Расейскі міністар адзначыў, што створаныя войскі «значна мацнейшыя» за тое ўпраўленьне, якое ў часы СССР займалася контрпрапагандай. Колькасьць расейскіх «кібэрвойскаў», паводле дадзеных кампаніі Zecurion Analytics, дасягае тысячы чалавек, на іх дзейнасьць штогод выдаткоўваецца каля 300 мільёнаў даляраў.
З кім ваююць гэтыя войскі і ці трэба іх баяцца беларусам?А можа не баяцца, а арганізоўваць уласнае кібэрвойска? Пра гэта ў Экспэртызе Свабоды размаўляюць Ігар Тышкевіч з Кіева, аналітык Украінскага інстытуту будучыні, і Дзяніс Мельянцоў, старэйшы аналітык Беларускага інстытуту стратэгічных дасьледаваньняў зь Менску.
Гурневіч: Дзяніс, рэгулярная армія страляе, запускае ракеты, захоплівае альбо вызваляе тэрыторыю. Чым займаецца войска інфармацыйных апэрацый?
Мельянцоў: У розных краінах гэта розныя задачы, таму што ў межах інфармацыйных сілаў ёсьць разнастайныя падразьдзяленьні, якія так ці інакш можна назваць кібэрвойскамі. Гэта, з пэўнай нацяжкай, але ўсё ж, сілы радыёэлектроннай барацьбы. Гэта і разнастайныя цэнтры забесьпячэньня бясьпекі інфармацыі і гэтак далей. Звычайна, калі глядзець на кансалідаваныя кібэрвойскі, якія ёсьць цяпер у ЗША і Расеі, то ў іх тры асноўныя задачы. Гэта шпіянаж і контршпіянаж, гэта кібэратакі супраць іншых краінаў, і гэта таксама інфармацыйныя войны, тая самая прапаганда.
Гурневіч: Ігар, дзеля чаго, на вашу думку, Расея стварыла такі від войскаў? Здаецца, што гэтая краіна і канвэнцыянальнымі мэтадамі ня кепска дасягае сваіх мэтаў?
Тышкевіч: Расея стварыла менавіта войскі інфармацыйных апэрацый. Я нядаўна перакладаў з ангельскай мовы мэтадычку NATO па правядзеньні інфармацыйных апэрацый ВМС краін альянсу. Там гаворыцца, што інфармацыйная апэрацыя — гэта апэрацыя, якая мае на мэце ўплыў на сыстэму прыняцьця рашэньняў у стане праціўніка. Гэты ўплыў можа ажыцьцяўляцца фізычна, уключна з дывэрсійным актамі альбо зьнішчэньнем пэўнай асобы. Гэта і закідваньне дадатковай інфармацыі, альбо яе пазбаўленьне. Тое, што мы кажам пра кібэратаку, абарону сетак, гэта, насамрэч, невялікая частка інфармацыйных апэрацыяў. Але гэтая частка відавочная, пра якую можна цікава і папулярна казаць. Самы просты прыклад інфармацыйнай апэрацыі, якую можна правесьці, гэта ўваход амэрыканскіх баявых караблёў у Чорнае мора. Усе пра гэта кажуць, і ўжо сама прысутнасьць стрымлівае праціўніка.
Я не выключаю, што масавыя беспарадкі могуць быць арганізаваныя пад бел-чырвона-белымі сьцягамі.
Войскі інфармацыйных апэрацый, якія стварылі ў Расеі, гэта трошкі шырэйшае паняцьце, чым проста інфармацыйная вайна супраць Украіны, таму што яна ідзе па некалькіх кірунках. Гэта прапаганда, якая разьлічаная на ўласнае насельніцтва, наступны прадукт для Данбасу. Інфармацыйная атака на Ўкраіну — гэта неабавязкова прапаганда чагосьці расейскага, таму што галоўнае — гэта ўплываць на сыстэму прыняцьця рашэньняў. А гэта можна зрабіць нават арганізаваўшы дэманстрацыі пад нацыяналістычнымі лёзунгамі. Гэта цалкам нармальна. Напрыклад інфармацыйная атака супраць Лукашэнкі. Я не выключаю, што масавыя беспарадкі могуць быць арганізаваныя пад бел-чырвона-белымі сьцягамі.
Гурневіч: Ігар, нам цікавы ваш украінскі досьвед. Гаворыцца, што Расея вядзе ў тым ліку і інфармацыйную вайну супраць Украіны. А як Кіеў дае сабе рады?
