Ці быў у Машэрава шанец трапіць у Крэмль?

Сваякі партыйнага дзеяча ды некаторыя гісторыкі дагэтуль ня вераць у выпадковасьць сьмерці Машэрава, бо лічаць, што маскоўскіх таварышаў сур’ёзна нэрваваў самадастатковы палітык, які мог узначаліць савецкую партыйную намэнклятуру.

Маладжавы на тле струхлелых крамлёўскіх старых, Пётар Машэраў выгодна глядзеўся ў галерэі Палітбюро, карыстаючыся людзкой павагай і аўтарытэтам. Аднак, узгадвае Натальля Машэрава, дачка партыйнага лідэра, пасьля таго як зьявіліся чуткі пра хуткі перавод Машэрава ў Маскву на пасаду старшыні Савету міністраў СССР, стаўленьне да яго істотна зьмянілася. У ім пачалі бачыць перадусім канкурэнта. Тыя адносіны паступова перакрочылі і ў эпоху незалежнай Беларусі:

“Аднолькава, нічога не зьмянілася. Усё тое самае, яшчэ ад савецкіх часоў цягнецца. Вось так, нязручны, атрымліваецца. І пры жыцьці быў нязручны, і цяпер. Ну што ж! Калі ўлады спаборнічаюць з такой вялікай асобай, як Машэраў, дык, можа, у гэтым ёсьць рацыянальнае зерне? Давайце так паглядзім. Я думаю, няправільна казаць, што ўлада пра яго нібыта забылася. Не. Яна памятае настолькі, што ня хоча, каб памяталі астатнія. Таму трэба радавацца, што ёсьць на зямлі людзі, якія пражылі так моцна і магутна жыцьцё, па-добраму. Памятаюць усе — давайце так казаць. Апошнім часам улада пазыцыянуе сябе асобна ад людзей. Але гэта праблема не народу і не Машэрава, правільна? Гэта праблема ўлады. Проста, можа, такія падзеі, як 90-гадовы юбілей, выкрышталізоўваюць існуючыя праблемы. А гэта таксама добра, гэта значыць, што чалавек пакінуў вельмі многа на гэтай зямлі. І дапамагае нам”.

Пётар Машэраў нарадзіўся 13 лютага 1918 году ў вёсцы Шыркі Сеньненскага раёну на Віцебшчыне. У вайну камандаваў партызанскім атрадам, быў сакратаром падпольнага абкаму камсамолу. Ад 1965 году — на вышэйшых партыйных пасадах у БССР.

Гісторык Валянцін Мазец, які дасьледуе грамадзка-палітычнае жыцьцё Беларусі ў савецкі пэрыяд, ня верыць у тое, што Машэраў мог узысьці на якуюсьці з вышэйшых пасадаў у СССР. Найперш таму, што не хацеў сам:

“Я аналізаваў ягоны жыцьцёвы лёс. Ведаеце вы ці не, але яго бацька быў рэпрэсаваны. Тым ня менш, сам Машэраў быў вельмі самадастатковы чалавек. А для партыйнай намэнклятуры, камуністычнай, якая гаспадарыла ў Крамлі, патрэбен быў чалавек кіраваны. Таму апрыёры, па сваіх дзелавых якасьцях ён мог падыйсьці, але па характары, самаўсьведамленьні мог бы і сам не пагадзіцца.

Дый партнамэнклятура яго проста не прыняла б як свайго. Бо калі выбіралі Гарбачова, дык ён быў правераны, свой, праходзіў узгадненьні, усе прыступкі. Што да Машэрава, ён увесь час з гэтай абоймы выпадаў. Пачынаючы хоць бы з пратэстаў, калі на беларускай мяжы тармазілі розныя рэчы, якія прызначаліся для дачкі Брэжнева. Таму тут сытуацыя дваякая.

Але безумоўна, калі разглядаць яго эканамічную палітыку, то ён імкнуўся захоўваць для рэспублікі больш эканамічнага сувэрэнітэту. Чаму ў Беларусь імкнуліся ехаць адстаўнікі вайсковыя і г.д.? Таму што ён тут для свайго народа ствараў спрыяльныя сацыяльна-эканамічныя ўмовы”.

Шмат хто лічыць, што канчатковы разварот цяперашніх уладаў ад Машэрава ў Беларусі адбыўся ў 2005 годзе, калі да 60-годзьдзя перамогі Аляксандар Лукашэнка аддаў распараджэньне перайменаваць адзін з цэнтральных праспэктаў у Менску — з Машэрава на Пераможцаў. Тую навіну Натальля Машэрава параўноўвае з “пахаронкай” на бацьку:

“Так, гэта можна лічыць пачаткам канца. Пра Машэрава ўлады ўзгадваюць, калі крызыс, калі трэба ратавацца. Вось тады ўспамінаюць, што калісьці і дзесьці былі побач з Машэравым. Але сёньня яны мяне не цікавяць. Я зьезьдзіла да яго на могілкі і хачу быць сёньня тут, у бацькавай кватэры, са сваімі роднымі. Мы, напэўна, робім правільна, ці не ўпершыню я вырашыла адзначыць яго дзень нараджэньня толькі сярод блізкіх. Але ўзгадваюць, тэлефануюць. І на могілкі, ведаю, паехалі. І ўспаміны пішуць — учора “Рэспубліка” надрукавала. Людзі ў гэтыя дні на вуліцы спыняюць, размаўляюць. Таму жыцьцё працягваецца, і адчуваньня нейкай згубленасьці няма. І сёньня, у 90 гадоў, бацька ўдзельнічае ў жыцьці ўлады, грамадзянскай супольнасьці, у лёсах людзей. І ў гэтым я знаходжу для сябе аптымізм”.

Уладзімер, унук Пятра Машэрава, дзеда жывым не засьпеў. Аднак ён ганарыцца такім сваяцтвам і ў юбілей таксама ўзгадвае пра Машэрава:

“Ведаю, канечне. На жаль, я яго ня бачыў, не застаў жывога. Таму ведаю толькі з фотаздымкаў, з успамінаў сваякоў, іншых людзей. На жаль, пакуль што я прывязаны да працы, не магу нікуды вырвацца, але абавязкова паедзем на могілкі, а ўвечары з жонкай паедзем да бацькоў...”

Варта нагадаць, што Натальля Машэрава ў нядаўнім мінулым актыўна займалася палітыкай, была дэпутаткай Палаты прадстаўнікоў. У 2001-м балятавалася ў прэзыдэнты Рэспублікі Беларусь, аднак без тлумачэньня прычыны з выбараў зьнялася.