Валер Карбалевіч, Менск (эфір 1 кастрычніка) Новая перадача сэрыі “Экспэртыза Свабоды”. Удзельнікі: кандыдаты ў дэпутаты па Чкалаўскай выбарчай акрузе №98 былы старшыня праўленьня Нацыянальнага банку Беларусі прафэсар Станіслаў Багданкевіч і намесьнік старшыні фонду “Баявое братэрства бязь межаў” Мікалай Ярковіч.
(Валер Карбалевіч: ) “Галоўным палітычным пытаньнем сёньняшняй Беларусі зьяўляецца пытаньне аб рэфэрэндуме. Яно раскалола грамадзтва і выйшла на першы плян палітычных дыскусіяў. Якое вашае стаўленьне да пытаньня рэфэрэндуму?”
(Станіслаў Багданкевіч: ) “Я стаўлюся вельмі адмоўна да самой ідэі рэфэрэндуму ў гэтым пытаньні. Найперш таму што гэта супярэчыць канстытуцыйным нормам і Выбарчаму кодэксу, дзе наўпрост сказана, што пытаньні, датычныя выбараў прэзыдэнта, забаронена выносіць на ўсенароднае галасаваньне. Аднак для мяне ня менш важна, каб былі створаныя ўмовы для прадухіленьня фальсыфікацыяў волі народу. Уявім сабе, што ва ўсіх камісіях зь нізу да верху ў нас прадстаўлены толькі адзін бок. Гэты бок зацікаўлены ў тым, каб адказ быў станоўчы. Іншага боку там няма. Тое ж тычыцца і выбараў дэпутатаў парлямэнту.
Я прадстаўляю Аб’яднаную грамадзянскую партыю. У Вярхоўным Савеце 13 скліканьня ў нас была фракцыя 17–22 чалавекі. Пры выбарах у Менску мы атрымалі большасьць. А цяпер па Менску мы ня маем ніводнага прадстаўніка ні ў акруговых, ні ва ўчастковых камісіях. Таму існуюць сумненьні, што воля народу будзе добрасумленна адсочана. Судзьдзя на футбольным полі павінен быць нэўтральным”.
(Мікалай Ярковіч: ) “Найперш, як юрыст, хацеў бы заўважыць, што ў прэзыдэнта ёсьць права зь любой нагоды зьвяртацца да народу з сваёю прапановаю. Што тычыцца маіх адносінаў да гэтага як юрыст, прафэсіянал хачу сказаць, што я ўсё бы зрабіў дзеля таго, каб Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь не зьмянялася. Мы гэтую Канстытуцыю настолькі выпакутавалі, што там вызначаныя ўсе магчымасьці прэзыдэнта праявіць сябе за свае дзесяць гадоў і даказаць народу, што ён зрабіў свой выбар правільна. Канстытуцыя дае магчымасьць двойчы займаць пасаду прэзыдэнта. І за гэтую Канстытуцыю мы ўсе з вамі разам галасавалі”.
(Карбалевіч: ) “То бок я зразумеў, што абодва кандыдаты ў дэпутаты адмоўна ставяцца да таго пытаньня, якое Лукашэнка выносіць на рэфэрэндум. Цяпер, калі ласка, вы можаце задаць адзін другому сваё пытаньне”.
(Багданкевіч: ) “Мікалай Іванавіч, у нас зьнікаюць апазыцыйныя палітыкі. Зьніклі, былі скрадзеныя і, мабыць, забітыя двое маіх калегаў: былы міністар Юры Захаранка і былы віцэ-прэм’ер Віктар Ганчар. Цывілізаваны сьвет занепакоены гэтым фактам. Сёньня ёсьць інфармацыя, і дакумэнтальная, і сьведчаньні некаторых асобаў, зь якіх вынікае, што да гэтага мае дачыненьне сёньняшняя ўлада, у тым ліку генпракурор Шэйман, міністар Сівакоў, палкоўнік Паўлічэнка.
