у гады вайны, але як бы Беларусь – лепшы нашчадак, спадкаемца пераможнага СССР, чым Расея. І стужкамі гэта таксама дэманструецца: усё ж георгіеўская стужка з той вайной зразумелым чынам зьвязаная, чырвона-зялёны сьцяг з арнамэнтам стаў дзяржаўным сьцягам БССР у 1951 годзе, праз 6 гадоў пасьля завяршэньня вайны. Але Лукашэнку тут цікавіла не фармальная адпаведнасьць, ён хацеў паказаць сваю асобнасьць, адрознасьць і ад Расеі, для яго гэтая стужка – сьцяг перамогі яго і толькі яго краіны.
Некаторым гэтыя дэманстрацыі падаюцца сьмешнымі, але шляхі фармаваньня нацыянальнай сьвядомасьці далёка не заўсёды бываюць прамымі і роўнымі. Хаця кантраст сумна-яскравы: салдаты ўсіх нацый-пераможцаў на Краснай плошчы, і Лукашэнка ў маршальскай форме, які разам з маленькім сынам прымае сувэрэнны парад у Менску.
Знаткевіч: Я б хацеў дадаць, што Лукашэнка і раней неаднаразова падкрэсьліваў, што БССР была адной з заснавальніц ААН, што для Беларусі Вялікая Айчынная вайна – гэта пераломная падзея. Мне падаецца, што тут Лукашэнка хоча атрымаць манаполію на спадчыну Савецкага Саюзу. Калі параўнаць георгіеўскія і чырвона-зялёныя стужкі – камусьці гэта падаецца сьмешным, нехта лічыць, што чырвона- зялёныя стужкі ня маюць дачыненьня да Вялікай Айчыннай вайны. А для яго – маюць, яшчэ і ў тым сэнсе, што БССР – гэта вынік перамогі ў той вайне, і БССРаўскія сымбалі маюць большае значэньне, чым георгіеўская стужка, якая як частка чагосьці расейскага была вернутая Сталіным у часы вайны. І цяперашняя расейская ўлада хоча ўзяць з савецкай спадчыны найперш расейскую нацыяналістычную спадчыну. А Лукашэнка спрабуе рабіць акцэнт на агульнасавецкай спадчыне, якую ён лічыць сваёй. Ён лічыць Беларусь найлепшай часткай Савецкага Саюзу.
Трэба сказаць, што беларускія вайскоўцы таксама прысутнічалі на парадзе ў Маскве, але асноўнае беларускае сьвята было менавіта ў Менску, бо Беларусь ёсьць спадкаемцам СССР. Як той «востраў Крым» у Аксёнава, толькі наадварот.
Ціхановіч: На мінулым тыдні быў агучаны прысуд у справе Мікалая Аўтуховіча і ягоных паплечнікаў.
Сам Аўтуховіч быў асуджаны на пяць гадоў і два месяцы пазбаўленьня волі ў калёніі строгага рэжыму, Уладзімер Асіпенка — на тры гады пазбаўленьня волі, былы супрацоўнік фірмы Аўтуховіча Аляксандар Ларын і падпалкоўнік міліцыі Міхаіл Казлоў — адпаведна на тры гады і два гады пазбаўленьня волі. Варта адзначыць, што гучныя абвінавачваньні ў падрыхтоўцы да тэракту не знайшлі адлюстраваньня ў прысудзе, ён вынесены за захаваньне зброі і боепрыпасаў: «Пяць гадоў за 5 патронаў» – як напісала адно выданьне.
Чым можна патлумачыць такі прысуд?
Знаткевіч: Відавочна, што правапарушэньне і прысуд несувымерныя. У майго дзеда была вінтоўка з вайны і шмат патронаў да яе, нічога не было зарэгістравана, я ведаю шмат беларусаў, у якіх гэта было, Можа зараз з гэтым стала больш строга, але ўсё роўна калі падыходзіць паводле такіх крытэраў, то можна пасадзіць шмат людзей. Калі параўнаць тое, што інкрымінавалася напачатку – тэракт, замах на жыцьцё службовай асобы, і тое, што апынулася ў канцы, сьведчыць пра тое, што трэба было за нешта асудзіць. У палітычных справах заўсёды ёсьць дзьве прычыны. Адна агульная – пакуль існуе гэтая сыстэма, яна будзе выносіць такія прысуды. Яна працуе так, як у савецкім анэкдоце – спрабуем вырабляць розныя рэчы, а атрымліваецца аўтамат Калашнікава.
