Выпрабаваньне зьездам

Чым можна патлумачыць нечаканыя вынікі зьезду БНФ? Наколькі глыбокая супярэчнасьць паміж падыходамі, якія ўвасаблялі на зьезьдзе Вінцук Вячорка і Алесь Міхалевіч? Якім будзе Фронт пасьля зьезду?
Гэтыя пытаньні у “Праскім акцэнце” абмяркоўваюць палітолягі Ірына Бугрова і Андрэй Казакевіч і аглядальнік нашага радыё Віталь Цыганкоў. Прапануем першую частку перадачы.

Чаму не паўтарыўся 1999 год?

Дракахруст: “Зьезд БНФ нагадваў авантурны раман з закручанай інтрыгай: жарсьці, вырашальнае сутыкненьне і нечаканы фінал пры дапамозе пэрсанажу, які раптоўна выйшаў зь ценю. Аналіз таго, што адбылося, я прапаную пачаць з канца: чаму не паўтарыўся сцэнар мінулага расколу 1999 году, чаму галоўныя супернікі ўсё ж такі прыйшлі да кампрамісу? Віталь Цыганкоў, Вы там былі ў самай гушчы падзеяў, Вам першаму слова”.

Цыганкоў: “Усё скончылася цудоўным чынам – абраньнем на пасаду старшыні Лявона Баршчэўскага. Да сёньняшняга дня ніхто і не падазраваў, што такім можа быць шчасьлівы фінал, шчасьлівы ў параўнаньні зь любымі іншымі варыянтамі, якія маглі наступіць, калі б супрацьстаяньне працягвалася. Перш чым перайсьці да аналізу, я паспрабую даць вясёлыя акалічнасьці гэтага здарэньня.

У пэўным сэнсе старшынём БНФ Лявона Баршчэўскага зрабілі швэдзкія перакладчыкі. Ён сам мне сказаў, што, на жаль, ня мог учора ўдзельнічаць у другім туры, ён не галасаваў, бо менавіта ў 17 гадзінаў мусіў паехаць да швэдзкіх калегаў-перакладчыкаў, сустрэча зь якімі была заплянаваная загадзя. Так што і ён, і Ўладзімер Арлоў, і яшчэ некалькі чалавек не галасавалі. Гэта тыя 2-3 галасы, якіх не хапіла Вінцуку Вячорку для перамогі.

Я пытаўся ў многіх кіраўнікоў БНФ, і ў шараговых сябраў Фронту, і ў самога Лявона, як гэта ўсё раніцай у нядзелю адбылося, няўжо ўсё было спантанна. Усе кажуць, што пляну не было, што Баршчэўскі, убачыўшы, што сытуацыя безвыходная, прапанаваў сваю кандыдатуру, каб вырашыць гэты крызіс.

Лявон сказаў, што прыходзіць толькі на адзін тэрмін, на 2 гады, прыходзіць як антыкрызісны мэнэджэр, як ён сам сказаў, прыходзіць, каб паспрабаваць замірыць тыя дзьве часткі, на якія падзяліўся БНФ падчас першага дня зьезду".

Дракахруст: "Ірына Бугрова, тое ж пытаньне Вам – чаму не адбылося публічнага расколу, чаму не паўтарыўся сцэнар 1999 году?"

Бугрова: "На мой погляд, партыя БНФ прайшла за гэты час вялікі шлях эвалюцыі, ад жорсткага аўтарытарызму Зянона Пазьняка да істотнай лібэралізацыі. Якраз у гэтым і палягае заслуга Вінцука Вячоркі. Было шмат спрэчных пытаньняў наконт стратэгіі і тактыкі партыі, наконт лідэрства, зьвязаныя і зь Сіўчыкам, і зь Севярынцам. Безумоўна, гэты досьвед улічваўся.

Безумоўна, лібэральны БНФ адрозьніваецца ад той партыі, якая існавала да 1999 году. Вінцук Вячорка не такі харызматычны лідэр, якім быў Зянон Пазьняк. Вячорка – хутчэй функцыянальны лідэр.

Я б зьвярнула ўвагу на дэмакратычны характар дыскусіі, якая адбывалася напярэдадні зьезду і на самім зьездзе. Гэта – нармальны працэс і вельмі блізкі да тых эўрапейскіх дыскусій, якія мы назіраем у іншых краінах. І я мяркую, што жорсткага сур’ёзнага расколу ня будзе”.

