Ягор Маёрчык, Глыбачка, Вушацкі раён, Віцебшчына Вясковы мастак Дзям’ян Крупеня даўно зьбіраецца намаляваць карціну пра п’янства. Калі дойдзе да справы, яму ня трэба будзе далёка хадзіць у пошуках натуры. Дастаткова будзе расчыніць вокны і пасьпець зафіксаваць тое, што адбываецца на роднай вуліцы.
(Крупеня: ) “П’янее вёска. Старыя і малыя п’юць так, што страшна. У нас па суседзтве жыве маладая сям’я. У іх шмат дзяцей. Дзеці недагледжаныя, некаторых зь іх здалі ў прытулак. Побач жывуць пэнсіянэры настаўнікі, я ў іх малако набываю. Аднойчы іду, насустрач выскоквае хлопчык: “Дзядзя, ці ёсьць у цябе хлеб?” Прынёс яму хлеба, крыху меней за паўбохана. Ён яго адразу пачаў есьці. Дзяўчынка з акна крычыць: “А мне?” Я ім кажу: “Вы між сабой падзяліцеся. Вам хопіць. У мяне болей няма”. Сельсавет дае ім дапамогу на дзяцей, а яны яе прапіваюць. Тады сакратар і старшыня прывялі іх зь мяхамі ў краму, накуплялі макароны, мукі і дзіцячай вопраткі. Але яны гэтую дапамогу ўсё адно змаглі прапіць. Ёсьць такія людзі, што танна набываюць гэтую вопратку — і пры гэтым яны ведаюць, у каго набываюць”.
Хлопца не хістала, але ішоў ён няўпэўненым крокам. Праўда, у руках трымаў ня пляшку, а жбанок малака. Аляксею Ліцьвіну я прапанаваў прысесьці на лаўку. Зь ім мы працягнулі размову пра вясковае п’янства.
(Карэспандэнт: ) “Нешта ўсе наракаюць на моладзь. Кажуць, што яны дрэнныя, што яны п’юць. Ці справядлівыя такія папрокі?”
(Ліцьвін: ) “Бывае, што з нагоды сьвята вып’юць. А маладых тут мала засталося.Усе ў гарадах”.
(Карэспандэнт: ) “А вы чаму засталіся?”
(Ліцьвін: ) “У сваёй вёсцы лепей. Тут грошай можна зарабіць”.
(Карэспандэнт: ) “А як у саўгасе заробак?”
(Ліцьвін: ) “Толькі ня піць, а апрануцца і пражыць можна”.
(Карэспандэнт: ) “А калі п’юць — з саўгасу выганяюць?”
(Ліцьвін: ) “Выганяюць”.
(Карэспандэнт: ) “Вам колькі год?”
(Ліцьвін: ) “Трыццаць... Сямнаццаць...”
(Карэспандэнт: ) “Так трыццаць ці сямнаццаць?”
(Ліцьвін: ) “Трыццаць гадоў!”
У Глыбачцы на працу можна ўладкавацца ў лясьніцтва, у жылкамунгас і ў саўгас. Самая вялікая цякучка кадраў менавіта ў саўгасе. Старыя сыходзяць на пэнсію, выпівохаў выганяе дырэктар, але ёсьць і такія, што звальняюцца самі.
На адной зь вясковых вуліцаў я сустрэў Сяргея Пазьнякова — доўгавалосага няголенага дзядзьку ў зашмальцаваных сурдуце і портках ад розных строяў.
Да нядаўняга часу ён працаваў трактарыстам, а пасьля звольніўся з уласнага жаданьня. У суседнім з Вушацкім Полацкім раёне Віцебшчыны аўдавела ягоная цётка — ён меўся перабрацца да яе, але пераезд замарудзіўся.
(Карэспандэнт: ) “А чым на жыцьцё зарабляеце?”
(Пазьнякоў: ) “Дапамагаю бульбіну выкапаць, скасіць”.
(Карэспандэнт: ) “Шмат плацяць за такую працу?”
(Пазьнякоў: ) “Па дзясятцы выходзіць”.
(Карэспандэнт: ) “Атрымліваецца, што за трыццаць дзён можна зарабіць 300 тысяч. А ў саўгасе якія заробкі?”
(Пазьнякоў: ) “Сорак атрымліваюць”.
(Карэспандэнт: ) “А заробкі ў час аддаюць?”
(Пазьнякоў: ) “Праз два месяцы”.