А другая прычына – гэта тое, што ў нас хутка прэзыдэнцкія выбары. Памятаеце, у 2006 годзе арыштавалі актывістаў арганізацыі «Партнэрства», якія зьбіраліся ладзіць назіраньне за выбарамі? Дык тады напачатку справы старшыня КДБ таксама казаў пра тэрарыстычныя пляны арыштаваных. А ў выніку іх асудзілі за ўдзел у дзейнасьці незарэгістраванай арганізацыі.
Той сыстэме, якая ёсьць у Беларусі, трэба ахвяры, а хто менавіта імі стане, вызначаецца тым, каго канкрэтна зачапілі гэтыя людзі. Магчыма, мясцовыя ваўкавыскія чыноўнікі былі пакрыўджаныя тым, што Аўтуховіч зьбіраў супраць іх кампрамат. Так ён стаў ахвярай сутыкненьня прыватных інтарэсаў, але гэта супала з тым, што патрэбныя былі ахвяры, каб паказаць напярэдадні выбараў, што з тымі, хто выступае супраць сыстэмы, абыйдуцца вельмі жорстка.
Ціхановіч: Ці можна лічыць Аўтуховіча і яго калег палітычнымі вязьнямі, ці трактуюць іх так праваабаронцы і замежныя ўрады?
Дракахруст: Наўпрост, наколькі я ведаю, не. Асуджаныя па ваўкавыскай справе ня лічацца, фармальна ня лічацца, палітычнымі вязьнямі, па меншай меры іх ня лічаць такімі міжнародныя праваабарончыя арганізацыі і заходнія ўрады. Але тое, што іх справа мела выразную палітычную подбіўку, што падчас сьледзтва і суда рабіліся грубыя парушэньні прынцыпаў незалежнага правасудзьдзя – пра гэта гаворыцца ў адмысловых заявах пасольства ЗША і пасольства Велікабрытаніі, якое выступіла ад імя ўсяго Эўразьвязу. Так што справа Аўтуховіча – яшчэ адзін важкі камень у мур, які беларускія ўлады ізноў будуюць паміж Беларусьсю і Эўропай.
Знаткевіч: Часам крытыкавалі ролю праваабаронцаў, якія падчас гэтага працэсу не выступілі ў абарону Аўтуховіча і іншых абвінавачаных. Тут варта памятаць, што абвінавачваньні ў гэтым выпадку моцна адрозьніваліся ад таго, у чым абвінавачвалі, напрыклад, актывістаў «Партнэрства» 5 гадоў таму. Там міжнародныя праваабарончыя арганізацыі мелі ясны падыход – самыя артыкулы, па якіх абвінавачвалі, ня маюць права на існаваньне. Тое, што людзі аб'ядноўваюцца ў арганізацыю і ня робяць пры гэтым ніякай шкоды грамадзтву, ня можа быць падставай для крымінальнага перасьледу. Аўтаховіча і ягоных калег абвінавачвалі ў замаху на дзяржаўных службоўцаў, а ў выніку асудзілі за захоўваньне зброі. Ва ўсім сьвеце па такіх абвінавачваньнях магчыма асудзіць людзей. Праваабаронцам трэба было дачакацца вынікаў, мець доказы, што гэты працэс праходзіў з парушэньнямі, каб прызнаць іх палітычнымі вязьнямі ці вязьнямі сумленьня.
Ціхановіч: Справа ваўкавыскіх прадпрымальнікаў спарадзіла яшчэ адну справу – Аляксандра Казуліна і Алеся Макаева. Яны прысутнічалі на працэсе Аўтуховіча, выказвалі свае стаўленьне да прысуду, і самі былі затрыманыя. Іх абвінавачваюць у дробным хуліганстве. Нагадаем, што менавіта вызваленьне былога кандыдата ў прэзыдэнты Казуліна ў жніўні 2008 году стала ключавым момантам у працэсе нармалізацыі стасункаў паміж Беларусьсю і Эўразьвязам. Ці можна сказаць, што ўсё вяртаецца на колы свае?