Тышкевіч: На жаль, нягледзячы на тое, што ва Ўкраіне створанае цэлае Міністэрства інфармацыі, больш-менш зьмястоўнай палітыкі на гэты конт няма. Ёсьць спроба абараніцца, але няма інфармацыйных атакаў у адказ. Ёсьць спроба абараняць свае ўласныя носьбіты інфармацыі, сыстэму перадачы інфармацыі, пачынаючы ад кампутараў і сканчваючы пэўнымі асобамі. Зь іншага боку, ёсьць грамадзкі сэктар, і ў пэўных момантах ён значна больш эфэктыўны. Дастаткова ўзгадаць сайт «Міратворца». Па вялікім рахунку, гэта таксама вельмі моцная інфармацыйная зброя. Гэта збор дадзеных асобаў, якія ў той ці іншай ступені ваявалі супраць Украіны: як інфарматары, баевікі ці хтосьці яшчэ. Альбо суполка «ІнфармНапалм». Таму Ўкраіна сёньня ў стане абараняць сваю інфармацыйную прастору, але не на 100%.
Гурневіч: Дзяніс, ці пагражаюць гэтыя войскі інфармацыйных апэрацый Беларусі? Ці, магчыма, Расеі дастаткова адзінай інфармацыйнай прасторы зь Беларусьсю і статусу саюзнай дзяржавы, каб яе кантраляваць?
Мельянцоў: Пакуль што Беларусь не перайшла нейкую чырвоную рысу з адносінах з Расеяй, то бок у расейскіх войскаў няма ніякай падставы праводзіць такія апэрацыі. А вось тая антыбеларуская інфармацыйная кампанія, якая цяпер назіраецца ў расейскіх СМІ, праводзіцца сіламі ўласна гэтых СМІ. І там пакуль буйная артылерыя не падцягнутая. Я ня думаю, што гэтыя новыя расейскія кібэрвойскі будуць так ці інакш задзейнічаны ў бліжэйшай будучыні. Тым больш, калі мы паглядзім на досьвед вучэньняў «Захад-2014» ці «Шчыт саюзу», які праходзіў у 2015 годзе, то акурат там падразьдзяленьні кібэрнэтычных войскаў, хаця яны і інакш называліся, яны разам зь беларускімі вайскоўцамі адпрацоўвалі ў 2013 годзе сэрыю атак на інфармацыйную інфраструктуру. То бок адбываецца нават зладжваньне беларускіх і расейскіх войскаў у гэтым напрамку.
Гурневіч: Ігар сказаў, што Расея, калі захоча, то дзякуючы інфармацыйнай атацы можа нават правесьці пераварот пад бел-чырвона-белымі сьцягамі ў інтарэсах Расеі. Менавіта гэтымі сіламі. Гэта рэальна?
Мельянцоў: Калі ўлічваць, што адна з асноўных задач гэтага цэнтру — правядзеньне інфармацыйных войнаў, і інфармацыйных апэрацыяў, кібэртакаў, то цалкам магчыма. Але я ня думаю, што такая апэрацыя рабілася б цалкам сіламі гэтых войскаў. Бо такая буйная апэрацыя як пераварот у іншай краіне, патрабуе як глыбокага плянаваньня, гэтак і ўдзелу самых разнастайных сілаў і сродкаў. Гэта і кібэрвойскі, і шпіёнскія сеткі ў гэтай краіне, гэта і выкарыстаньне СМІ Службай вонкавай выедкі Расеі, Генштабам. Гэтыя сілы б таксама ўдзельнічалі ў такой апэрацыі, бо даводзілася б абвальваць беларускую сыстэму бясьпекі, закрываць пэўныя сайты, магчымасьці выхаду ў сацыяльныя сеткі. Калі разглядаць гіпатэтычны сцэнар, то гэтае падразьдзяленьне будзе задзейнічана ў абавязковым парадку.
Я ня думаю, што гэтыя новыя расейскія кібэрвойскі будуць так ці інакш задзейнічаны ў бліжэйшай будучыні.
Гурневіч: Ігар, пра небясьпеку расейскіх кібэратакаў кажуць у ЭЗ. У Амэрыцы Расею абвінавачваюць нават ва ўплыве на прэзыдэнцкія выбары. Кібэрвойскі могуць абваліць банкаўскую сыстэму, адключыць электрычнасьць. А якая цэль можа быць цікавая кібэрвойскам у Беларусі?