Калі вас выбяруць у парлямэнт, ці будзеце вы ставіць пытаньне альбо галасаваць у падтрымку стварэньня адмысловай камісіі для расьсьледаваньня гэтай справы, часовага адхіленьня ад улады на час расьсьледаваньня названых мною асобаў? І ці будзеце вы выступаць за тое, каб расьсьледаваньне было даведзеная да канца, а вінаватыя, хто б гэта ні быў, якую б пасаду не займаў, былі б прыцягнутыя да крымінальнай адказнасьці?”
(Ерковіч: ) “Найперш, хачу адзначыць, што я вельмі добра і паважана стаўлюся да тых людзей, якія зьніклі. Я шмат працаваў і кантактаваў зь міністрам Захаранкам шмат па якіх пытаньнях. І прышоў час стварыць камісію ня толькі на ўзроўні парлямэнту, але і на ўзроўні грамадзкіх, палітычных арганізацыяў, якія маглі б сумесна з парлямэнцкай камісіяй распрацаваць сумесны плян дзеяньняў.
Што тычыцца Шэймана, міністра ўнутраных справаў, Паўлючэнкі, я б не хацеў казаць, што штосьці даказана, і гэтыя людзі сапраўды вінаватыя. Я такой інфармацыі проста ня ведаю. Але, несумненна, як юрыст хачу гэта падкрэсьліць, усе вінаватыя ў зьнікненьні грамадзянаў Рэспублікі Беларусь, а тым больш нанясеньні цялесных пашкоджаньняў, у тым ліку, калі гэта, ня дай Бог, пацягнула за сабою сьмерць, павінны адказваць за зьдзейсьненае, па ўсім законам, якія існуюць у Беларусі, незалежна ад таго, якую пасаду яны займаюць. А калі людзі зьяўляюцца дзяржаўнымі чыноўнікамі й датычныя да гэтага, такая адказнасьць павінны быць двайною.
Цяпер маю пытаньне спадару Багданкевічу. У нас існаваў і цяпер існуе непрафэсійны парлямэнт. Мы ўсе, хто ідзе сёньня ў Палату прадстаўнікоў, зацікаўленыя ў тым, каб гэты парлямэнт быў прафэсійным, каб туды прыйшлі людзі, якія маглі бы ня толькі ўдзельнічаць у галасаваньні, але і распрацоўваць законы. Скажыце, калі ласка, якія асноўныя законы мы павінны прыняць, каб наш парлямэнт меў свой голас, сілу, каб дэпутаты адчувалі сябе палітыкамі, а не статыстамі, якія проста прыходзяць на працу і адзначацца”.
(Багданкевіч: ) “Вы мне задалі вельмі лёгкае пытаньне. Справа ў тым, што мы ў партыі доўгі час працавалі над рознымі канцэпцыямі рэфармаваньня эканомікі. Гэта адказ на заяву Лукашэнкі, што апазыцыя нічога не прапануе. У нас ужо ёсьць дэтальна распрацаваная і прадстаўленая ў Палату прадстаўнікоў і урад канцэпцыя падатковай рэформы, якая прадугледжвае скарачэньне колькасьці падаткаў да шасьці, разам з абгрунтаваньнем гэтых падыходаў.
У нас ёсьць канцэпцыя ваеннай рэформы, падрыхтаванай пры ўдзеле былога міністра абароны Казлоўскага. Існуе канцэпцыя пэнсійнага забесьпяченьня. Распрацавалі новы Банкаўскі кодэкс. Усяго дзясяткі законапраектаў распрацавалі, а ўраду прадставілі 30 законапраектаў. Але ўсе яны, на жаль, не разгледжаныя”.
(Карбалевіч: ) “Працягнем тэму ролі парлямэнту ў беларускім грамадзтве. Вядома, што роля Палаты прадстаўнікоў сёньня вельмі нязначная. Яна зьяўляецца нейкім дарадчым органам пры адміністрацыі прэзыдэнта. Тым больш, прыняцьцё Канстытуцыі 1996 году з парушэньнямі закону ставяць пад сумнеў легітымнасьць гэтага інстытуту. Чаму вы змагаецеся за пасаду дэпутата ў такім органе, які дае ня шмат магчымасьцяў уплываць на палітыку ў краіне?”
