Навіны 19 чэрвеня 1999 г.

Зь юбілярам гаворыць Аляксандар Лукашук

(Лукашук:) Васіль Уладзіміравіч, вам 75 гадоў. Гэта амаль біблейскі тэрмін у нашым месцы і ў наш час — я маю на ўвазе ХХ стагодзьдзе і Эўропу. У Вас засталіся сябры-аднагодкі?

(Быкаў:) «Ну, канешна, ёсьць яшчэ пакуль што. Хаця, як вядома, тэрмін жыцьця або сярэдні ўзрост увесь час падае, асабліва ў Беларусі — ужо, здаецца, мужчына жыве менш за 60. Але ўсё-такі яшчэ з тых часоў засталіся нейкія рэлікты, я маю на ўвазе перш за ўсё ў літаратуры. Вось, скажам, нядаўна ў Расеі шырока сьвяткаваўся 75-гадовы юбілей Віктара Астаф'ева, трошкі раней — вэтэрана і пісьменьніка Грыгорыя Бакланава. Паміж імі — майго сябра, расейскага літаратураведа і крытыка Лазара Лазарава. Ну, і ў Беларусі таксама ёсьдь, хаця натуральна, што гэты ўзрост — ня толькі біблейскі тэрмін, але і біблейскі ўзрост».

(Лукашук:) Гэта якраз «франтавое пакаленьне», тых, хто нарадзіўся ў 1923-1924 гадох, вярнуліся толькі 3 адсоткі...

(Быкаў:) «Так, тры з сотні. Таму яны цяпер жывуць ня толькі, відаць, за сябе, але і за тых, каму ня выпала такой шчасьлівай долі».

(Лукашук:) Вы ўсё ж лічыце, што гэта шчасьце?

(Быкаў:) «Жыцьцё — гэта самы вялікі Божы дар, гэта вялікае шчасьце, натуральна, вышэй за яго нічога быць ня можа на Зямлі».

(Лукашук:) А што ў Вашым жыцьці Вам самому падаецца найбольш істотным, што давала Вам найбольшае адчуваньне шчасьця?

(Быкаў:) «Ну, я тут магу ўспомніць толькі адзін момант. Ён сапраўды памятаецца мне добра, і гэта сапраўды незвычайнае адчуваньне, якога ні да таго ні пасьля таго не было. Можа быць таму, што для мяне асабіста жыцьцё ўвогуле было маларадаснае. І гэта — Дзень Перамогі, як скончылася вайна, вось тыя нейкія два дні, 8 і 9 мая 1945 году. Тады я раптам адчуў пераход ад вайны да міру. Гэта было незвычайнае, нязьведанае раней пачуцьцё ўзьнёсласьці, шчасьлівасьці, якой ужо пасьля перажываць не даводзілася».

(Лукашук:) Гэта было інтымнае пачуцьцё?

(Быкаў:) «Амаль што інтымнае. Ну хаця, канешна, яно дастасавалася з пачуцьцём народаў Эўропы, Амэрыкі — гэта была ўсеагульная эўфарыя, якая захапляла і індывідуальна кожнага».

(Лукашук:) А такія гістарычна значныя падзеі, на якія таксама рэагавала ўсё грамадзтва — сьмерць Сталіна або правал пучу 1991 году — наколькі яны былі эмацыйна важныя для Вас?

(Быкаў:) «Гэта таксама было важна, але параўнаць іх з Днём Перамогі немагчыма. Я памятаю, я тады быў у войску, на Далёкім Усходзе, калі памёр Сталін. Натуральна, я, даведаўшыся, у думках сказаў нешта накшталт: «Слава Табе, Божа. Можа, цяпер што зьменіцца». Але побач каля мяне былі мае сябры, якія зрабіліся вельмі пахмурнымі, а некаторыя нават плакалі. Так што тут радасьць адносная — унутры сябе я прынамсі ведаў, што гэта так павінна быць і гэта да лепшага, я быў у гэтым упэўнены, але паколькі навакол не былі ў гэтым упэўненыя, то і мая радасьць была няпоўная».

(Лукашук:) Скажыце, а якія былі Вашыя «ўзаемаадносіны» з Сталіным падчас вайны?