Дракахруст: "Андрэй Казакевіч, а на Ваш погляд, чаму атрымаўся такі кампрамісны сцэнар, чаму і Вячорка, і Міхалевіч, сьцяўшы зубы, зьнялі свае кандыдатуры, а ў 1999 годзе супрацьстаяньне было да канца?"

Казакевіч: "Частка фактараў ўжо была названая. Я б заўважыў, што не было ўжо той энэргетыкі, тады ў 1999 годзе супрацьстаяньне мела ня толькі асабістае, але і ідэалягічнае вымярэньне, сутыкаліся розныя погляды на тое, як павінна разьвівацца арганізацыя, што яна павінна прапаноўваць. Усё ж розьніца паміж Вячоркам і Міхалевічам не такая істотная, як была паміж дзьвюма часткамі Фронту ў 1999 годзе.

Акрамя гэтага, ёсьць і прагматычны момант. Усе разумеюць, што Фронт уяўляе сабой палітычны "цягнік" толькі ў тым фармаце, у якім ён ёсьць. Калі адбудзецца раскол, ніводная з частак ня будзе самадастатковай і ня зможа ўтварыць самастойны палітычны суб'ект. Гэта будзе крок да далейшай маргіналізацыі.

Трэці момант – гэта тое, што сапраўды быў назапашаны пэўны досьвед дэмакратыі ў межах партыі, прагматычны досьвед, які дазваляе ў крызыснай сытуацыі не даводзіць справу да расколу, які любым выпадку будзе азначаць аслабленьне абодвух бакоў”.

Сутыкненьне амбіцый ці прынцыпаў?

Дракахруст: "Ірына Бугрова ўжо пачала размову пра тое, што ляжала ў подбіўцы гэтага зьезду, тых інтрыгаў, сутыкненьняў, якія мы бачылі, а менавіта супрацьстаяньне ня толькі двух асобаў – Вячоркі і Міхалевіча, але і дзьвюх канцэпцыяў разьвіцьця Фронта. Іх сутыкненьне сьведчыла пра тое, што арганізацыя перажывае сур’ёзны крызіс, ня ў тым сэнсе, што яна стала кепскай, а крызыс у сэнсе раздарожжа – што трэба рабіць нейкі выбар. Ірына, на Ваш погляд , наколькі глыбокім быў гэты крызіс, наколькі нясумяшчальнымі аказаліся дзьве гэтыя канцэпцыі, два падыходы?"

Бугрова: "У цэлым, калі казаць канцэптуальна, я ня бачу вялікіх адрозьненьняў у тых накірунках, якія прадстаўлялі Вячорка і Міхалевіч, акрамя хіба стаўленьня да руху "За Свабоду". І яшчэ адзін прынцыповы момант – гэта пазыцыянаваньне Фронту на палітычнай прасторы краіны і за яе межамі, гэта пытаньне, якую ролю адыгрывае БНФ у вызначэньні палітычных стратэгій у Беларусі.

Мне здаецца, што менавіта ў гэтай прасторы ляжыць мяжа паміж амбіцыйнасьцю ранейшай партыйнай эліты, зьвязанай зь Вячоркам, і амбіцыйнасьцю новай партыйнай эліты, зьвязанай зь Міхалевічам. Мне здаецца, што гэта вырашальная спрэчка. На мой погляд яна павінна скончыцца тым, што шэраг маладых палітыкаў і шэраг тэзісаў. якія былі агучаныя Міхалевічам, павінны знайсьці адлюстраваньне ў партыйных дыскусіях і ў пераарыентацыі партыі”.

Дракахруст: "Андрэй, а як Вы ацэньваеце глыбіню гэтых супярэчнасьцяў? Ірына ўжо назвала адзін пункт рознагалосьсяў – стаўленьне да руху "За Свабоду". Але, здаецца, поле супярэчнасьцяў было больш шырокім, фракцыя Міхалевіча хацела перагляду адносінаў зь іншымі сіламі ў межах агульнай апазыцыйнай кааліцыі і больш шчыльных сувязяў з такімі арганізацыямі, як "Малады Фронт", Кансэрватыўна-Хрысьціянская партыя БНФ, хрысьціянскія дэмакраты. Так здаецца, што тут была справа ня толькі ў асабістых амбіцыях, а ў канцэптуальных рэчах. Ці амбіцыі ўсё ж былі галоўныя?"

