Уся гісторыя Ўкраіны — у адным годзе жыцьця маладой журналісткі і грамадзкай актывісткі Алены Максіменкі.
Год таму 28-гадовая Алена супрацоўнічала з выданьнем «Украінскі тыдзень», лічыла сябе журналістам-культурнікам, які свабодна пачуваецца на выставах сучаснага мастацтва, літаратурна-музычных фэстывалях, і нічога ня ведала пра палітыку.
За мінулы год Алена стала экстрэмальным журналістам-фрылансэрам, была параненая гранатай на Майдане, адразу пасьля анэксіі Крыму паехала на паўвостраў і трапіла ў палон да «зялёных чалавечкаў» і данскіх казакоў. Дзяўчына прайшла праз шматдзённыя катаваньні і рызыкавала жыцьцём, алё сёньня кажа, што быць не на перадавой ёй некамфортна.
Алена Максіменка завітала ў рэдакцыю Радыё Свабода па дарозе на месячную стажыроўку ў арт-рэзыдэнцыі Вэнтсьпілса. «Шкадую, што еду туды, а на Данбас», — кажа яна.
— Як адбываецца трансфармацыя чалавека, далёкага ад палітыкі, культурніка, у чалавека, які здымае пад кулямі і гранатамі, рызыкуючы быць забітым?
— Тое, што адбылося з Украінай за мінулы год, — гэта той выпадак, калі палітыка выйшла за межы журналісцкай ці любой іншай прафэсійнай дзейнасьці і стала чымсьці асабістым. Для мяне Майдан — гэта асабістае. Цікава, што тое самае кажуць і мае сябры, а таксама большасьць людзей, якія там стаялі. Цяпер не цікавіцца палітыкай, ігнараваць тыя падзеі — гэта злачынства.
Лёс зь мяне трошкі пасьмяяўся: у пэўны момант я зразумела, што культурніцкія тэмы я для сябе вычарпала і хаджу па коле, а трэба займацца чымсьці іншым. І тут бахнуў Майдан. Адразу культура перастала быць актуальнай. Я да гэтага ніколі не займалася палітыкай, не разьбіралася ў ёй. Але цягам Майдану я была адначасова актывісткай і журналісткай, асьвятляла падзеі, была ў гарачых кропках, была параненая гранатай 18 лютага падчас здымкаў. І да сёньняшняга дня я ў гэтай тэме. На нядаўніх выбарах я працавала ў прэс-службе самавылучэнца ад «Блёку Пятра Парашэнкі» Анатоля Яўлахава, апанэнтам якога быў экс-рэгіянал Ігар Рыбакоў. Перамога засталася за нашым кандыдатам.
— Што такое Майдан?
— Майдан — гэта сапраўднае здабыцьцё незалежнасьці, якая нам далася за так у 1991 годзе. Цяпер мы адпрацоўваем тое, што тады атрымалі проста так. А ўсё, што даецца проста так, ня цэніцца. Цяпер мы гэтую незалежнасьць адваявалі і працягваем адваёўваць.
— У якіх падзеях вы бралі ўдзел цягам мінулага году?
— Я была на Майдане ад самага пачатку. Прапусьціла толькі два дні, калі была на пахаваньні і на ўлазінах. У гарачыя дні, калі ішла страляніна, я працавала як журналіст, здымала, нават ня маючы пэўных замоваў ад рэдакцыяў, проста здымала для сябе, для гісторыі. Я брала ўдзел у арганізацыі літаратурнага рэвалюцыйнага маратону, у межах якога ладзіліся сьмешныя хэпэнінгі. Праўда, гэта мы рабілі да таго часу, як палілася кроў...
Пасьля Майдану я паехала ў Крым як рэпартэр. Анэксія пачалася 1 траўня, я з групай іншых журналістаў была там ужо 9 траўня. Мне было цікава паразмаўляць з жыхарамі Крыму, даведацца іх сапраўдныя настроі. Была ў мяне ілюзія, што я змагу ў чымсьці пераканаць людзей, патлумачыць, як справы стаяць насамрэч. Мне не ўдалося спраўдзіць, ці можна іх у чымсьці пераканаць, таму што нас узялі ў палон адразу на ўезьдзе ў Крым. Сярод нашых захопнікаў былі колішнія беркутаўцы, «зялёныя чалавечкі», данскія казакі, а таксама цітушкі — хлопцы ў скураных куртках, шлёпанцах і з аўтаматамі.
— Што з вамі адбывалася ў палоне? Як доўга вы там прабылі? І ці хто спрыяў вашаму вызваленьню?