(Быкаў:) «Я думаю, што ніякіх. Абсалютна. Таму што я быў надта маленькі чалавек, каб ягоныя ўчынкі, жыцьцё нейкім чынам уплывалі на мяне. На мяне ўплывалі куды больш празаічныя людзі — блізкія да мяне начальнікі і, канешна, вораг. Ад іх залежаў мой лёс і маё жыцьцё кожную сэкунду, кожны дзень. А што там Сталін... Я скажу, што — я пра гэта пісаў — ягонае значэньне разьдзьмулі пасьля вайны, у рамках эўфарыі перамогі. А ў часе вайны — ну былі, канешна, загады Сталіна, узнагароды, усё такое, а як ён камандаваў там — пра гэта мы на фронце мала што ведалі і мала што адчувалі. Нават у мяне дагэтуль ёсьць такое адчуваньне, што ў вайсковых справах ён быў абсалютны прафан, хоць і стараўся вучыцца і чаму-нічаму навучыўся ад генэралаў, што стаялі бліжэй да яго».

(Лукашук:) Васіль Уладзіміравіч, Вам ужо на год болей, чым пратрываў СССР. Ці Вы спадзяваліся калі-небудзь, каб так магло стацца — што ня Вы будзеце часткай савецкай гісторыі, а сама савецкая дзяржава будзе толькі часткай Вашай асабістай біяграфіі?

(Быкаў:) «Прызнацца шчыра — я ніколі на гэта не спадзяваўся. Я лічыў, што гэтая імпэрыя пабудаваная на многія дзесяцігодзьдзі, хаця канешна я не жадаў ёй удачы, шчасьця і даўгалецьця, але мяркуючы з таго, што мы перажывалі, чаму былі сьведкамі — нельга было ніяк прадбачыць яе такога хуткага развалу. Але, відаць, нейкія працэсы, незаўважныя, можа быць, для простага чалавечага вока, чалавечага розуму, адбываліся ўнутры, працэсы, якія раптам выбухнулі як брызантная граната — усё разьнесла на кавалкі. Значыць, гэтае ўнутранае, спантаннае напружаньне было вельмі вялікае, але зьнешне яно не выяўлялася».

(Лукашук:) Вы кажаце, што Вы не жадалі дабра гэтай сыстэме. А калі асабіста Вам стала яснай прырода гэтай зьявы, яе нялюдзкасьць?

(Быкаў:) «Як ні дзіва, гэта для мяне стала ясна вельмі і вельмі рана, яшчэ ў школьным, дзіцячым узросьце. Я жыў ва Ўсходняй Беларусі, каля Ўшачы, за два кілямэтры ад мяжы з Польшчай. У нас там, трэба зазначыць, гэты ўціск быў падвойны — калектывізацыя, раскулачваньне, рэпрэсіі праводзіліся як ворганамі НКВД, так і памежнымі войскамі. І таму я, можа быць, у гадоў дзесяць-дванаццаць ужо чуў чалавечы плач, стогн, размовы мужыкоў — і тады ўжо адчуваў, што гэтая ўлада нялюдзкая. Я, канешна, быў далёкі ад палітыкі і нічога ня ведаў пра беларускую інтэлігенцыю — гэта адбывалася ў вялікіх гарадах. Тым ня менш да мяне, да маіх эмоцыяў, да майго розуму даходзіла перш за ўсё тое, што адбывалася ў маёй вёсцы, а таксама ў мястэчку, у маёй школе, калі арыштоўвалі маіх настаўнікаў і зьнішчалі. Дырэктара, памятаю, пасадзілі, які мне некалі яшчэ гамашы купіў, бо я быў босы... Ну і таксама калектывізацыя. Але яшчэ больш за ўсё — гэта галеча і голад, таму што як толькі адбылася калектывізацыя, пачаўся голад...»

(Лукашук:) А Вы сам галадалі?

(Быкаў:) «Натуральна, кожны год».

(Лукашук:) А што ў Вас было дома?