Тышкевіч: Я б вельмі і вельмі настойваў, што ня трэба іх называць кібэрвойскамі. Гэта ня толькі праца ў онлайн-рэжыме, ня толькі праца ў сеціве. Адну з удалых апэрацый магу прывесьці. Гэта 2014 год. Калі вы памятаеце, што пасьля Майдану ў Беларусі вельмі моцна пашырыліся чуткі пра тое, што ва Ўкраіне адціскаюць аўтамабілі на патрэбы Майдану, АТА альбо яшчэ чагосьці. І гэта фактычна на ўвесь 2014 год зьвяло да нулю нават шопінг, турызм беларусаў ва Ўкраіну. У адказ у Чарнігаўскай і ў Валынскай абласьцях вымушаныя былі праводзіць прэс-туры беларускіх журналістаў проста каб перабіць гэтую хвалю. Пры тым, што ў 2014 годзе мы гэтую хвалю перабіць не маглі. Гэта прыклад удалай інфармацыйнай апэрацыі наогул без выкарыстаньня сеткі Інтэрнэт. Таму што чуткі ва Ўкраіне — гэта другая паводле папулярнасьці крыніца атрыманьня інфармацыі. У Беларусі, залежыць ад рэгіёну, альбо трэцяя, альбо чацьвёртая. І вось вам калі ласка. Таму, па вялікім рахунку, няма патрэбы карыстацца толькі сучаснымі сродкамі.
Тое самае датычна Захаду. Узгадайце сытуацыю з рэфэрэндумам у Нідэрляндах. Калі проста некалькі людзей, якія прадстаўляліся ўкраінцамі, як высьвятляецца, рабілі пэўныя жэсты, дэманстравалі паводзіны, не прыянтыя ў ЭЗ. Далей гэта ўжо раскручвалася сродкамі масавай інфармацыі. Гэта фактычна пастановачны кадар, такі сабе сэрыяльчык, які паўплываў на палітычныя падзеі ў Нідэрляндах. Таму калі браць арсэнал, то ён больш шырокі, чым вірусныя атакі і спробы ўзламаць нейкі сэрвэр. А што датычыцца ІТ-тэхналёгіяў, то натуральна, што гэта было, ёсьць і будзе, і гэта адна са складовых частак любой інфармацыйнай апэрацыі.
Гурневіч: Дзяніс, скажыце, увогуле Беларусі ёсьць чым абараняцца ад патэнцыйных пагрозаў? Ці пры Міністэрстве ўнутраных справаў дастаткова гэтых спэцыялістаў, якія займаюцца інфармацыйнымі злачынствамі?
Мельянцоў: Такія службы, канешне, ёсьць, і ня толькі ў сыстэме Міністэрства ўнутраных спраў. Ёсьць адпаведны цэнтар і ў сыстэме Камітэта дзяржаўнай бясьпекі, і ў сыстэме ўзброеных сіл, называецца ён Галоўны цэнтар забесьпячэньня бясьпекі інфармацыйных тэхналёгіяў узброеных сілаў. Ён быў створаны яшчэ ў 2011 годзе. Якраз-такі я згадваў пра тое, што ў 2014-2015 гадах афіцэры гэтага цэнтру ўдзельнічалі ў вучэньнях па адпрацоўцы нівэляваньня вось гэтых кібэрпагрозаў.
Што цікава — таксама афіцэры гэтага цэнтру ў сыстэме Міністэрства абароны ўдзельнічаюць у разнастайных навучальных курсах у школах NATO, праходзяць разнастайныя вучэньні ў краінах альянсу, то бок гэта такія досыць добрыя спэцыялісты. І ў 2013-м у Ваеннай акадэміі Беларусі была адкрытая асобная спэцыяльнасьць — кампутарная бясьпека. Але цікава параўнаць бюджэты і магчымасьці. Напрыклад Zecurion Analytics кажа, што паводле іх дадзеных бюджэт расейскіх кібэрвойскаў, умоўна іх так назавем, складае 300 мільёнаў даляраў. А для Беларусі, каб зразумець гэтую велічыню, гэта палова ўсяго абароннага бюджэту. То бок, канешне, гэта абсалютна несувымерныя велічыні, і беларускі цэнтар мае, канешне, вельмі абмежаваныя магчымасьці. Але пэўныя пагрозы, якія будуць сыходзіць не з такіх моцных краін у гэтай сфэры, як ЗША, Расея, Вялікабрытанія, ён можа ліквідаваць сваімі сіламі.
Гурневіч: Ігар, а якая краіна можа быць узорам і наступальных апэрацыяў, і інфармацыйных, або кібэратакаў, і абарончых? Ці ёсьць такі ўзор для Беларусі, да якога варта было б імкнуцца?
