У якім стане сёньня беларуска-расейскія дачыненьні? Ці можа афіцыйны Менск пазьбегнуць васальнай залежнасьці ад Расеі? Якія адносіны прыходзяць на замену старой схемы «нафта ў абмен на пацалункі»? На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы «Экспэртыза Свабоды» адказваюць палітолягі Андрэй Ягораў і Андрэй Паротнікаў. Вядзе перадачу Віталь Цыганкоў.
Цыганкоў: Як можна ацаніць галоўныя вынікі сустрэчы ў Менску прэзыдэнтаў Беларусі і Расеі? Ці сустрэча зрушыла што-небудзь істотнае ў цяперашнім стане беларуска-расейскіх дачыненьняў? І як увогуле можна акрэсьліць цяперашні стан гэтых дачыненьняў ў стратэгічным сэнсе?
«Парадак дня гэтых інтэграцыйных праектаў даўно вычарпаны, новых ідэяў няма»
Паротнікаў: Вядома, гэтая сустрэча ніякіх стратэгічных пытаньняў ня вырашыла. Я ня ўпэўнены, што перад арганізатарамі гэтых мерапрыемстваў увогуле была пастаўленая такая задача.
Сёньняшні стан цяперашніх беларуска-расейскіх адносінаў я б назваў «паўзай» — яны нібыта «завісьлі». Бакі вырашаюць бягучыя пытаньні, якія зьвязаныя перш за ўсё з гандлёва-эканамічнай дзейнасьцю, узаемадзеяньню ў межах постсавецкіх інтэграцыйных структураў. Але казаць пра нейкія новыя прарыўныя ідэі, праекты ці напрамкі супрацоўніцтва не выпадае. І мне здаецца, што гэтая паўза працягнецца яшчэ даволі доўгі пэрыяд, і цераз увесь гэты пэрыяд казаць пра нейкія стратэгічныя сустрэчы не давядзецца.
Цыганкоў: А чым вы тлумачыце гэта? Ці прарывы немагчымыя, бо яны могуць парушыць нейкую раўнавагу, і непатрэбныя сёньня абодвум бакам? Ці кардынальныя зьмены тут немагчымыя паводле вызначэньня?
Паротнікаў: Парадак дня гэтых інтэграцыйных праектаў даўно вычарпаны, новых ідэяў няма. Тое, што мы бачым — гэта кругаварот старых ідэяў. Другі момант — з улікам эканамічнага крызісу на міжнародных адносінах пачынае адбівацца разнавагавасьць бакоў. Усё ж Расея — вялікая краіна, якая мае свой інтарэс, глябальны. Гэты інтарэс у першую чаргу зьвязаны з палітыкай і іміджам. А Беларусь, як сярэдняя краіна, у першую чаргу цікавіцца прыземленымі, утылітарнымі рэчамі — эканамічным супрацоўніцтвам, адзіным рынкам для краінаў эўразійскай эканамічнай прасторы.
У выніку — кіраўніцтва двух краінаў пачынае разважаць аб розных тэмах, і гэтыя тэмы не супадаюць. Таму мы і назіраем гэтую паўзу, а мне здаецца, што яна працягнецца даволі доўга.
«Каб выжываць асобна і незалежна ад Расеі, трэба ісьці на іншую мадэль разьвіцьця — будаваць эфэктыўную рынкавую мадэль»
Цыганкоў: Андрэй Ягораў, можа гэтая «паўза» — проста зацішша перад навальніцай, і можа разьвязацца ў той ці іншы бок?
Ягораў: Ёсьць пэўнае стратэгічнае супярэчаньне паміж усімі інтэграцыйнымі праектамі на постсавецкай прасторы і рэальнымі інтарэсамі краінаў. Інтэграцыйныя працэсы, што зацягваюць краіны ў прастору, якая ідзе ў іншы бок ад усяго цывілізаванага сьвету — супярэчаць рэальным і прагматычным інтарэсам незалежных краінаў. Мы хочам жыць нармальна і незалежна, але эксплюатаваць інтэграцыйны пасыл, каб атрымліваць дадатковыя рэсурсы на падтрыманьне незалежнага эканамічнага і палітычнага жыцьця. Таму ўзьнікае натуральны парадокс, які паралізуе ўсе інтэграцыйныя захады на постсавецкай прасторы.
Тое, што адбылося ў Менску — гэта чарговае мерапрыемства, якое рытуальна абслугоўвае дыскурс інтэграцыі, але пры гэтым маскіруе адсутнасьць рэальных працэсаў збліжэньня.
Ці можа гэта быць радыкальна разьвязанае ў той ці іншы бок? Відаць, пэўна, што Расея можа рабіць захады, як у дачыненьні да Ўкраіны. Але ці будзе гэта зроблена ў адносінах да Беларусі? У найбліжэйшы час, хутчэй за ўсе, — не.
Цыганкоў: Чаму працягваюць існаваць усе гэтыя інтэграцыйныя структуры? Чаму Лукашэнка зноў гаворыць пра «малодшага брата»?
