Батлейка для музэю стала атрыбутам калядных сьвятаў. Пастаноўкі ў ёй ладзяцца на працягу апошніх чатырох гадоў. Акрамя звыклых для батлейкі біблейскіх сюжэтаў, тэатральная трупа з супрацоўнікаў музэю паказвае сцэнкі з жыцьця жыхароў Беларусі мінулых стагодзьдзяў.
Чорт ня страшны, нават сымпатычны
Мінулым надвячоркам на батлейку прыйшлі тыя, каго запрасіла мясцовая суполка Таварыства беларускай мовы. Перад двухпавярховым дамком тэатра сабраліся дзеці і дарослыя. Іх пазнаёмілі зь лялечным царом Ірадам, які прагнуў вечнай улады; зь сялянкай, якая ў сьвята працавала, за што была пакараная; з паненкай, якая без перадыху наракала на здароўе.
«Мне спадабаўся чорт. Ён зусім ня страшны, а нават сымпатычны», — дзялілася ўражаньнямі ад убачанага адна зь юных глядачак. Батлейку яна пабачыла ўпершыню. Беларускамоўная пастаноўка ёй спадабалася. Ірада, якому Сьмерць адцяла галаву, глядачцы шкада не было.
«Пастаноўкі хоць і іранічныя, але павучальныя», — адзначыў адзін з дарослых гледачоў.
«Арыгінальнасьць гэтага мастацтва прыцягвае, а дзяцей дык пагатоў, — заўважыў ён. — Гэта не тэлевізар. Тут жывая ігра актораў, і яна падкупляе. Дзятве хочацца паглядзець, што там і як за той скрынкай».
Адзіная ацалелая батлейка з Падняпроўскага краю цяпер захоўваецца ў Санкт-Пецярбурскім этнаграфічным музэі народаў Расеі. Копію, зробленую для магілёўскага музэю, спачатку выстаўлялі як экспанат, а пазьней супрацоўнікі вырашылі яе «ажывіць». Гэтую батлейку і бачаць наведнікі музэю.
Лялькі зь ХІХ стагодзьдзя
«Усе лялькі з нашай батлейкі выглядаюць так, як яны выглядалі ў канцы ХІХ стагодзьдзя», — тлумачыць навуковая супрацоўніца музэю Вольга Гаўруцікава. Яна таксама акторка ў батлейцы.
«Лялек і саму батлейку рабілі беларускія майстры Алена Іванчанка і Міхаіл Шапяленка для экспазыцыі „Захаваная спадчына“, якая адкрылася ў 2007 годзе, — апавядала яна. — Тэксты з магілёўскай батлейкі, дзякуй Богу, захаваліся, але мы і самі ўжо прыдумляем новыя сюжэты».
Вольга Гаўруцікава таксама адзначыла, што публіцы больш за ўсіх пэрсанажаў спадабаўся Чорт.
Супрацоўнікі музэю паказалі гледачам адну з апошніх сваіх работ пра дачыненьні расейскай царыцы Кацярыны ІІ са сваім фаварытам Зорычам, якому яна падарыла Шклоў. Узаеміны дзьвюх гістарычных асобаў, як і належыць у батлейцы, пададзеныя ў іранічнай афарбоўцы.
Іраду прыслугоўвае расейскі салдат з мэдалём
Кіраўнік суполкі ТБМ Алег Дзячкоў прызнаецца: не чакаў, што на прагляд батлейкі прыйдзе больш за тры дзясяткі чалавек.
«Я пасьпеў пагутарыць з гледачамі, і яны ня ўтойвалі, што ўпершыню батлейку пабачылі. Калі распаўсюджвалі ў сацыяльных сетках абвестку пра сёньняшні паказ, дык нямала людзей пыталіся, што гэта за батлейка такая», — казаў Дзячкоў.
«А некалі яна ж была дужа папулярная ў беларусаў, — заўважаў ён. — Яе глядзелі пераважна простыя людзі. А цяпер мы апынуліся на той стадыі, што гэты тэатар для большасьці з нас навіна, экзотыка. Гэта паказчык таго, што ў заняпадзе ня толькі батлеечная традыцыя, але і нацыянальная культура наагул. Цяпер пакрысе даводзіцца ўсё гэта адраджаць. Тое, што прыйшло багата людзей, сьведчыць, што ня ўсё страчана».
Батлеечны тэатар прывезьлі ў Беларусь манахі-кармэліты ў ХVІ стагодзьдзі. Лялечныя пастаноўкі зь сюжэтам пра нараджэньне Хрыста былі папулярнымі і ў шляхты, і ў простага люду. У падняпроўскай батлейцы цару Іраду прыслугоўвае расейскі салдат. Гэтая акалічнасьць адрозьнівае яе ад іншых батлеек Беларусі.
Ацалелая магілёўская батлейка засталася ў Санкт-Пецярбургу
У канцы ХХ стагодзьдзя батлейку вярнулася да жыцьця высілкамі беларускіх адраджэнцаў. Спачатку яе паказвалі ў вузкім сямейным коле, а потым шырэйшай публіцы.
Намесьніца дырэктара па навуковай працы музэю Сьвятлана Строгіна адзначае, што і іхная дзейнасьць скіраваная на адраджэньне батлеечнага мастацтва і яго папулярызацыю.
«Калі мы будзем ведаць свае традыцыі, сваю гісторыю, то ў нас будзе беларуская будучыня», — кажа яна.
Ад 2013 году музэй праводзіць фэстываль батлейкі «Масьленікаўскія калядкі». Прыяжджаюць на яго і расейскія «вярцепы». Паводле Сьвятланы Строгінай, госьці з Расеі зайздросьцяць таму, як адраджаецца беларуская батлейка.
«Яны кажуць, што і нашы дзеці больш абазнаныя ў батлеечным мастацтве. Ведаюць сюжэты і пэрсанажаў», — пераконвае суразмоўца.
Ацалелая магілёўская батлейка ў санкт-пецярбурскім музэі ў дужа кепскім стане. Яе нават не выстаўляюць у экспазыцыі.
«Цяпер не даюць паглядзець на арыгінал нашай батлейкі. Тое, што нашы сябры ў 1995 годзе пасьпелі зрабіць замеры батлейкі, аднавілі тэхналёгію вырабу лялек — гэта вялікая справа», — падагуліла Сьвятлана Строгіна.