Тышкевіч: Я б назваў іх некалькі, і пры тым яны абсалютна ў розных лягерах. ЗША, Кітай, часткова Вялікабрытанія. У рэшце рэшт, даруйце калі ласка, але ня трэба цурацца і свайго. Калі браць інфармацыйныя апэрацыі, то як бы там ні было, але Беларусь дастаткова пасьпяховая ў гэтым пакуль што, улічваючы бюджэт. Але давайце так: з таго, што Беларусь праводзіла толькі нядаўна. Усе нядаўна абмяркоўвалі расейскі сьцяг у Рыа-дэ-Жанэйра. Але калі адбылася гэтая падзея? Яна адбылася якраз напярэдадні дня галасаваньня на выбарах. У выніку хваля нэгатыву, якая ўтварылася ў СМІ, за фактычна 2 тыдні падвядзеньня вынікаў галасаваньня, зьмянілася плясканьнем у далонькі і пусканьнем сьліны ад захапленьня, якія добрыя беларусы.
Калі браць інфармацыйныя апэрацыі, то як бы там ні было, але Беларусь дастаткова пасьпяховая ў гэтым пакуль што, улічваючы бюджэт.
Ідзем далей: выхад беларускай прадукцыі на ўкраінскі рынак. Вельмі граматная рэклямная кампанія, кампанія па фармаваньні іміджу дзяржавы, якая доўжылася з 2009 на 2012 год і каштавала менш за 100 тысяч даляраў. Вынікам стала ўспрыманьне ва Ўкраіне брэнду беларускага як роўнага, якаснага. Мы, як беларусы, ведаем, што гэта ня ёсьць праўда. Але ўкраінцы лічаць, што ўсё, што беларускае — якаснае. Той жа самы прэс-тур, паездка вось гэтага расейскага хлопчыка да Колі Лукашэнкі. Ёсьць некалькі адразу добрых прыкладаў пасьпяховых тактычных апэрацый. Калі браць «мяккую беларусізацыю», пра якую кажуць, гэта расстаноўка новых кропачак, гэта таксама багата ў чым можна назваць пасьпяховай інфармацыйнай апэрацыяй, пакуль што пасьпяховай. Бо яна не завершаная, яна можа зьмяніцца як заўгодна, павярнуцца куды заўгодна.
Але ідзе пакрыху фармаваньне беларускай ідэнтычнасьці, якая адрозная ад Расеі. Той жа самы помнік Аляксандру Неўскаму — расейцы яго прапагандуюць як ваяра, абаронцу праваслаўя. У Беларусі паставілі помнік на патрэбу расейскай грамады. Аляксандар Неўскі — муж віцебскай княжны. Помнік быццам бы ёсьць, але гэта зусім іншая сэнсавая нагрузка. У Беларусі ідзе зараз стратэгічная абарончая апэрацыя, доўгатэрміновая, пакуль не завершаная, пакуль на вельмі нетрывалай глебе. Яна можа павярнуцца куды заўгодна, яна можа праваліцца. Але пакуль што яна ідзе адносна пасьпяхова.
Гурневіч: Дзяніс, ці гэтага дастаткова, ці, можа, сапраўды варта задумацца, каб нейкае кібэрвойска ў Беларусі стварыць? Улічваючы досьвед і беларускіх ІТ-шнікаў, якія ў сьвеце даволі пасьпяховыя. Я памятаю нават такія рэйтынгі былі, дзе беларусы ўваходзілі ў пяцёрку найлепшых хакераў сьвету.
Мельянцоў: Як я ўжо сказаў, прататып кібэрвойскаў ужо ёсьць. Гэта вось гэты Цэнтар бясьпекі інфармацыйных тэхналёгіяў, там якраз-такі набіраюць ІТ-шнікаў, якія прайшлі ўжо пэўную падрыхтоўку ў БДУІР, і яны займаюцца ў асноўным процідзеяньнем кібэратакам. Гэта не інфармацыйныя войскі, яны не заточаныя пад правядзеньне нейкіх прапагандысцкіх кампаніяў і інфармацыйных войнаў, гэта такі контршпіянаж, для таго, каб адбіваць гэтыя кібэрудары. Таму тут вельмі вялікае поле для задзейнічаньня нашых IT-шнікаў.
Таму велізарная праблема ў фінансаваньні, а ня столькі ў тым, што беларусы няздатныя.
Іншая справа, што праблема ўпіраецца ў заробкі. Беларускія вайскоўцы калі даюць інтэрвію, і кіраўнік былы гэтага цэнтру, калі даваў інтэрвію, на гэтым засяроджваў увагу. Заробак ІТ-шніка, калі ён працуе ў нейкай канторы кшталту Wargaming, тым больш едзе некуды працаваць у ЗША, непараўнальна вышэйшы за той, які могуць прапанаваць беларускія ўзброеныя сілы. Таму велізарная праблема ў фінансаваньні, а ня столькі ў тым, што беларусы няздатныя. Канешне, у нас ёсьць вельмі вялікі патэнцыял, але пытаньне кадравае, фінансаваньня беларускага войска, канешне, застаецца на парадку дня.