(Быкаў:) «Што дома было? Была карова, яна ратавала. Але, зноў жа, трэба было здаць — і малако, і мяса, і масла, і яйкі, і яшчэ пазыкі розныя. Таму, скажам, было цяжка вучыцца, бо, напрыклад, недзе ў канцы 30-х гадоў перасталі даваць падручнікі, трэба было купляць, а на падручнікі грошай не было — бо апроч падаткаў, страхоўкі яшчэ былі пазыкі».

(Лукашук:) А што для вас было самым смачным пачастункам у дзяцінстве?

(Быкаў:) «Ну, тыя прысмакі, якія звычайна бываюць у сялянскай хаце — малако, тварог, сьмятана...»

(Лукашук:) А з крамы было што-небудзь у хаце?

(Быкаў:) «Нічога абсалютна, что магло быць з крамы... Гэта цяпер сяляне ідуць у краму па хлеб там ці што яшчэ. А ў той час у крамах нічога не было, сялянства было на самазабесьпячэньні. А яшчэ гэтае сялянства забясьпечвала горад».

(Лукашук:) А калі Вы ўпершыню пакаштавалі цукеркі ці шакалад?

(Быкаў:) «Шакалад я пакаштаваў упершыню на вайне. Гэта быў трафейны шакалад, нямецкі. А цукеркі былі ў сяльмагу — «падушачкі», 40 капеек сто грамаў. Але ж 40 капеек...»

(Лукашук:) Пытаньне пра літаратуру. Што такое ўвогуле, на Вашу думку, літаратура, у чым для Вас яе сэнс?

(Быкаў:) «Некалі — яшчэ гадоў, можа, дзесяць таму — я сказаў бы вельмі проста: у літаратуры вялікая і вельмі важная місія . Але цяпер, як вядома, нашыя «грамацеі» — ня толькі нашыя, але й заходнія — дайшлі да той думкі, што як у жыцьці няма ніякага сэнсу, таксама няма сэнсу і ў літаратуры. Літаратура гэта проста, кажучы па-руску, «досужее времяпровождение», забава на ўікэнд і ня больш за тое. Я ўсё ж думаю, што гэта ня так. Можа быць, літаратура цяпер і сапрады страчвае свой сэнс і сваё значэньне, але некалі яна значыла вельмі шмат — недзе з часоў Асьветніцтва, з XVIII стагодзьдзя, а можа і яшчэ раней, з часоў, калі менавіта літаратура была сродкам пашырэньня хрысьціянства. Я думаю, што літаратура ў той час значыла вельмі шмат, найперш у сэнсе выхаваньня хрысьціянскай маральнасьці. Пасьля яе значэньне зьмянілася, канешна, ня ўся яна існавала пад нейкім дадатным знакам. Выкарыстоўвалі яе і злыя антычалавечыя сілы».

(Лукашук:) А калі Вы самі ўпершыню адкрылі Біблію, і якое месца ў Вашым жыцьці займала і займае гэтая кніга?

(Быкаў:) «Я не скажу, што яна займае ў маім жыцьці вялікае месца, таму, відаць, што я ўсё ж яе адкрыў позна. Мы адкрылі яе недзе на пачатку 60-х гадоў будучы ў Рыме. Мы пайшлі там зь сябрамі ў бок плошчы Сьвятога Пятра і зайшлі там у адну крамку з рэлігійнымі таварамі. Мы спыталіся: ці можна ў іх купіць Біблію? натуральна, Бібліі ў іх былі, але па-лацінску, на нейкіх іншых мовах, а нам трэба было хоць бы па-расейску... І вось адзін служка пайшоў, недзе пашукаў і нарэшце прынёх Біблію на ўкраінскай мове. Вось гэтая Біблія на ўкраінскай мове была першая, якую я прачытаў».

(Лукашук:) Раней у Вас нават не было магчымасьці здабыць гэтую кнігу?

(Быкаў:) «Натуральна, не было магчымасьці. Праўда, пасьля мне падаравалі — ужо ў Менску — Біблію на расейскай мове, але, як я зразумеў, гэта была кніга з таго «біблейскага запасу», які наша мытня рэгулярна выгружала ў турыстаў, якія ехалі з Захаду і везьлі з сабою Бібліі. І вось так яны часам траплялі замест вогнішча ці макулятуры «у людзі», і гэткім чынам сябры мне падаравалі Біблію».