Дракахруст: Не зусім. Усе ж такі штраф у 700 тысяч рублёў – гэта не 5 гадоў турмы. Але звычкі, стыль – безумоўна традыцыйны. Абвінавачваньне – лаяўся матам, сьведкі абвінавачваньня – два байца палку міліцыі , якія блыталіся ў сваіх паказаньнях, судзьдзя не паспрабаваў зрабіць запыт у спэцслужбы па апэратыўныя відэастужкі, якія здымаліся каля будынку суда, дзе судзілі Аўтуховіча і дзе быў Казулін. Я мяркую, што гэта была спроба дыскрэдытаваць палітыка, а таксама пасланьне і грамадзтву і Захаду. Ну грамадзтву зразумела – Казуліну вось штраф далі, а што шэраговым грамадзянам будзе, хай яны самі здагадваюцца. А Захаду – менавіта таму, што вызваленьне Казуліна было ў свой час сымбалем пачатку дыялёгу Менску з Эўропай, зараз Менск асуджэньнем Казуліна дае зразумець, што хоча зьмены ўмоваў гэтага дыялёгу.
Ціхановіч: Варта прыгадаць яшчэ адну крымінальную справу з палітычнай подбіўкай – суд над Сяргеем Каваленкам, які 7 студзеня сёлета ўмацаваў на навагодняй елцы ў цэнтры Віцебска бел-чырвона-белы сьцяг. Сымбалічна, дарэчы, што суд адбыўся літаральна ў дзень 15-й гадавіны рэфэрэндуму пра сымболіку. Якое палітычнае значэньне мае гэтая сэрыя судовых выракаў зараз, напярэдадні прэзыдэнцкіх выбараў?
Знаткевіч: Тое, што гэта адбылося амаль у гадавіну рэфэрэндуму аб мове і сымболіцы гэта, магчыма, і супадзеньне, але ў нас за бел-чырвона-белыя сьцягі, за ўжываньне гэтай сымболіцы ў палітычных акцыях заўсёды судзілі, пачынаючы з 1995 году, з таго часу, як былі зацьверджаныя вынікі таго рэфэрэндуму.
Ціхановіч: Між тым падрыхтоўка да прэзыдэнцкіх выбараў ідзе поўным ходам. Аляксандар Лукашэнка падпісаў распараджэньне, паводле якога да 1 ліпеня ягоны апарат павінен падрыхтаваць прапановы па правядзеньні чарговага Ўсебеларускага народнага сходу. Гэтае мерапрыемства падчас папярэдніх выбараў было важным элемэнтам выбарчай кампаніі ўлады.
Апошні тэрмін, калі паводле закону павінны адбыцца прэзыдэнцкія выбары – 6 лютага наступнага году. У заявах афіцыйных асобаў назіраецца пэўны, магчыма, сьвядомы разнабой. Старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына выказала меркаваньне, што выбары могуць прайсьці ўвосень гэтага году. Варта нагадаць, што ўся выбарчая кампанія доўжыцца ў Беларусі 3 месяцы. Зь іншага боку дзейны прэзыдэнт у інтэрвію Reuters заявіў, што выбары варта правесьці напачатку наступнага году.
Што азначае гэтае рознагалосьсе? Калі ж, на ваш погляд, выбары сапраўды пройдуць – увосень сёлета ці ўзімку наступнага году?
Знаткевіч: Яны, дарэчы, могуць прайсьці і ў сьнежні. Гэта перад Калядамі, і можна правесьці выбары, каб магчымыя пратэсты прыпадалі як раз на сьвяточны сэзон, прычым на халодны сэзон – гэта для ўлады было б даволі выгадна. Мне падаецца, што гэта не настолькі ўжо важна – адбудуцца гэтыя выбары на месяц пазьней ці на месяц раней. Таму ня варта надаваць залішняга значэньня гэтым "рознагалосьсям" паміж Лукашэнкам і Ярмошынай.