(Ярковіч: ) “Найперш, хацеў бы адзначыць, што парлямэнт ніколі не ўваходзіў у структуру адміністрацыі прэзыдэнта. Гэта незалежны орган. А тое, што адбываецца цяпер з Палатай прадстаўнікоў, ёсьць віна ўсіх нас. Таму што мы, у сваю чаргу, мабыць, не зусім добра працавалі, каб парлямэнт заняў прыстойнае месца і мог выконваць свае непасрэдныя функцыі, адпавядаць тым патрабаваньням, якія прад’яўляюць сёньня людзі. Сёньня можна падняць дакумэнтацыю й паглядзець, колькі законаў было прынята і колькі дэпутатаў прыняло ўдзел у распрацоўцы гэтага закону альбо прапанавала свой канкрэтны закон. Мы мала знойдзем тых дэпутатаў-энтузіястаў, якія прафэсійна да гэтага паставіліся.
Мы цяпер маем статыстыку. Прынята каля 700 законаў, 830 паправак. Дзейныя дэпутаты робяць справаздачу перад сваімі выбаршчыкамі й кажуць: “Я трыста разоў выступіў у парлямэнце, паслаў чатырыста пяцьдзясят запытаў, пабудаваў нейкі аб’ект”. Але як толькі заходзіць гаворка аб адказнасьці, сытуацыя зусім іншая. У нас, на жаль, парлямэнт сёньня не адказны. Таму што ён не адказвае не за дзеяньні ўраду, не за тое, што адбываецца ў дзяржаве.
Як толькі пытаньне тычыцца дабротаў і прывілеяў, усе дэпутаты кажуць: “Гэта дзякуючы нам”. А калі ўзьнікаюць заганы ў працы, і нават злачынствы (а пра гэта сведчаць заведзеныя і даведзеныя да канца крымінальныя справы супраць шмат якіх чыноўнікаў), то гэта азначае, што парлямэнт не адказны. Я выступаю за тое, каб людзі, якія прыйдуць у парлямэнт, былі адказныя за свае справы, удзельнічалі ў фармаваньні ўраду, у распрацоўцы законаў, уносілі прапановы.
І мне сёньня вельмі прыкра, што ў нас у парлямэнце няма лідэраў грамадзкіх і палітычных арганізацыяў. Хацелася б, каб там было больш людзей, якіх пазнаюць, якія на грамадзкай, палітычнай працы прыносяць карысьць дзяржаве. Дзяржава павінна быць у іх зацікаўлена, гэта дзяржаўны рэзэрва”.
(Багданкевіч: ) “Я ў асноўным, падзяляю пазыцыю, якая была выказаная маім калегаю ў барацьбе за дэпутацкі мандат. Я думаю, што магчымасьці сапраўдных прадстаўнікоў народу ў парлямэнце ўсё ж большыя для змаганьня за пашырэньня ягоных паўнамоцтваў. Палата прадстаўнікоў павінна стаць адзіным органам, які прымае законы. А ў нас жа кіраваньне краінаю ідзе з дапамогаю дэкрэтаў і ўказаў прэзыдэнта. А гэта ненармальна. Абсалютна ненармальна, калі прэзыдэнт указамі адмяняе законы. І чамусьці сёньняшняя Палата прадстаўнікоў ня хоча заўважаць гэтага, ня хоча абвастраць адносінаў. Я, безумоўна, ня буду маўчаць, калі такія факты будуць мець месца.
