Казкі майго горада: зборнік твораў выпускнікоў Школы маладога пісьменьніка (2013-2014). — Менск: Кнігазбор, 2015. — 120 с.
Неяк у гутарцы калега выказала шкадаваньне, што раманы беларускіх аўтараў яе ўжо не зьдзіўляюць. Адкрываеш чарговую кнігу знаёмага творцы — і загадзя ведаеш, як яна напісаная.
І сапраўды, чытач звыкся да голасу, манеры пісьма, інтанацыі вядомых айчынных пісьменьнікаў. Можа зьдзівіць сюжэт, тэма, падыход, але ня стыль. Мы ведаем, як пішуць Бахарэвіч і Марціновіч, Глобус і Арлоў, Рублеўская і Брава... Як яны будуюць сказы, як расстаўляюць акцэнты. А падчас чытаньня чуем ня свой звыклы ўнутраны «голас апавядальніка», а голас самога аўтара! (гэта ўжо амаль прафэсійная дэфармацыя і наступства частага наведваньня літаратурных імпрэзаў).
Не скажу, што гэта кепска. Я з задавальненьнем чытаю новыя кнігі любімых творцаў. Але з калегай пагаджуся: нам сапраўды нестае літаратурнага выбуху, адкрыцьця сьвежага імені, аўтара, які напіша раман па-новаму, з новымі інтанацыйнымі акцэнтамі і сюжэтнымі паваротамі.
Але дзе кніжніку-вампіру напіцца сьвежай крыві? Дзе шукаць новых улюбёнцаў? Дзе, зрэшты, і выдаўцу напаткаць аўтара, актуальнага ня толькі ўчора і сёньня, але і заўтра?
Добрую службу тут могуць саслужыць традыцыйныя літаратурна-мастацкія выданьні, зборнікі твораў, складзеныя па выніках тэматычных конкурсаў, безцэнзурны часопіс прозы «Макулатура» ды кнігі, куды час ад часу зьбіраюць тэксты толькі паводле адной прыкметы — маладосьць аўтара. Але ва ўсіх гэтых варыянтаў ёсьць адзін недахоп: каб напаткаць сапраўды добры тэкст, які мог бы стаць тым самым «выбухам» навізны стылю, кампазыцыі ды інтанацыі, давядзецца прагартаць не адзін выпуск часопіса, перагледзець мноства кніжных старонак.
Добрым даведнікам па маладых творцах, арыентырам у пошуку імёнаў могуць стаць і зборнікі тэкстаў выпускнікоў Школы маладога пісьменьніка, што працуе пры Саюзе беларускіх пісьменьнікаў з 2012 году. Першае такое выданьне ― «Параходзік сучаснасьці» ― пабачыла сьвет напрыканцы 2013 году і стала своеасаблівым «выпускным альбомам» навучэнцаў набору 2012-2013. Так, сапраўды альбомам, бо побач з творамі маладых аўтараў зьмясціліся фотаздымкі, што дэманструюць самыя яркія моманты працэсу навучаньня. Новы зборнік ― «Казкі майго горада», які зьмяшчае працы выпускнікоў 2013-2014 гг, можна назваць хутчэй іх дыплёмнай працай, больш сьціплай па аздабленьні, аднак не менш важкай па зьмесьце.
Але перш чым разгледзець самі «Казкі майго горада», варта зьвярнуць увагу на асаблівасьці працы Школы маладога пісьменьніка. Адметна, што тут маладых аўтараў не навучаць, як трэба пісаць, але дапамогуць, падкажуць, зарыентуюць. Заняткі ўключаюць майстар-клясы, сустрэчы зь вядомымі айчыннымі і замежнымі аўтарамі, лекцыі па тэорыі і гісторыі літаратуры. Навучэнцы мусяць быць ня проста слухачамі, але і выконваць творчыя заданьні, абмяркоўваць свае тэксты з выкладчыкамі і калегамі.
Ці можна падчас такіх урокаў навучыцца пісаць? Думаю, не, ды і выкладчыкі Школы ― вядомыя пісьменьнікі, дасьледчыкі літаратуры ня вераць у самую магчымасьць такога навучаньня. Аднак, калі ўлічыць, што ў Школу паводле конкурсу прымаюць толькі тых, хто ўжо мае пэўныя творчыя напрацоўкі, то можна меркаваць: заняткі будуць мець плён. Па-першае, маладыя аўтары, якія хочуць пісаць, атрымліваюць веды па тэорыі літаратуры, могуць зразумець, як аналізаваць тэкст, па якіх крытэрыях ацэньваць уласную працу. Пагадзіцеся, гэта вельмі істотна для пісьменьнікаў не-філёлягаў, якім часта бракуе менавіта ведаў па тэорыі літаратуры. Па-другое, навучэнцы сустракаюцца з пасьпяховымі і вядомымі аўтарамі, творцамі, якія на сваім прыкладзе даказалі, што ўласныя амбіцыі ў літаратуры сапраўды магчыма рэалізаваць. Моладзь атрымлівае істотныя парады ад старэйшых калег ― па арганізацыі працоўнага часу, разьвіцьці сюжэту, урэшце, зносінах з выдаўцамі і рэдактарамі літаратурна-мастацкіх часопісаў. Па-трэцяе, кожны набор Школы ды і сама Школа ў цэлым стварае своеасаблівую суполку калег-адзінадумцаў ― такіх жа пачаткоўцаў, якія стаяць толькі на старце свайго літаратурнага шляху. У будучыні яны могуць сачыць за творчасьцю аднагрупоўнікаў, падтрымліваць адно аднаго ці проста сябраваць.