(Лукашук:) А што Вы разгортваеце часьцей — Новы ці Стары запавет?

(Быкаў:) «Я думаю, што ўсё-ткі Новы Запавет — там шмат што важнага, і трэба гэта ведаць. Іншая справа, калі мы ўжо закранулі гэтую тэму, усё-ткі калі ўжо стала магчымым далучыцца да гэтага багацьця, працэс гэты запазьніўся. Як заўсёды, мы спазьняемся. Быў нейкі перапынак, калі рэлігійная традыцыя разарвалася, і цяпер робяцца намаганьні аднавіць, рэстаўраваць рэлігію ў жыцьці нашага грамадзтва, але я думаю, што гэта вельмі складана і незваротна. Відаць, рэлігія — гэта такая справа, якая ня церпіць нейкага разрыву. А ў нашай гісторыі разрыў быў даволі вялікі, і наступнае пакаленьне ўжо ня мае традыцыі рэлігійнага выхаваньня, як бы іх ні прымушалі або ні заахвочвалі да царквы ці да касьцёла — наўрад ці яны туды пойдуць, я маю на ўвазе моладзь».

(Лукашук:) Васіль Уладзіміравіч, часам пра літаратараў гавораць — і шмат хто з гэтым пагаджаецца — што пісьменьнік усё жыцьцё піша фактычна адну кнігу. Наколькі Вы пагаджаецеся з гэтым поглядам на ўласным досьведзе?

(Быкаў:) «Я ўсё ж думаю, што гэты пастулят вельмі адносны. Калі пісьменьнік сапраўды доўга працуе, шмат піша, то ён ня можа пісаць адну кнігу. Ён проста фізычна ня можа, і ў эстэтычным пляне таксама, і ў ідэйным. Бо, як вядома, чалавек усё-ткі мяняецца і ягоныя перакананьні зьменлівыя, і час дзейнічае па-рознаму. Таму было б нават жахліва, калі б ён быў такі ўпарты і трымаўся нечага аднаго, як сьляпы за плот...»

(Лукашук:) Ну, Вы якраз і сам падаяце прыклад таго, што за адно не трымаецеся. Сёньня гавораць пра новага Быкава, згадаем тут хоць бы прыпавесьці — «Сьцяна», «Музыка», «Тры словы нямых» ды іншыя, што гучалі на Радыё Свабода. Чым вас вабіць даволі нямодны, напаўзабыты жанр прыпавесьці? Ці не кампраміс гэта паміж мастацтвам і публіцыстыкай?

(Быкаў:) «Наогул так, можа быць, гэты жанр і нямодны, але мне здаецца, што ён вельмі ёмісты. Я ня ведаю якім чынам — я нават не стараўся ўсьвядоміць ягоную тэхналёгію — проста некаторыя рэчы, якія мне здаюцца цікавымі або, можа быць, неапрацаванымі ў літаратуры, яны найлепшым чынам выкладаюцца менавіта ў гэтым жанры. Бо жанр гэты ляканічны і вельмі ёмісты. Ну, можа, гэтыя ляканічнасьць і ёмістасьць характэрныя і пэўнаму ўзросту. Малады чалавек больш схільны да эпікі, а ў маім узросьце хочацца нечага канкрэтнага, ёмістага і паглыбленага. Я не хачу тут праводзіць якіх-небудзь паралеляў, але ўспомнім хоць бы Талстога, які напрыканцы жыцьця быў не супроць казкі прыпавесьці — ляканічных і ёмістых жанраў і ляканічнага стылю».

(Лукашук:) А што для Вас з напісанага найбольш дарагое сёньня? Ці гэта кожнага разу нешта рознае?

(Быкаў:) «Такое пытаньне задаюць звычайна і даволі часта. Ну, я скажу, што я проста пра гэта ня думаў. Нейкую няўдалую рэч я мог бы назваць, але з эгаістычных меркаваньняў ня буду гэта рабіць. А што самае дарагое — я ня ведаю. Звычайна, калі пішаш — дык тое, што пішаш, і ёсьць самае дарагое. Але калі напішаш, вельмі хутка прыходзіць ацьверазеньне, і бачыш хібы новага твору».