(Карэспандэнт: ) “Выгадней не працаваць?”
(Пазьнякоў: ) “Выглядае, што так”.
(Карэспандэнт: ) “А шмат людзей, якія нідзе не працуюць?”
(Пазьнякоў: ) “Шмат”.
Патэнцыйная кліентка Сяргея Пазьнякова жыве на той самай вуліцы, што і ён. Лідзіі Шэльдавай далёка за семдзесят. Здароўя і сілаў у яе няма. Ад студні да хаты вядро вады яны нясе зь некалькімі перапынкамі на адпачынак.
(Шэльдава: ) “Як старому жывецца? Ніяк! Дрэнна жывецца. Трэба ўсё рабіць, а сілаў няма. Дроваў няма, і ня ведаю, як перазімаваць”.
(Карэспандэнт: ) “А чаму дроваў няма? Лес навокал”.
(Шэльдава: ) “Лес у лясьніцтве. Трэба прывезьці, а бабу ніхто не слухае. Прывезьці таксама праблема: то паліва няма, то трактара няма”.
(Карэспандэнт: ) “А як зімаваць будзеце?”
(Шэльдава: ) “Ня ведаю. Мо зусім замерзну”.
(Карэспандэнт: ) “А наняць, каб пайшлі ў лес і нарубілі сухастою?”
(Шэльдава: ) “Калі зловяць, прыйдзецца штраф плаціць”.
(Карэспандэнт: ) “Дровы дорага каштуюць?”
(Шэльдава: ) “Мне як удзельніку вайны зьніжка напалову. Але за 7 кубамэтраў трэба аддаць 80 тысяч”.
(Карэспандэнт: ) “А пэнсія колькі?”
(Шэльдава: ) “160 тысяч”.
(Карэспандэнт: ) “Палову пэнсіі аддасьцё на дровы. А як на астатнія 80 тысяч пражыць?”
(Шэльдава: ) “А ці шмат мне старой патрэбна? Можна без каўбасы, толькі бульба і хлеб”.
(Карэспандэнт: ) “Ці часта мяса на стале бывае?”
(Шэльдава: ) “Рэдка. Хто тое мяса тут бачыць. Старыя ўжо без зубоў, і мяса ня трэба”.
Скразная тэма праграмы “Палітычная геаграфія” — мэдыцына. У Глыбачцы я размаўляю з пэнсіянэркай Кацярынай Шаршнёвай. Старая корпалася ў агародзе. Пабачыў яе і паклікаў. Пакуль кабета набліжалася, я пасьпеў заўважыць характэрную адметнасьць хады — яна кульгае.
(Шаршнёва: ) “Я калі я працавала, за ўсё сваё жыцьцё ніводнага бюлетэня ня выкарыстала. А цяпер я пяць-сем разоў на год ляжу ў шпіталі”.
(Карэспандэнт: ) “А як сама мэдыцына? Ці ўсё могуць вылечыць?”
(Шаршнёва: ) “Наш шпіталь, дзякуй богу, пакінулі. Яго хацелі зачыніць. Але людзі сталі пісаць. Хацелі нам пакінуць толькі амбуляторыю. І пасьля: паспрабуй дабрацца да раёну! Гэта 50 кілямэтраў! Патрэбна некалькі дзён езьдзіць, каб паздаваць аналізы, каб прайсьці ўсе працэдуры. Пра вушацкі шпіталь у нас дрэннае меркаваньне. Прыедзеш туды — пакуль адседзіш у чарзе чалавек на дзесяць-пятнаццаць, а яны толькі ў 11 пачнуць прымаць. Патрапіш да лекара. Пасылаюць цябе на аналізы, а лябараторыя ў 11 ужо зачыненая. Карацей, шмат хто наракае на вушацкі шпіталь. І там вельмі груба абыходзяцца. Яны ніколі пяшчотнага слова ня скажуць. Яны толькі рычаць. Запытай што-небудзь, яны па-чалавечы не адкажуць. Аднойчы заходжу да лекара: “У мяне моцная слабасьць, ванітуе мяне, зусім на нагах не трымаюся”. А ён адказвае: “Еж грэчку і пі журавінны морс і будзеш здаровая”.
Насельніцтва ў Глыбачцы крыху меней за тысячу. У цэнтры — будынак сельсавету, Дому культуры, ад сьценаў якога адвальваюцца цагліны. Непрацоўныя гатэль ды крама. Вяскоўцы зазначаюць: тое, што цяпер называюць аграгарадком, у іх было яшчэ за савецкім часам. Аднак пасьля ўсё гэта разбурылася.