Ягораў: Ён гэта робіць для працягу эксплюатацыі расейскіх рэсурсаў на сваю карысьць. Каб выжываць асобна і незалежна ад Расеі, трэба ісьці на іншую мадэль разьвіцьця — будаваць эфэктыўную рынкавую мадэль. Гэта пагражае, падрывае ягоныя асновы легітымнасьці, бо эканамічная лібэралізацыя можа пацягнуць і палітычную, і гэтак далей. Лукашэнка гэта разумее, таму інтэграцыйны дыскурс ды магчымасьць атрыманьня субсыдыяў на падтрыманьне цяперашняй сыстэмы (каб абыходзіцца без рэформаў) яму неабходны.
Лукашэнка бегае паміж дзвюма гэтымі ініцыятывамі, адначасова падтрымліваючы і незалежнасьць, і імкнучыся атрымаць ад Расеі субсыдыі на неэфэктыўную палітыка-эканамічную мадэль.
Але рэальныя інтарэсы краіны патрабуюць іншага. Таму Лукашэнка бегае паміж дзвюма гэтымі ініцыятывамі, адначасова падтрымліваючы і незалежнасьць, і імкнучыся атрымаць ад Расеі субсыдыі на неэфэктыўную палітыка-эканамічную мадэль.
Цыганкоў: Гэта схема «нафта ў абмен на пацалункі», але ў апошнія гады загаварылі пра яе зварочваньне. Эканамічны крызіс, а на дадатак на фоне ўкраінскіх падзеяў — Расея пачала па-іншаму цаніць гэтыя абдымкі. Дык ці будзе Масква і далей плаціць у ранейшых аб’ёмах? Расея становіцца больш сквапнай ці проста ўсе больш патрабуе за свае грошы?
«Гэта ўжо расейскія эліты, у значнай ступені шавіністычныя»
Паротнікаў: Сыстэма «грошы ў абмен на пацалункі» нарадзілася яшчэ ў 90-я, калі ў Расеі рэй вялі людзі савецкія — былая партыйная і савецкая намэнклятура. І для іх было вельмі псыхалягічна важна захаваць гэтую «еднасьць», «братэрства». Для іх гэта былі не пустыя словы, і за гэта яны былі гатовыя плаціць.
Цяпер жа ў Расеі канчаткова адбыўся пераход да іншай сыстэмы элітаў. Гэта ўжо расейскія эліты, у значнай ступені шавіністычныя. У іх падыход зусім іншы: «Мы не браты. Альбо вы нашы васалы, альбо далучайцеся да нас».
Цыганкоў: Няўжо для Расеі няважная мантра «Беларусь як апошні саюзьнік»? А трыадзінства славянскіх народаў? Калі адзін брат адшчапенец (Украіна), гэта яшчэ можна назваць памылкай, а калі абодва — гэта ўжо разлом схемы «трох братоў».
Паротнікаў: Я думаю, гэта ўжо ня надта важна. Калі паводле расейскіх шавіністаў украінскую мову стварылі ў «Астра-Вугорскім Генштабе», то і беларускую мову «польская дэфэнзыва стварыла». Хто ведае, якія дзівосы мы праз год пачуем з расейскага тэлебачаньня. Размова пра славянскае братэрства сябе ўжо вычарпала. Яна калі і працуе, дык толькі на ўзроўні агітацыі і прапаганды для публікі. Але і там збольшага па інэрцыі.
У Крамлі пераважна цынічныя людзі, якія ўмеюць карыстацца калькулятарам. І праблема ў тым, што гэтыя людзі арыентаваныя на працяглае супрацьстаяньне з Захадам.
Усё ж цяпер у Крамлі пераважна цынічныя людзі, якія ўмеюць карыстацца калькулятарам. І праблема ў тым, што гэтыя людзі арыентаваныя на працяглае супрацьстаяньне з Захадам. Нават у жорсткіх формах. Таму, мне здаецца, што экспюатаваць далей гэтую старую схему будзе немагчыма.
Але тут яшчэ ёсьць чыньнік Эўразійскай эканамічнай прасторы. Беларуская эканамічная і палітычная сыстэма можа існаваць толькі пры ўмове расейскай дапамогі. Зь іншага боку, цалкам відавочна, што краіны, якія аб’ядналіся ў Эўразійскі саюз, маюць мэту даіць Расею. А не таму, што там ёсьць нейкая база каштоўнасьцяў. Таму тут ёсьць такая пастка: калі ў Беларусі сытуацыя пасыплецца — як гэта будзе выглядаць з гледзішча іншых партнэраў Крамля па эўразійскай інтэграцыі? Ці ня будзе гэта дыскрэдытаваць саму ідэю саюзу з Расеяй?
Таму, можна чакаць, што расейская падтрымка ў крызіснай для Беларусі сытуацыі прыйдзе. Але вось на якіх умовах яна прыйдзе — гэта ўжо іншае пытаньне. Але проста даць грошы і забыць пра іх, як некалі, — гэтак ужо ня будзе.