(Лукашук:) Вы кажаце: «Прыходзіць ацьверазеньне». Ці азначае гэта, што ў працэсе пісаньня чалавек знаходзіцца ў іншым стане, крыху апантаны?

(Быкаў:) «Я не скажу, што я пішу ў апантаным стане, але ўсё-ткі і галава перш за ўсё занятая праблематыкай, вобразнай сыстэмай — тым, над чым працуеш».

(Лукашук:) А зараз пытаньне пра тэхналёгію, пра сакрэты пісаньня. Для Вас, калі Вы пішаце, важны гук, повязь паміж словамі, рытм фразы — ці Вы больш задумляецеся над іншымі катэгорыямі?

(Быкаў:) «Рытм фразы — важная справа, ня толькі для паэзіі, але й для прозы. Ёсьць пэўны рытм, які вымагае свайго стаўленьня да слова...»

(Лукашук:) Ён дыктуе сэнс?

(Быкаў:) «Сэнс?»

(Лукашук:) Так, нават разьвіцьцё сюжэту — з тых фразаў, што Вы пішаце, з тых сытуацыяў вынікае для Вас нешта нечаканае? Яны дыктыюць?

(Быкаў:) «Ну, я не сказаў бы. Рытм дыктуе вобразную сыстэму ў межах абзаца. Вось абзац мае нейкую сваю заканамернасьць, прадвызначанасьць, і калі, скажам, абзац пачаўся зь нейкай думкі, дык на нейкай процілегласьці ён павінен і закончыцца. Звычайна гэта йдзе паводле схемы «так—так, але—але». Хаця тут могуць быць розныя варыянты».

(Лукашук:) У Вас шмат якія творы пачынаюцца, я б сказаў, з музычнай фразы, якая задае танальнасьць твору. Першая фраза Вашых твораў бывае вельмі складаная і вельмі невыпадковая.

(Быкаў:) «Так, першая фраза вельмі важная. Ну, гэта звычайна, пра гэта, памятаю, некалі пісаў і Бунін, і іншыя пісьменьнікі. Канешна, яна настройвае, таму вельмі важна выбраць танальнасьць першай фразы ў адпаведнасьці зь ідэяй ўсяго твора».

(Лукашук:) А першая фраза сапраўды пішацца першаю, ці яна часам зьяўляецца пасьля?

(Быкаў:) «Не, звычайна я над ёй думаю даўжэй, чым над іншымі, і яна павінна зьявіцца першай. Калі яна няўдала зьявіцца, то прыходзіцца пасьля перарабляць. Бо ж яна вызначае ўсё наступнае».

(Лукашук:) Пытаньне пра мову. Ваш блізкі сябар Алесь Адамовіч пісаў і па-беларуску і па-расейску, ваш знаёмы Чынгіз Айтматаў — толькі па-расейску, Вы — толькі па-беларуску. Чаму?

(Быкаў:) «Ну, я скажу, што толькі па-беларуску я пішу прозу. Публіцыстыку, артыкулы — я многа напісаў і на расейскай мове. Чаму так? Перш за ўсё гэта элемэнтарна проста. Па-першае — я беларус, мая родная мова — беларуская. І хоць я ў юнацтве, у маладыя гады ня жыў у Беларусі і ня чуў беларускага слова — 15 гадоў, у вайну і пасьля вайны — тым ня менш калі я пачаў займацца літаратурай, была пэўная праблема — на якой мове пісаць. Але гэтая праблема вельмі хутка вырашылася. Я зразумеў — і я думаю, што, дай Бог, гэта было правільна, і, на шчасьце, я зразумеў гэта рана — што толькі родная мова можа найлепшым чынам паслужыць у гэтым сэнсе ў літаратуры. Расейская мова — яна, канешна, багатая, выдатным чынам распрацаваная ў літаратуры, але ўсё ж беларусу яна не такая паслухмяная, як родная. Гэта зразумела і натуральна. Таму, калі я пачынаў у літаратуры, мне нават не давялося перавучцвацца. Нейкім чынам гэтая родная мая беларуская мова лягла вельмі лёгка на маю душу, хаця я шмат гадоў ёю не карыстаўся, і ўсё пайшло натуральным чынам».