Казакевіч: "Я б не перабольшваў значэньне адрозьненьняў паміж праграмамі. Гэтыя адрозьненьні былі акцэнтаваныя, каб надаць большую выразнасьць іміджу Міхалевіча. Яму трэба было знайсьці такія моманты, якія дэманстравалі б, што існуе альтэрнатыва. А на ўзроўні самой партыі ідэалягічнай, кацэптуальнай розьніцы паміж падыходамі першага і другога кандыдата не было.

Ну сапраўды, калі б перамог Міхалевіч, то партыя менш бы супрацоўнічала з кааліцыяй і больш – з рухам Мілінкевіча. Гэта быў самы прынцыповы момант іх супярэчнасьцяў. Гэта была пераважна сымбалічная гульня, і ўсе збольшага гэта разумелі”.

Цыганкоў: "Мне здаецца, што многія дэлегаты выбіралі Вячорку ці Міхалевіча паводле прычынаў, далёкіх ад такіх чыньнікаў, як супрацоўніцтва з пэўнымі палітычнымі сіламі. А проста таму, што камусьці хтосьці больш спадабаўся.

Проста таму, што многія дэлегаты былі страшна незадаволеныя тым, як разьвіваўся Фронт у апошнія 2 гады, былі такія выступы, што горш ужо ня будзе, і таму яны галасавалі супраць Вячоркі. А іншыя дэлегаты проста лічылі, што пры Міхалевічы Фронт можа стаць такой NGO-шнай структурай, якая з ідэйнай палітычнай партыі ператворыцца ў структуру, якая дзейнічае на гранты. Таму яны галасавалі паводле прынцыпу – хто заўгодна, але не Міхалевіч.

Але пэўныя прынцыповыя разыходжаньні, зразумела, былі. Я б сказаў, што гэты зьезд прайшоў пад лёзунгам "Няхай жыве самастойнасьць БНФ!" Дэлегаты з розных бакоў гаварылі, што хопіць працаваць на чужога дзядзю, Фронт павінен займацца нарэшце сабой.

Спадар Лабковіч, прэтэндуючы на пасаду намесьніка старшыні Фронту, казаў, што раней партыя была вымушаная ўсе рэсурсы кідаць то на кааліцыю, то на Мілінкевіча, такая была сытуацыя. Але зараз, казаў Лабковіч, я абяцаю, што цяпер мы ўсе рэсурсы, матэрыяльныя і людзкія, будзем кідаць толькі на разьвіцьцё ўласна БНФ, нашых структураў і нашых ідэяў.

Вы, Юры, правільна сказалі, што Міхалевіч у сваёй прамове абяцаў наладжваць больш шчыльныя сувязі з КХП і з рухам "За Свабоду". Але і Вячорка быў вымушаны адгукацца на такія настроі ва Фронце, ён нічога не казаў пра шчыльнае супрацоўніцтва з кааліцыяй, ён у сваёй праграме заявіў, што "БНФ - гэта не безаблічная частка безаблічнай апазыцыі". Лёзунг “За самастойнасьць БНФ” прэваліраваў на зьезьдзе і гучаў з абодвух бакоў.

Шмат было выступаў дэлегатаў, абураных тым, што Губарэвіч, Міхалевіч і іншыя ня хочуць вызначацца, яны застаюцца і ў БНФ, і ў руху Мілінкевіча, дзе займаюць пэўныя пасады. Рух Мілінкевіча - гэта палітычная арганізацыя, і чаму людзі, якія прэтэндуюць на кіроўныя пасады ў БНФ, ня могуць сказаць зьезду, што яны выходзяць з таго руху. Дарэчы, ніхто пра такі выхад на зьезьдзе не заявіў.

На зьездзе гучала шмат крыўды ў бок Мілінкевіча, асабліва з боку сябраў каманды Вячоркі. Фронт хоча займацца сабой, Фронт адчувае, што ў ім крызыс, Фронт губляе людзей, фактычна было заяўлена, што Мілінкевіч перацягвае людзей з БНФ, і гэта многім не падабалася".

Куды пойдзе Фронт пасьля зьезду?

Дракахруст: “Ну і што далей, куды пойдзе Фронт пасьля зьезду на чале з Баршчэўскім? Якім будзе ягонае аблічча пасьля гэтых дыскусій, пасьля гэтага крызысу? Ці ня стане такое кампраміснае рашэньне фактычна проста расколам у растэрміноўку? Тым больш што Лявон Баршчэўскі адразу пасьля абраньня прадэманстраваў, каму ён аддае перавагу, прапанаваўшы на пасаду свайго намесьніка Вінцука Вячорку, але не Алеся Міхалевіча. Дык што будзе далей, Андрэй?”