— Пачалося ўсё на блёкпосьце. Яны нас захапілі, але ня ведалі, што з намі рабіць. Выглядала, што ім усё роўна — ці расстраляць нас, ці адрэзаць вуха, ці адпусьціць. З боку захопнікаў абурэньне выклікалі журналісцкія пасьведчаньні і камэры, таму што ў іхнім уяўленьні ўсе журналісты прадажныя і працуюць на Амэрыку. Вельмі доўга дабіваліся ад мяне прызнаньня, на каго я працую. Але я ні на кога не працавала ў той
У мяне адрэзалі валасы і душылі матузком ад абутку. Хлопцам цалкам парэзалі штаны
момант, гэта была мая ініцыятыва. Я проста напісала некалькім рэдактарам, што еду і каб чакалі рэпартажу. Нас пасадзілі ў канаву і сталі пагражаць, што тут і закапаюць, каб было адчуваньне, што мы ў магіле сядзім. Пасьля пачаўся псыхалягічны і фізычны ціск. У мяне адрэзалі валасы і душылі матузком ад абутку. Хлопцам цалкам парэзалі штаны. Але моцных траўмаў нам не нанесьлі. Найстрашней было, калі трымалі перад галавой аўтамат — мы былі перакананыя, што гэта канец. Гэта цягнулася некалькі гадзін. Пасьля нас, зьвязаных па руках і нагах, пагрузілі ў грузавік і везьлі каля сямі гадзін у Севастопаль. Там нас выгрузілі на вайсковай базе, паставілі тварам да сьцяны і зноў пагражалі аўтаматамі. Так мы прастаялі яшчэ некалькі гадзін. Пасьля нас завялі ў будынак і кожнага паасобку дапыталі. Гэта рабілі ўжо расейскія вайскоўцы, і, як ні дзіўна, яны паводзілі сябе адэкватна — не было прыніжэньняў і хамства. Нас пасадзілі ў камэры, дзе мы праседзелі тры дні. Праз тое, відаць, што за нас уступіліся іншыя журналісты-актывісты, пачаўся шум у мэдыях, неўзабаве нас вызвалілі.
— Вы былі ў сытуацыях, калі сьмерць была рэальнасьцю. Наколькі вы разумелі, за што можаце памерці? За цікавасьць, каб пагутарыць з жыхарамі Крыму? За нейкія патрыятычныя пачуцьці?
— І за цікавасьць да жыхароў Крыму таксама. Гэта мая праца, і я не магу гэтым не займацца. І я ні пра што не шкадую. Нават калі б мне давялося загінуць, я б не шкадавала. Мне і цяпер сорамна, што я не на фронце, не на перадавой. Мне некамфортна, калі я ня ў цэнтры гарачых падзеяў. Мабыць, гэта ўжо дыягназ.
— Ці могуць цяпер украінскія журналісты трапіць у Данбас?
— Трапіць туды можна, калі мець добрых знаёмых, якія змогуць дамовіцца, каб прапусьцілі праз блёкпасты. Нядаўна я бачыла цудоўны
Калі мы ехалі ў Крым, то думалі, што гэта будзе бясьпечна. У выніку — ледзь выжылі
відэасюжэт, зроблены групай «Вавілон-13». Журналісты зьнялі кароткамэтражку з блёкпаста ДНР, узялі інтэрвію ў баевікоў. Хлопцы малайцы, што туды трапілі, я імі захапляюся. Зразумела, што гэта вельмі небясьпечна. Ніхто нічога не гарантуе. Калі мы ехалі ў Крым, то думалі, што гэта будзе бясьпечна. У выніку — ледзь выжылі.
— Вы ўдзельнічаеце ў стварэньні кнігі пра «нябесную сотню». Раскажыце пра гэты праект.
— Ініцыятар кнігі — львоўскі журналіст Раман Саўчак. Я дапамагала яму тым, што пісала нарысы пра герояў, якія загінулі на Майдане. Першы наклад кнігі быў выдадзены яшчэ да саракавін па загінулых. Ідэя была ў тым, каб распавесьці пра герояў, паказаць зрэз таго грамадзтва, прадстаўнікі якога там былі. Мы так рабілі кнігу, каб паказаць, што на Майдане былі людзі з усіх куткоў Украіны, што там былі людзі рознага веку, розных прафэсіяў, рознага сацыяльнага статусу. Гэтую кнігу можна расцэньваць як партрэт Майдана. Такая кніга павінна быць у кожнай украінскай сям’і, а таксама ў Вярхоўнай Радзе. Мы, дарэчы, падарылі Вярхоўнай Радзе плякат з партрэтамі загінулых і з кароткімі нарысамі пра іх, каб дэпутаты ведалі, за чый кошт яны цяпер пры ўладзе. Калі мы рабілі пілётны праект, першы наклад кнігі, то пазьбягалі кантактаў са сваякамі загінулых, бо прайшло мала часу і ім было складана камунікаваць. Мы зьбіралі інфармацыю ў сяброў і валянтэраў. Цяпер мы рыхтуем паўнавартасны наклад, з поўнай інфармацыяй, у падрыхтоўцы якой бралі ўдзел і родныя, якія ўжо гатовыя да таго, каб распавесьці пра сваіх загінулых сыноў і мужоў.