(Лукашук:) Вы самі перакладаеце свае тэксты. Скажыце чаму? Вы ня можаце знайсьці добрага перакладчыка?

(Быкаў:) «Так, менавіта так. Як ні дзіўна расейскія людзі — ня толькі літаратары — кажуць, што яны выдатна разумеюць беларускую мову, і гэта ўвогуле правільна, зразумець яе лёгка. Але вось перакладчыкаў — ня толькі ў мяне — але ня ведаю, у каго яны яшчэ ёсьць у беларускіх літаратараў, я маю на ўвазе расейскіх перакладчыкаў... Некалі я карыстаўся паслугамі — звычайна гэта былі беларусы, якія жылі ў Маскве і ведалі абедзьве мовы, напрыклад, Міхаіл Васілевіч Гарбачоў, мой першы перакладчык. І тым ня менш гэтыя пераклады былі, мякка кажучы, недастатковыя, і я быў вымушаны ўзяцца за гэтую справу сам, бо проста тыя перакладчыкі, да каго я яшчэ зьвяртаўся, яны ўсе — не скажу, што рабілі дрэнныя пераклады — але іхныя пераклады мяне не задавальнялі. Хоць я можа й сам раблю іх недастатковымі на расейскую мову, гэта напэўна так, я гэта адчуваю. Але я перакананы, што ў мяне гэта атрымліваецца лепш».

(Лукашук:) Ведаеце, тое, што Вы гаворыце, пацьверджаецца практыкай. Пераклады ў 30-я гады былі вельмі папулярным спосабам выжываньня для вядомых расейскіх паэтаў. І вось зь беларускай яны ўзяліся перакладаць літаральна па адным вершы — ёсьць адзін верш у перакладзе Ахматавай, адзін верш у перакладзе Цьвятаевай, адзін у перакладзе Пастэрнака, адзін — Таркоўскага. І ўсё. Паспрабавалі і далей не пайшлі, нешта ім беларуская мова не давалася.

(Быкаў:) «Яна й ня можа давацца. Гэта яшчэ Бунін некалі пісаў, што перакладаць з блізкіх моваў вельмі цяжка, амаль немагчыма. Гэтая лёгкасьць ілюзорная. Здаецца так, што ўсё зразумела, а на самой справе тут ёсьць нейкі эзатэрычны сэнс, нейкія таемныя праблемы, якія пры такой зьнешняй блізкасьці робяць дзьве мовы несумяшчальнымі».

(Лукашук:) Вы амаль дзесяць гадоў устрымваліся ад публічнага абмеркаваньня праблемы беларускага правапісу, дыскусіяў на тэму «тарашкевіцы» і «наркомаўкі». Ваш зборнік «Сьцяна» выйшаў на тарашкевіцы, і свае новыя тэксты, наколькі я ведаю, Вы таксама адразу пішаце на тарашкевіцы. Гэта ваш адказ?

(Быкаў:) «Ну, я пішу на тарашкевіцы таму што яны друкуюцца і чытаюцца на Свабодзе у гэтым правапісе. Хаця я скажу, што натуральна ўнутрана, як аўтар я ўсёй душою за гэта, тарашкевіца — правапіс куды болей беларускі, ён адпавядае беларускаму моўнаму мэнталітэту больш, чым наркомаўка, гэта безумоўна так. І ўсё ж я лічу, што зь пераходам на тарашкевіцу ў нас пасьпяшаліся. Цяпер ня той час, бо ёсьць вельмі вялікая небясьпека таго, што мы, беларусы, можам наогул застацца без нармальнай агульнапрынятай граматыкі».

(Лукашук:) Вам належыць фраза-прысуд: «Беларусы спазьніліся на свой цягнік». Гэта Вы сказалі ўжо даволі даўно. Як Вы глядзіце на сытуацыю сёньня?

(Быкаў:) «Ну, я гляджу, што так яно і ёсьць. Жыцьцё, на жаль, пацжвярджае, што спазьненьне гэтае — ня толькі факт, які адбыўся, гэтае спазьненьне ўсё ўсугубляецца гісторыяй».