Цыганкоў: Наколькі мы ведаем Аляксандра Лукашэнку, такая схема, дзе Беларусь васал і падначалены, яму яўна не спадабаецца. Калі ж Масква ўсё больш будзе націскаць на такі тып адносінаў — якія козыры ме Менск, каб адстойваць сваё бачаньне?
Ягораў: Галоўнае — ня тое, што гэта не спадабаецца Лукашэнку. Галоўнае — гэта не ў інтарэсах краіны. У тым ліку для любых элітаў, нават прарасейскіх. Яны б хацелі працягвалася мадэль «роўных» адносінаў.
Актуальная сыстэма атрымлівае жыўленьне зь вельмі моцнай сымбалічнай базы. Таму ж расейскаму рэжыму патрэбныя нейкія прапагандысцкія посьпехі, стварэньне «прасторы расейскага сьвету», дзе Расея дамінуе і гэтак далей.
Актуальная сыстэма атрымлівае жыўленьне зь вельмі моцнай сымбалічнай базы. Таму ж расейскаму рэжыму патрэбныя нейкія прапагандысцкія посьпехі, стварэньне «прасторы расейскага сьвету», дзе Расея дамінуе і гэтак далей. Ім важна не рэальная сытуацыя, а менавіта тыя пацалункі, стварэньне гэтых ідыёцкіх графіці, якія можна паказаць па тэлебачаньні.
Таму, гэтая схема можа яшчэ доўга эксплюатавацца, калі яна прыносіць свае вынікі, дае Пуціну і Лукашэнку рэйтынг ды перавагі ў вачах электарату. Мне падаецца, што гэта яшчэ можна доўга эксплюатаваць, а той расейскі цынізм і прагматызм, пра які казаў Андрэй Паротнікаў, — немагчымы без гэтай сымбалічнай падтрымкі.
Цыганкоў: Некаторыя аналітыкі сьцьвярджаюць, што Лукашэнка падыгрывае Крамлю ў ягоных фобіях і жаданьнях, але адначасова робіць крокі ўбок ад Расеі. Ці сапраўды Беларусь дэ-факта паціху адыходзіць ад Расеі, але проста ня кажа пра гэта публічна?
«Вядома, для нас было б больш карысна, каб гэты дрэйф на Захад адбываўся разам з Расеяй»
Паротнікаў: Гэта адбываецца, і гэта відавочна. Але я сумняюся, што аддаленьне ад Расеі — гэта мэтанакіраваная і асэнсаваная палітыка беларускіх уладаў.
Ёсьць некалькі простых рэчаў, чаму гэта незваротна. Па-першае, у кіраўніцтве Беларусі на зьмену савецкім людзям прыходзяць тыя, якія большую частку жыцьця пражылі ў незалежнай Беларусі. Па-другое, Расея фактычна не зьяўляецца канкурэнтаздольнай краінай. Яна не дэманструе ані эканамічную эфэктыўнасьць, ані прывабнасьць палітычнай мадэлі. Яна ня ў стане генэрыраваць неабходныя тэхнічныя інавацыі, культурныя, ідэалягічныя мадэлі. Аб’ектыўна гэтая нізкая канкурэнтаздольнасьць Расеі не пакідае Беларусі іншага выхаду, як дрэйф у бок больш моцнага цэнтру прыцягненьня — Захаду.
Гэта непазьбежныя рэчы. Вядома, для нас было б больш карысна, каб гэты дрэйф на Захад адбываўся разам з Расеяй, каб яны эўрапеізаваліся разам з намі. Але, на жаль, адбылося тое, што адбылося — Расея замыкаецца ў сабе.
Ідуць натуральныя працэсы існаваньня незалежнай краіны, ідзе эўрапеізацыя Беларусі інфраструктурнага парадку — ад транспартнай да культурнай, гандлёвай сфэры. Гэта адбываецца незалежна ад волі беларускага кіраўніцтва.
Ягораў: Я б не сказаў, што гэта мае нейкі кіраваны характар. Ідуць натуральныя працэсы існаваньня незалежнай краіны, ідзе эўрапеізацыя Беларусі інфраструктурнага парадку — ад транспартнай да культурнай, гандлёвай сфэры. Гэта адбываецца незалежна ад волі беларускага кіраўніцтва, і гэта натуральны працэс, які будзе працягвацца, калі яму моцна не замінаць.
Апошнія дзеяньні Беларусі вынікаюць з натуральных інтарэсаў незалежнай краіны. Але ў гэтым няма адыходу ад папярэдняй палітыкі мяккай інтэграцыі з Расеяй. Нават тое, што робіцца ў дачыненьнях з Эўразьвязам — гэта аднаўленьне больш-менш нармальных стасункаў з Эўропай. Яны пакуль нават не дайшлі да таго ўзроўню, які мае Расея ў адносінах з Эўразьвязам. Таму, Беларусі ёсьць куды ісьці — нават без усялякіх крокаў «убок ад Расеі».