Ціхановіч: Зараз ужо некалькі палітыкаў абвясьцілі пра намер балятавацца ў прэзыдэнты: гэта Мікола Статкевіч, Алесь Міхалевіч, Андрэй Саньнікаў, Віталь Рымашэўскі і Аляксандар Мілінкевіч. Ці чакаеце вы, што гэтага палку яшчэ прыбудзе?
Дракахруст: Мяркую, што так. Наколькі я ведаю, Аб'яднаная Грамадзянская партыя мае намер вылучыць свайго кандыдата, імаверна, што гэта будзе не старшыня партыі Анатоль Лябедзька, а ягоны намесьнік Яраслаў Раманчук. Мяркую, што пойдзе і лідэр «Справядлівага сьвету» Сяргей Калякін – магчыма, адзін з самых сур'ёзных кандыдатаў на гэтых выбарах. Ну і ўсе гадаюць, што ж такое кампанія «Гавары праўду», і няўжо яна ніяк з выбарамі не зьвязаная. Так што ня надта рызыкуючы памыліцца, можна дадаць яшчэ і кандыдата ад гэтай кампаніі, магчыма, гэта будзе Ўладзімер Някляеў, магчыма і ня ён.
Ціхановіч: На мінулым тыдні пра свой намер браць удзел у прэзыдэнцкіх выбарах заявіў кіраўнік Руху «За Свабоду» Аляксандар Мілінкевіч. Адначасна кандыдат ад незарэгістраванай партыі Беларуская хрысьціянская дэмакратыя Віталь Рымашэўскі абнародаваў формулу вызначэньня адзінага кандыдата ад дэмакратычных сілаў, ці па меншай меры, ад Беларускага незалежніцкага блёку – паводле колькасьці ініцыятыўнай групы. Свае паслугі па вызначэньні адзінага прапанавала і Рады беларускай інтэлігенцыі на чале з Уладзімерам Коласам. Як вы мяркуеце, ці дадуць плён гэтыя ці іншыя працэдуры вызначэньня адзінага кандыдата?
Дракахруст: Вельмі сумнеўна. Няма моцнай матывацыі для аб'яднаньня. Мы бачым, што нават у БНБ, які сам стаў вынікам леташняга расколу Аб'яднаных дэмакратычных сілаў, сьпеюць свае расколы і супярэчнасьці – каманда Мілінкевіча ўжо заявіла, што формула БХД іх не натхняе. У адсутнасьці «даху» АДС, які сапраўды аб'ядноўваў амаль усіх, наўрад ці камусьці будзе саступаць Калякін. Там што кандыдатаў будзе шмат, а інструмэнтам іх адсеву – збор 100 тысяч подпісаў, які насамрэч па сілах нямногім.
Ціхановіч: Лідэр Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі Зянон Пазьняк у інтэрвію нашаму радыё на гэтым тыдні паўтарыў сваю тэзу пра тое, што адзінае годнае стаўленьне да наступных прэзыдэнцкіх выбараў – байкот. Як бачым, астатнія палітычныя сілы да гэтай прапановы ня надта прыслухоўваюцца, спэктар прэтэндэнтаў гэтым разам багаты, як ніколі. Тым ня менш якія ёсьць меркаваньні за і супраць байкоту менавіта прэзыдэнцкіх выбараў?
Знаткевіч: Я, дарэчы, у перадачы «Начная Свабода» папрасіў Аляксандра Казуліна, былога кандыдата ў прэзыдэнты, пракамэнтаваць гэтую заяву Зянона Пазьняка. Казулін сказаў, што байкот быў бы моцнай рэччу, калі б гэта было зроблена аб'яднанымі сіламі. Байкот як стаўленьне можа быць уласьцівым асобнаму чалавеку, але калі байкот ужываюць палітычныя сілы, яны павінны мець нейкую альтэрнатыву, яны павінны ісьці да людзей і тлумачыць, што яны прапануюць замест удзелу ў прэзыдэнцкіх выбарах. Тое, што апазыцыя дамовіцца пра рэальную кампанію байкоту, па-мойму, яшчэ менш імаверна, чым тое, што апазыцыі.дамовіцца пра адзінага кандыдата.