Вось, напрыклад, блізкае мне пытаньне, закон аб бюджэце. У якой краіне прэзыдэнт сваім указам мяняе бюджэт, павялічвае дэфіцыт бюджэту і іншае. Навошта тады Палата прадстаўнікоў, скажам, месяц абмяркоўвае гэты закон, калі яго можна нават не дэкрэтам, а ўказам памяняць. І канечне, патрэбнае скарачэньне царскіх паўнамоцтваў прэзыдэнта”.
(Карбалевіч: ) “Я дзякую кандыдатаў у дэпутаты і жадаю ім посьпехаў у выбарчай барацьбе”.
(Станіслаў Багданкевіч: ) “Я стаўлюся вельмі адмоўна да самой ідэі рэфэрэндуму ў гэтым пытаньні. Найперш таму што гэта супярэчыць канстытуцыйным нормам і Выбарчаму кодэксу, дзе наўпрост сказана, што пытаньні, датычныя выбараў прэзыдэнта, забаронена выносіць на ўсенароднае галасаваньне. Аднак для мяне ня менш важна, каб былі створаныя ўмовы для прадухіленьня фальсыфікацыяў волі народу. Уявім сабе, што ва ўсіх камісіях зь нізу да верху ў нас прадстаўлены толькі адзін бок. Гэты бок зацікаўлены ў тым, каб адказ быў станоўчы. Іншага боку там няма. Тое ж тычыцца і выбараў дэпутатаў парлямэнту.
Я прадстаўляю Аб’яднаную грамадзянскую партыю. У Вярхоўным Савеце 13 скліканьня ў нас была фракцыя 17–22 чалавекі. Пры выбарах у Менску мы атрымалі большасьць. А цяпер па Менску мы ня маем ніводнага прадстаўніка ні ў акруговых, ні ва ўчастковых камісіях. Таму існуюць сумненьні, што воля народу будзе добрасумленна адсочана. Судзьдзя на футбольным полі павінен быць нэўтральным”.
(Мікалай Ярковіч: ) “Найперш, як юрыст, хацеў бы заўважыць, што ў прэзыдэнта ёсьць права зь любой нагоды зьвяртацца да народу з сваёю прапановаю. Што тычыцца маіх адносінаў да гэтага як юрыст, прафэсіянал хачу сказаць, што я ўсё бы зрабіў дзеля таго, каб Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь не зьмянялася. Мы гэтую Канстытуцыю настолькі выпакутавалі, што там вызначаныя ўсе магчымасьці прэзыдэнта праявіць сябе за свае дзесяць гадоў і даказаць народу, што ён зрабіў свой выбар правільна. Канстытуцыя дае магчымасьць двойчы займаць пасаду прэзыдэнта. І за гэтую Канстытуцыю мы ўсе з вамі разам галасавалі”.
(Карбалевіч: ) “То бок я зразумеў, што абодва кандыдаты ў дэпутаты адмоўна ставяцца да таго пытаньня, якое Лукашэнка выносіць на рэфэрэндум. Цяпер, калі ласка, вы можаце задаць адзін другому сваё пытаньне”.
(Багданкевіч: ) “Мікалай Іванавіч, у нас зьнікаюць апазыцыйныя палітыкі. Зьніклі, былі скрадзеныя і, мабыць, забітыя двое маіх калегаў: былы міністар Юры Захаранка і былы віцэ-прэм’ер Віктар Ганчар. Цывілізаваны сьвет занепакоены гэтым фактам. Сёньня ёсьць інфармацыя, і дакумэнтальная, і сьведчаньні некаторых асобаў, зь якіх вынікае, што да гэтага мае дачыненьне сёньняшняя ўлада, у тым ліку генпракурор Шэйман, міністар Сівакоў, палкоўнік Паўлічэнка.
Калі вас выбяруць у парлямэнт, ці будзеце вы ставіць пытаньне альбо галасаваць у падтрымку стварэньня адмысловай камісіі для расьсьледаваньня гэтай справы, часовага адхіленьня ад улады на час расьсьледаваньня названых мною асобаў? І ці будзеце вы выступаць за тое, каб расьсьледаваньне было даведзеная да канца, а вінаватыя, хто б гэта ні быў, якую б пасаду не займаў, былі б прыцягнутыя да крымінальнай адказнасьці?”
