— Якая, на ваш погляд, прырода пратэстнай акцыі ў Армэніі — эканамічная, зьвязаная з павышэньнем тарыфаў на электраэнэргію, ці палітычная, зьвязаная зь незадаволенасьцю рэжымам прэзыдэнта Сержа Саргсяна?
— Любыя, здавалася б, эканамічныя пратэстныя акцыі заўсёды маюць палітычны падтэкст. У Армэніі багата чыньнікаў сьведчаць пра тое, што тысячы людзей вывела на плошчу ня толькі павышэньне кошту электраэнэргіі, але і агульная напружанасьць у армянскім грамадзтве, незадаволенасьць палітыкай прэзыдэнта. Згадваючы беларускі досьвед масавых акцыяў канца 80-х — пачатку 90-х гадоў, можна адзначыць, што вельмі хутка эканамічныя патрабаваньні набываюць палітычны кантэкст і становяцца палітычнымі. У краінах з адсутнасьцю стабільнай дэмакратыі і ў рознай ступені аўтарытарнымі рэжымамі любыя эканамічныя хваляваньні вельмі шчыльна зьвязаныя з адносінамі паміж уладамі і грамадзтвам, найперш той яго часткай, якая незадаволеная палітыкай уладаў. Зрэшты, і павышэньне тарыфу на электраэнэргію ў Армэніі адбылося ў выглядзе ўльтыматуму з боку расейскай кампаніі, якая валодае армянскім энэргетычным комплексам. Таму ў самым пачатку пратэст гэты — супраць засільля расейскага капіталу ў Армэніі. Выходзіць, што кіраўніцтва Армэніі падтрымала расейскі бок, а грамадзтва выступіла супраць такой залежнасьці ад Расеі.
— Што вам вядома пра палітычны рэжым у Армэніі? Ці дае ён падставы для таго, каб вялікая колькасьць людзей хацела пераменаў?
— Цягам апошніх гадоў у Армэніі прайшлі пэўныя рэформы, і становішча з правамі чалавека не такое цяжкае, як у Беларусі. Прынамсі, калі ў 2010 годзе мы там праводзілі зьезд Міжнароднай фэдэрацыі правоў чалавека, адной з умоваў правядзеньня гэтага важнага мерапрыемства было вызваленьне некалькіх палітычных зьняволеных, якія на той час былі за кратамі ў Армэніі. У выніку аднаго чалавека перад зьездам выпусьцілі. Пазьней выпусьцілі і рэшту.
Але апошнім часам зноў адбыліся затрыманьні за палітычныя погляды і грамадзкую дзейнасьць, зьявіліся крымінальныя справы ў дачыненьні да актывістаў. То бок быў працэс лібэралізацыі палітычнай і грамадзкай сытуацыі ў Армэніі, але прыкладна два гады таму ён спыніўся.
Гэтае спыненьне зьвязанае з уціскам правоў чалавека ў Расеі. Хваля жорсткага стаўленьня да палітычных апанэнтаў распаўсюджваецца з Расеі і накрывае суседнія краіны. А калі ўлічыць, што Армэнія вызначылася са сваім палітычным курсам, увайшоўшы ў Эўразійскі эканамічны саюз, які будуецца як геапалітычная супрацьвага Эўрапейскаму Зьвязу, то, такім чынам, у Армэніі адбываецца адкат ад тых дасягненьняў, якіх Армэнія дамаглася ў апошнія гады.
Дэманстрацыя ў Ерэване разганялася клясычным чынам, і можна казаць пра непрапарцыйнае ўжываньне сілы да дэманстрантаў і журналістаў.
Я думаю, што армянскія ўлады спынялі пратэст пад пэўным кантролем расейскіх спэцслужбаў. Пра гэта сьведчыць хаця б выказваньне прэс-сакратара расейскага прэзыдэнта Дзьмітрыя Пяскова, што Расея вельмі ўважліва назірае за тым, што адбываецца ў Ерэване. Гэта кажа пра тое, што расейскія ўлады разглядаюць Армэнію як падкантрольную краіну. Параноя і боязь любой грамадзкай актыўнасьці, верагодна, абмяркоўваецца і на ўзроўні кіраўніцтва Расеі і Армэніі. А мэтады здушэньня гэтай актыўнасьці дыктуюцца армянскаму кіраўніцтву з Крамля.
— Ці можна казаць пра трэнд на жорсткае здушэньне масавых акцыяў пасьля Майдана?
— Трэнд на здушэньне любой грамадзкай актыўнасьці назіраецца ўжо даўно, пасьля Майдана. Пра гэта сьведчаць і справаздачы міжнародных праваабарончых арганізацыяў. Аўтарытарныя ўлады ў постсавецкіх краінах зь вялікай боязьзю ставяцца да любой грамадзкай актыўнасьці і душаць такую актыўнасьць. Гэтыя тэндэнцыі захапілі і Армэнію, якая ўсё ж спрабавала выбудаваць больш-менш цывілізаваныя адносіны паміж уладамі і апазыцыяй.
— Чым, на вашу думку, скончацца забурэньні ў Ерэване?
— Цяжка сказаць, улічваючы тое, што перамоўны працэс паміж прэзыдэнтам і актывістамі пакуль не пачаўся. Паглядзім, што будзе далей. Мне асабіста хацелася б, каб усё абышлося без крыві, каб яны знайшлі разумнае выйсьце і вырашылі ня толькі гэты канкрэтны канфлікт, а каб армянскае грамадзтва стала больш скансалідаваным, каб былі знойдзеныя новыя пункты судакрананьня для далейшага разьвіцьця армянскай дэмакратыі.