Казакевіч: "Цяжка сказаць, што будзе. Мне не здаецца, што адбудуцца кардынальныя зьмены. Хутчэй за ўсё, той балянс паміж групамі Фронту, які быў і ёсьць, ён хутчэй за ўсё і захаваецца. Напэўна, ніхто ня пойдзе на адкрыты канфлікт і раскол у бліжэйшай будучыні. Мне падаецца, што Баршчэўскі будзе хутчэй тэхнічным кіраўніком, і гэта будзе падвышаць статус намесьнікаў. І асноўны балянс будзе складвацца на гэтым узроўні”.

Дракахруст: “Віталь Цыганкоў, і напярэдадні зьезду, і яшчэ задоўга да зьезду БНФ вядомы аналітык Аляксандар Фядута пісаў, што адзінае выратаваньне для апазыцыі – гэта прыход да ўлады ў ёй новага пакаленьня палітыкаў. Вынікам кампраміснага рашэньня зьезду БНФ стаў прыход да ўлады ў ім пакаленьня, папярэдняга таму, што кіравала Фронтам да апошняга часу. Я хачу нагадаць, што Лявон Баршчэўскі з 1999 году фактычна адышоў ад палітыкі, заняўся адукацыйнымі, перакладчыцкімі справамі. Як бы Вы ацанілі ў сувязі з гэтым прагноз Аляксандра Фядуты? Ну і Вам таксама пытаньне, якое я задаў Андрэю – што будзе далей?"

Цыганкоў: "Дзякаваць Богу, што партыйныя арганізацыі не заўсёды аўтаматычна выконваюць рэкамэндацыі публіцыстаў, нават такіх яркіх, як Аляксандар Фядута. Пэўна, ня варта паддавацца спакусе такога меркаваньня, што ёсьць мудрыя і разумныя аналітыкі, а недарэкі-палітыкі іх ня слухаюцца. У палітыкаў ёсьць свае аргумэнты і свой розум.

Што ж да ідэі амаладжэньня кіроўных кадраў апазыцыі, то ў яе апалягэтаў я б спытаў – вам патрэбны вынік, ці самы працэс амаладжэньня?

Калі мы хочам дасягнуць вынікаў , то ў гэтым сэнсе Лявон Баршчэўскі – новая фігура. Ён сапраўды 8 гадоў ня браў удзелу ў палітычным жыцьці, але я схільны ацэньваць пэрспэктывы Фронту ў сувязі з абраньнем Баршчэўскага даволі аптымістычна.

У Лявона ёсьць энэргія, у яго ёсьць шанец пераадолець той раскол, які зараз бачны ў БНФ, паколькі ён новы чалавек, ён ня мае нэгатыўнага шлейфу, які маюць Вячорка і Міхалевіч. Ён можа павесьці за сабой у гэты крызысны час, можа прыцягнуць новых людзей, і галоўнае – замазаць гэты раскол.

Небясьпека ягонага становішча палягае ў тым, што ён, кіруючыся сваімі старымі сяброўскімі сувязямі з групай Вячоркі, можа спрыяць менавіта ёй. Мне здаецца, што гэта будзе памылкай, калі гэта адбудзецца".

Дракахруст: "Ірына, тое ж пытаньне Вам – наконт пэрспэктываў Фронту пасьля зьезду.

Але я тут хацеў бы выказаць адно ўласнае меркаваньне. Мне здаецца, што цікавая сытуацыя адбылася вакол кандыдатуры Віктара Івашкевіча. У першым туры галасаваньня ён набраў зусім няшмат галасоў і выбыў з далейшага спаборніцтва.

Так выглядае, што адным з чыньнікаў гэтага было тое, што і ў Вячоркі, і ў Міхалевіча былі свае каманды, былі "ядры" верных ім асабіста людзей, якія вялі рэй на зьезьдзе. У той жа час Віктар Івашкевіч у чымсьці нагадваў Станіслава Шушкевіча, які на пасадзе сьпікера парлямэнту казаў: "Мая каманда – Вярхоўны Савет". І вынік мы памятаем.

Які будзе плён кіраваньня Баршчэўскага з улікам таго, што каманды застаюцца тыя самыя, яны ёсьць толькі ў Вячоркі і ў Міхалевіча? А Баршчэўскі можа сказаць адно "Мая каманда – гэта БНФ".