(Ерковіч: ) “Найперш, хачу адзначыць, што я вельмі добра і паважана стаўлюся да тых людзей, якія зьніклі. Я шмат працаваў і кантактаваў зь міністрам Захаранкам шмат па якіх пытаньнях. І прышоў час стварыць камісію ня толькі на ўзроўні парлямэнту, але і на ўзроўні грамадзкіх, палітычных арганізацыяў, якія маглі б сумесна з парлямэнцкай камісіяй распрацаваць сумесны плян дзеяньняў.
Што тычыцца Шэймана, міністра ўнутраных справаў, Паўлючэнкі, я б не хацеў казаць, што штосьці даказана, і гэтыя людзі сапраўды вінаватыя. Я такой інфармацыі проста ня ведаю. Але, несумненна, як юрыст хачу гэта падкрэсьліць, усе вінаватыя ў зьнікненьні грамадзянаў Рэспублікі Беларусь, а тым больш нанясеньні цялесных пашкоджаньняў, у тым ліку, калі гэта, ня дай Бог, пацягнула за сабою сьмерць, павінны адказваць за зьдзейсьненае, па ўсім законам, якія існуюць у Беларусі, незалежна ад таго, якую пасаду яны займаюць. А калі людзі зьяўляюцца дзяржаўнымі чыноўнікамі й датычныя да гэтага, такая адказнасьць павінны быць двайною.
Цяпер маю пытаньне спадару Багданкевічу. У нас існаваў і цяпер існуе непрафэсійны парлямэнт. Мы ўсе, хто ідзе сёньня ў Палату прадстаўнікоў, зацікаўленыя ў тым, каб гэты парлямэнт быў прафэсійным, каб туды прыйшлі людзі, якія маглі бы ня толькі ўдзельнічаць у галасаваньні, але і распрацоўваць законы. Скажыце, калі ласка, якія асноўныя законы мы павінны прыняць, каб наш парлямэнт меў свой голас, сілу, каб дэпутаты адчувалі сябе палітыкамі, а не статыстамі, якія проста прыходзяць на працу і адзначацца”.
(Багданкевіч: ) “Вы мне задалі вельмі лёгкае пытаньне. Справа ў тым, што мы ў партыі доўгі час працавалі над рознымі канцэпцыямі рэфармаваньня эканомікі. Гэта адказ на заяву Лукашэнкі, што апазыцыя нічога не прапануе. У нас ужо ёсьць дэтальна распрацаваная і прадстаўленая ў Палату прадстаўнікоў і урад канцэпцыя падатковай рэформы, якая прадугледжвае скарачэньне колькасьці падаткаў да шасьці, разам з абгрунтаваньнем гэтых падыходаў.
У нас ёсьць канцэпцыя ваеннай рэформы, падрыхтаванай пры ўдзеле былога міністра абароны Казлоўскага. Існуе канцэпцыя пэнсійнага забесьпяченьня. Распрацавалі новы Банкаўскі кодэкс. Усяго дзясяткі законапраектаў распрацавалі, а ўраду прадставілі 30 законапраектаў. Але ўсе яны, на жаль, не разгледжаныя”.
(Карбалевіч: ) “Працягнем тэму ролі парлямэнту ў беларускім грамадзтве. Вядома, што роля Палаты прадстаўнікоў сёньня вельмі нязначная. Яна зьяўляецца нейкім дарадчым органам пры адміністрацыі прэзыдэнта. Тым больш, прыняцьцё Канстытуцыі 1996 году з парушэньнямі закону ставяць пад сумнеў легітымнасьць гэтага інстытуту. Чаму вы змагаецеся за пасаду дэпутата ў такім органе, які дае ня шмат магчымасьцяў уплываць на палітыку ў краіне?”