Старшыні ў сельсавеце я не засьпеў і ад будынку адміністрацыі скіраваўся да пэнсіянэра Пятра Шчарбакова — гэта папярэдні кіраўнік вясковай вэртыкалі.
(Карэспандэнт: ) “Як людзі да Лукашэнкі ставяцца?”
(Шчарбакоў: ) “Ёсьць людзі, якія яго не падтрымліваюць. Яны лічаць яго дыктатарам, але я супраць такіх заяваў. Ён не дыктатар, ён — патрабавальны чалавек. Ён любіць парадак і каб людзі працавалі. А калі не патрабаваць, нічога тады ня будзе, які б чалавек ня быў добры, калі над ім няма кантролю, ён разбэсьціцца”.
(Карэспандэнт: ) “Але да яго вылучаюць такія прэтэнзіі, што ў Беларусі праблемы з правамі чалавека, няма свабоды прэсы. Людзей гэта турбуе, альбо для іх гэта пусты гук?”
(Шчарбакоў: ) “Я з гэтым ня згодны. Трэба рабіць усе паводле закону, і ўсё будзе добра. І гавары, што хочаш, толькі ня тое, што нельга”.
(Карэспандэнт: ) “А што нельга?”
(Шчарбакоў: ) “Каб не абражалі. Я чытаў газэту “Народная Воля”. Там шмат дурнаты пішуць, шмат несправядлівасьці”.
(Карэспандэнт: ) “А што там несправядлівага?”
(Шчарбакоў: ) “Паклёп на Лукашэнку”.
У працяг тэмы палітычных сымпатыяў і антыпатыяў — інтэрвію зь Яўгенам Аксяновічам. Колішні аграном — бадай што адзіны ў Глыбачцы, хто выпісвае незалежную прэсу. Да яго я наўмысна завітаў у апошнюю чаргу. Плянаваў абысьці вёску ды пагутарыць зь людзьмі і толькі пры канцы вандроўкі папрасіць спадара Аксяновіча пракамэнтаваць тое, што я ўбачыў.
(Аксяновіч: ) “Добра, што вы пайшлі ў народ. А то ў нас і апазыцыя адмежавалася ад народу. Цяпер шмат кажуць пра адзінага кандыдата, а людзі на месцах пра гэта нічога ня ведаюць. Кажуць, што людзі хочуць зьменаў. Людзі зьменаў хочуць, але яны не валодаюць праўдзівай інфармацыяй. У нас ніякай інфармацыі няма”.
(Карэспандэнт: ) “Калі пачынаць гаварыць зь імі пра палітыку...”
(Аксяновіч: ) “Я такіх палітгутарак спэцыяльна не вяду. А калі прыходзіцца да гэтага дакрануцца — гаворым. Думкі выказваюцца розныя. Ёсьць людзі, якія чытаюць незалежную прэсу, у якіх самастойныя думкі. А ёсьць людзі, якія замбаваныя, бо з усіх дынамікаў і экранаў ліецца адно і тое ж: якая ў нас добрая ўлада, якая яна добрая, што клапоціцца пра людзей”.
(Карэспандэнт: ) “Праўда ці не, што вы аднойчы так спрачаліся з суседам адносна сымпатыяў і антыпатыяў да Лукашэнкі, што нават зь ім пабіліся?”
(Аксяновіч: ) “Мы ня біліся, але было недалёка да гэтага. Ён мне даводзіў, што Лукашэнка — дужа добры правадыр, што пэнсіі дае ў час. А я кажу: “А чаго я павінен дзякаваць да пэнсію. Ён пэнсію дае не з уласнай кішэні. Ён дае дзяржаўныя грошы, а я гэтыя грошы зарабіў. Чаму я павінен быць удзячным за тое, што ён іх выдае?”
(Карэспандэнт: ) “І што сусед вам на гэта адказаў?”
(Аксяновіч: ) “Панёс розную лухту”.
(Карэспандэнт: ) “З суседам цяпер сябруеце?”
(Аксяновіч: ) “Часта сустракаемся і здароўкаемся, як нічога не было”.
(Карэспандэнт: ) “А чаму вас жонка Лукашэнкам называе?”
(Аксяновіч: ) “Відаць, такі чынам яна хоча дадаць мне аўтарытэту. Зь яе пункту гледжаньня гэта камплімэнт, а з майго — абраза”.