Але што ж хаваецца пад сымпатычнай вокладкай «Казак майго горада»? І, зрэшты, пра які менавіта горад аўтары распавядаюць як пра свой? Імёны некаторых празаікаў (а тут сабраная менавіта проза), чые творы прадстаўленыя ў зборніку, ужо досыць добра вядомыя чытачу. Так, Антон Рудак ужо заявіў аб сабе як яркі паэт, ён мае кнігу вершаў «Верхні горад». Ксенія Шталянкова некалькі гадоў таму літаральна ўварвалася ў літаратуру з дэбютным раманам «Адваротны бок люстра», а Андруша Лазуткін і яго проза летась выклікалі некалькі гучных скандалаў. Але гэтыя творцы тут адкрываюцца па-новаму. Так, Рудак-паэт ператвараецца ў празаіка, Лазуткін зьвяртаецца да тэмы першага каханьня, а Ксенія не зазірае ў мінуўшчыну і паралельныя сьветы, а распавядае цалкам рэальныя гісторыі звычайных гараджан.
Астатнія імёны са зборніка — абсалютна новыя і цалкам невядомыя шырокай публіцы. Зрэшты, нельга сьцьвярджаць, што яны не запомняцца, а чытач не захоча пазнаёміцца з новымі творамі гэтых аўтараў. Зусім наадварот. Некаторыя тэксты, часам зусім кароткія, пакідаюць настолькі моцнае ўражаньне, сюжэты ўразаюцца ў памяць, і застаецца спадзявацца: той самы новы беларускі раман, сьвежы і нечаканы, будзе напісаны зусім хутка.
Хто можа стаць яго аўтарам? Ды літаральна кожны пісьменьнік з «Казак майго горада». Юлія Мароз распавяла цёплую калядную гісторыю з падарожжам на іншыя плянэты (дзе таксама адзначаюць гэтае сьвята!); Лілія Гусарава зачаравала загадкай пра таямнічую суседку; Вольга Агапонава прапанавала перанесціся ў дзяцінства і пабываць на пахаваньні жука; Стася Кацюргіна дасьледавала тэму вар’яцтва і пражываньня «чужых жыцьцяў»; замест сваёй. Міраслаў Шапавалаў амаль па-маркесаўску намаляваў трагічны сюжэт сям’і з Кіпру, чый фамільны дом апынуўся ў буфэрнай зоне паміж Грэцыяй і Турцыяй; студэнт-мэдык Мікіта Волкаў правёў чытача калідорамі дзіцячага онкагематалягічнага цэнтру; Павел Якуць паставіў свайго героя перад выбарам — манаскае служэньне Богу ці сямейнае шчасьце з каханай жанчынай; 13-гадовая Мілана Пасанен падзялілася клопатамі з жыцьця звычайнага падлетка, а яе бабуля Зося Нюціна на крылах успамінаў перанеслася ў свае студэнцкія гады. Творы Аляксея Карпекі напоўненыя жахамі і таямніцамі, а тэксты Дашы Латышавай — лірычнасьцю і рамантычнасьцю. Зрэшты, ня ўсе творы са зборніка зьмяшчаюць лінейны сюжэт. Некаторыя — а менавіта наробкі Артура Камароўскага і Марыі Бяльковіч — нагадваюць хутчэй эсэ-імпрэсіі, успаміны і перажываньні важных і памятных падзей жыцьця, выказваюць шчырыя пачуцьці аўтараў. Але хто сказаў, што сучасная проза павінна быць менавіта сюжэтнай?
Падзеі апавяданьняў адбываюцца ў розных мясьцінах, і тым самым «маім» горадам, чые казкі распавядае кожны з аўтараў, становіцца Менск, Рыга, востраў Кіпр, звычайная беларуская вёска Войтава... Істотна тое, што ў гэтай кнізе няма «лішніх», прахадных тэкстаў, якія апынуліся ў зборніку выпадкова. Кожнае з апавяданьняў нібыта знайшло сваё месца, а напал эмоцый ад аўтара да аўтара то ўзрастае, то зьмяншаецца. Укладальнікі нібыта прадумалі гэта адмыслова: каб даць чытачу магчымасьць на эмацыйна «лёгкіх» тэкстах адпачываць ад складаных, балючых і праблемных. Застаецца спадзявацца, што кожны з маладых творцаў не пакіне сваіх літаратурных экспэрыментаў і час ад часу будзе радаваць публіку новымі творамі, нават кнігамі. Спадзяюся таксама, што і Школа маладога пісьменьніка таксама прадоўжыць сваю працу і паводле першапачтаковай задумкі кожны яе набор будзе прадстаўляць такую выдатную дыплёмную працу — зборнік твораў выпускнікоў.
Марына Весялуха