(Лукашук:) Вяртаючыся да літаратуры: калі гаварыць пра Ваш сьпіс для чытаньня, хто зь пісьменьнікаў мае для Вас большае значэньне? Чым вызначаецца Вашае кола чытаньня сёньня?

(Быкаў:) «Сёньня нават цяжка сказаць. Сёньня я чытаю выпадкова, галоўным чынам часопісную літаратуру — беларускія і расейскія часопісы, тут ёсьць такая магчымасьць, у Фінляндыі — у Беларусі не было. Ну, як вядома, там цяпер поўны ералаш — асабліва ў расейскай літаратуры — там ёсьць усё, і добрыя творы, і постмадэрнізм, які я не магу прыняць, хаця ў пэўных адносінах, што да майстэрства — нічога ня скажаш, сучасныя пісьменьнікі пішуць проста выдатна. Тут у Фінляндыі я хачу трошкі пазнаёміцца і зь фінскай літаратурай, якая ў нас абсалютна невядомая. натуральна, што гэта можна зрабіць толькі ў перакладах — з таго нямногага, што перакладзена на расейскую мову, а таксама і на беларускую. Напрыклад, наш перакладчык Якуб Лапатка пераклаў два раманы Пэнці Ханпяэ, яны выйшлі свайго часу ў «Мастацкай Літаратуры». Таксама я нядаўна прачытаў вялікі раман пра мінулую вайну Вяйнэ Лінна «Невядомы салдат». Яшчэ што-нішто Юхана Рунэбэрга, аўтара іхнага нацыянальнага гімну. Зьбіраюся прачытаць ляўрэата Нобэлеўскай прэміі 1939 году празаіка Ганса Сіланпяэ пра грамадзянскую вайну».

(Лукашук:) Васіль Уладзіміравіч, Вы ўжо год пражылі за мяжой. Як Вы ацэньваеце творчыя вынікі гэтага году?

(Быкаў:) «Тр эба лепш і больш. Я вельмі напружана папрацаваў лета, восень і зіму, я вясной трошкі мой імпэт зьнізіўся — зь некаторых прычынаў, якія маюць дачыненьне не да літаратуры, а хутчэй да палітыкі».

(Лукашук:) Дык, нягледзячы на тое, што «ўзяты» Вы былі «ад роднай хаты», гэта не паўплывала на Вашую працаздольнасьць?

(Быкаў:) «Не, наадварот! Пісьменьніку што патрэбна — чысты аркуш паперы і ціхі куток. Якраз папера тут ёсьць, нават кампутар зьявіўся, і ціхі кутік забясьпечаны, хаця мая кватэра над піўным барам — літаральна пада мной, пад маёй лёджыяй піўны бар. Але — што значыць фінская нацыянальнасьць — ціха. У гэтым бары на тратуары стаяць столікі, там заўсёды сядзяць людзі зь півам і п'юць, але я ніякага гоману не адчуваю. Ну, нешта яны паціху размаўляюць, а то звычайна сядзяць моўчкі і цягнуць сваё піва».

(Лукашук:) І як фінскае піва?

(Быкаў:) «ПІва фінскае, канешна, саступае чэскаму і нямецкаму і эўрапейскаму наогул. Горшае піва. Але лепшае, чым беларускае. А самае галоўнае, што там ня ведаюць гэтых самых піўных катастрофаў, якія здараюцца ў постсавецкіх краінах».

(Лукашук:) У гэтай сувязі, ці зьмяніліся або ўдакладніліся Вашыя погляды на зьяву эміграцыі і эміграцыі для пісьменьніка? Наколькі гэты стан катастрафічны, ці, можа быць, гэта не ўплывае на творчасьць?

(Быкаў:) «Я б сказаў, што гэты стан не катастрафічны, хоць у кожнага свой канкрэтны выпадак. Але ўсё-ткі я скажу, што паводле закону Божага і чалавечага трэба жыць дома. Шкада, што не заўсёды і ня ўсім выпадае такое шчасьце. Але ў залежнасьці ад таго, які дом. Бывае так, што эміграцыя — гэта шчасьце, гэта паратунак. Хоць, канешна, у ідэале паратункам і шчасьцем павінен быць дом, радзіма, бацькаўшчына».