(Ярковіч: ) “Найперш, хацеў бы адзначыць, што парлямэнт ніколі не ўваходзіў у структуру адміністрацыі прэзыдэнта. Гэта незалежны орган. А тое, што адбываецца цяпер з Палатай прадстаўнікоў, ёсьць віна ўсіх нас. Таму што мы, у сваю чаргу, мабыць, не зусім добра працавалі, каб парлямэнт заняў прыстойнае месца і мог выконваць свае непасрэдныя функцыі, адпавядаць тым патрабаваньням, якія прад’яўляюць сёньня людзі. Сёньня можна падняць дакумэнтацыю й паглядзець, колькі законаў было прынята і колькі дэпутатаў прыняло ўдзел у распрацоўцы гэтага закону альбо прапанавала свой канкрэтны закон. Мы мала знойдзем тых дэпутатаў-энтузіястаў, якія прафэсійна да гэтага паставіліся.
Мы цяпер маем статыстыку. Прынята каля 700 законаў, 830 паправак. Дзейныя дэпутаты робяць справаздачу перад сваімі выбаршчыкамі й кажуць: “Я трыста разоў выступіў у парлямэнце, паслаў чатырыста пяцьдзясят запытаў, пабудаваў нейкі аб’ект”. Але як толькі заходзіць гаворка аб адказнасьці, сытуацыя зусім іншая. У нас, на жаль, парлямэнт сёньня не адказны. Таму што ён не адказвае не за дзеяньні ўраду, не за тое, што адбываецца ў дзяржаве.
Як толькі пытаньне тычыцца дабротаў і прывілеяў, усе дэпутаты кажуць: “Гэта дзякуючы нам”. А калі ўзьнікаюць заганы ў працы, і нават злачынствы (а пра гэта сведчаць заведзеныя і даведзеныя да канца крымінальныя справы супраць шмат якіх чыноўнікаў), то гэта азначае, што парлямэнт не адказны. Я выступаю за тое, каб людзі, якія прыйдуць у парлямэнт, былі адказныя за свае справы, удзельнічалі ў фармаваньні ўраду, у распрацоўцы законаў, уносілі прапановы.
І мне сёньня вельмі прыкра, што ў нас у парлямэнце няма лідэраў грамадзкіх і палітычных арганізацыяў. Хацелася б, каб там было больш людзей, якіх пазнаюць, якія на грамадзкай, палітычнай працы прыносяць карысьць дзяржаве. Дзяржава павінна быць у іх зацікаўлена, гэта дзяржаўны рэзэрва”.
(Багданкевіч: ) “Я ў асноўным, падзяляю пазыцыю, якая была выказаная маім калегаю ў барацьбе за дэпутацкі мандат. Я думаю, што магчымасьці сапраўдных прадстаўнікоў народу ў парлямэнце ўсё ж большыя для змаганьня за пашырэньня ягоных паўнамоцтваў. Палата прадстаўнікоў павінна стаць адзіным органам, які прымае законы. А ў нас жа кіраваньне краінаю ідзе з дапамогаю дэкрэтаў і ўказаў прэзыдэнта. А гэта ненармальна. Абсалютна ненармальна, калі прэзыдэнт указамі адмяняе законы. І чамусьці сёньняшняя Палата прадстаўнікоў ня хоча заўважаць гэтага, ня хоча абвастраць адносінаў. Я, безумоўна, ня буду маўчаць, калі такія факты будуць мець месца.
Вось, напрыклад, блізкае мне пытаньне, закон аб бюджэце. У якой краіне прэзыдэнт сваім указам мяняе бюджэт, павялічвае дэфіцыт бюджэту і іншае. Навошта тады Палата прадстаўнікоў, скажам, месяц абмяркоўвае гэты закон, калі яго можна нават не дэкрэтам, а ўказам памяняць. І канечне, патрэбнае скарачэньне царскіх паўнамоцтваў прэзыдэнта”.
(Карбалевіч: ) “Я дзякую кандыдатаў у дэпутаты і жадаю ім посьпехаў у выбарчай барацьбе”.