— Ці гуртуюцца родныя «нябеснай сотні», каб супольна вырашаць нейкія праблемы?
— Вакол гэтых сем’яў арганізаваўся цэлы грамадзкі праект. Сем’і «нябеснай сотні» стварылі грамадзкую арганізацыю, у межах якой яны найперш вырашаюць праблемы з расьсьледаваньнем забойстваў, якое вельмі павольна і неахвотна прасоўваецца, асабліва калі рэгулярна не турбаваць органы, якія гэтым займаюцца. Пракуратура нічога ня будзе рабіць, калі супольнымі намаганьнямі не патрабаваць гэтага расьсьледаваньня і пакараньня вінаватых.
— У адным зь менскіх клюбаў рэклямуюць вечарынку «Русским быть модно» з Пуціным і аўтаматам на постэрах. Ці магчыма такое, напрыклад, у Кіеве?
— Усе вельмі неадназначна. У Кіеве пачалі зьяўляцца людзі, якія нэгатыўна і агрэсіўна ставяцца да ўкраінскай мовы. Існуюць закансэрваваныя суполкі «КНР» — «Кіеўскай народнай рэспублікі». Яны ўжо спрабавалі правесьці марш, але «Правы сэктар» і ультрас не дазволілі правесьці яго. Зразумела, што ёсьць такога кшталту суполкі ў сацыяльных сетках. Я ўжо не кажу пра тое, што яны маюць зброю. І, вядома, ёсьць рызыка, што гэты траянскі конь выбухне калі-небудзь. Але ня ўсё адназначна і на Ўсходзе. Я нядаўна езьдзіла туды. Там вельмі шмат украінскіх патрыётаў. Я ня ведаю, як ім гэта ўдаецца, але яны сочаць за ўсімі ўкраінскімі культурнымі падзеямі, прагнуць літаратурных навінак Жадана і Забужкі. І цяпер пытаньне, што будзе з гэтымі людзьмі.
— Чаму падае папулярнасьць Пятра Парашэнкі? Гэта вынік дыпляматычнай гульні з Пуціным і менскіх дамоўленасьцяў, ці проста ўкраінцам уласьціва хутка расчароўвацца ў новых лідэрах?
— Расчараваньне ў масах ёсьць. Майдан стаяў за адну ідэю — скінуць злачынную ўладу. Але маса самых розных людзей з самымі рознымі перакананьнямі ня могуць мець абсалютна аднолькавую мэту.
для людзей, якія стаялі на Майдане і бачылі сьмерці сваіх сяброў і родных, вельмі складана дараваць памылкі
У кожнага — нешта сваё. Таму цяпер улада ня можа пазьбегнуць закіду, што «не за тое стаяў Майдан». Гэтую ўладу абралі вельмі дарагім коштам, таму патрабаваньні завышаныя і памылкі не даруюцца. Я асабіста ляяльна стаўлюся да ўлады, стараюся пазьбягаць крытыкі, разумею, што нават самай дэмакратычнай уладзе патрэбны час, каб нешта зьмяніць у вялікім грамадзтве. Але для людзей, якія стаялі на Майдане і бачылі сьмерці сваіх сяброў і родных, вельмі складана дараваць памылкі. Таксама мае месца посттраўматычны сындром, ад якога грамадзтва адыходзіць і ня можа адысьці, бо працягваецца АТА, людзі працягваюць гінуць.
— Што далей будзе з Украінай?
— Немагчыма даваць прагнозы, бо абсалютна ніхто год таму ня мог прадбачыць, што з нашай краінай адбудзецца зусім хутка. Ніхто ня мог спрагназаваць ні Майдан, ні дзеяньні Ўладзімера Пуціна. Магу толькі сказаць, што я веру і ня маю сумневу ў тым, што мы пераможам. Хацелася б, каб была мінімальная колькасьць сьмерцяў пры гэтым.
— Украінскія экспэрты частка падкрэсьліваюць, што Беларусь — гэта зямля Пуціна, які толькі фармальна дазваляе Лукашэнку гуляць на ёй ва ўладу. Што вы думаеце пра нашу краіну і ці могуць беларусы адваяваць сваю незалежнасьць, якую, як і вы, калісьці атрымалі пасьля распаду СССР?
— Сярод звычайнага насельніцтва Ўкраіны меркаваньня, што Беларусь — гэта безумоўна расейская тэрыторыя, няма. Шмат хто з творчых асобаў вядомыя ва Ўкраіне і маюць сваіх прыхільнікаў. Я лічу, што Беларусь — гэта не зямля Пуціна, а ахвяра Пуціна. Я не хачу, каб Беларусь прайшла такі самы шлях, як Украіна. Але, зь іншага боку, для таго каб людзі зьмяніліся, патрэбны нейкі каталізатар, кошт якога часта — чалавечыя ахвяры.