Бугрова: "Выбар Баршчэўскага – гэта паўза, каб жарсьці не накаляліся далей. Разумны лідэр павінен будзе мець на ўвазе, што існуе дзьве практычна роўныя часткі, два падыходы. Наколькі б яны ні адрозьніваліся адзін ад аднаго, мудрасьць Баршчэўскага палягала б у тым, каб гэты пэрыяд стаў бы пэрыядам кампрамісных дыскусій, якія б далі магчымасьць і адбыцца аднаўленьню, і захаваць традыцыі.

На мой погляд, ні амбіцыйнасьць Вячоркі, ні амбіцыйнасьць Міхалевіча нікуды не падзенуцца. Трэба памятаць , што цяперашні пэрыяд – гэта электаральны пэрыяд, як бы мы не ацэньвалі ўмовы будучых выбараў. А электаральны пэрыяд – гэта заўсёды пэрыяд большай палітычнай актыўнасьці. І, безумоўна, і Міхалевіч будзе зацікаўлены ў тым, каб павялічыць сваю палітычную вагу, і Вінцук Вячорка таксама ня будзе сядзець, склаўшы рукі.

Тут магчымыя розныя варыянты, адзінае, што на сёньняшні дзень мне здаецца немагчымым, гэта жорсткі раскол. Будуць кулюарныя інтрыгі, фармаваньне камандаў. Фігура Баршчэўскага – фігура кампрамісная, і дай яму Бог інтэлігентнасьці, такту і палітычнай карэктнасьці, каб вывесьці БНФ з гэтай сытуацыі. Магчыма, у яго гэта атрымаецца.

Аднак чалавек, які адышоў ад палітыкі, устаў над ёю, не заўсёды адэкватна валодае палітычнымі інструмэнтамі, якія патрэбныя для вырашэньня гэтага крызысу. Так што гэта можа стаць і пэрыядам нармальнай працы, але і можа стаць і пэрыядам зацішша, калі БНФ будзе здаваць пазыцыі, а будуць набіраць ачкі толькі асабіста Міхалевіч і Вячорка. Але гэта будзе ўжо ня твар БНФ”.

Дракахруст: “Андрэй, вяртаючыся да вылучэньня кандыдатуры Івашкевіча. Якую ролю гэтае вылучэньне згуляла, магчыма, насуперак волі самога Івашкевіча – ці не “падрубіла” яно шанцы Вячоркі?”

Казакевіч: "Я ня думаю, што паводзіны Івашкевіча, вылучэньне ім сваёй кандыдатуры неяк пашкодзілі шанцам Вячоркі. Тым больш што пасьля першага туру Івашкевіч заклікаў сваіх прыхільнікаў галасаваць за Вячорку. Але сама сытуацыя паказвае, што ня толькі наяўнасьць каманды, але і праца сярод шараговых сябраў арганізацыі зьяўляецца больш істотнай для вызначэньня балянсу сілаў у партыі БНФ.

Вы правільна сказалі, што тая фігура, якая, як Шушкевіч, спрабуе мець у якасьці сваёй каманды ўвесь Фронт, мае мала шанцаў на посьпех. І абраньне Баршчэўскага не касуе тыя каманды, якія ў рэшце рэшт і будуць вырашаць, куды будзе рушыць арганізацыя.

Што да заклікаў Фядуты да прыходу моладзі, што трэба зьмяніць генэрацыю, то мне яны падаюцца дастаткова сьмешнымі. Сытуацыя павінна разьвівацца арганічна. Да таго ж, маладыя людзі, маладыя палітыкі – гэта не заўсёды маладая, новая палітыка. Тым больш што, калі казаць пра маладую генэрацыю, то яна таксама амаль 10 апошніх гадоў так ці інакш завязаная ў палітычных справах, і таму кардынальна такія зьмены пакаленьняў нічога значыць ня могуць”.

Цыганкоў: "Вынік Віктар Івашкевіча (26 галасоў) паказаў, што ў партыйных структурах важная кулюарная работа, праца з людзьмі. А Івашкевіч больш займаўся публічнай палітыкай. Ён прыводзіў свой рэйтынг цытаваньня, у іншых кандыдатаў гэтага не было. Але магчыма таму ж Міхалевічу гэта і ня трэба. Напярэдадні зьезду ён дзейнічаў вельмі тэхналягічна, ён размаўляў пэрсанальна амаль з кожным дэлегатам зьезду.

Пасьля першага туру, калі Івашкевіч заклікаў галасаваць за Вячорку, ён сказаў, што "Міхалевічу яшчэ варта стаць публічным палітыкам, каб нават журналісты не пыталіся: "А хто такі Міхалевіч?"

Вось гэты разрыў паміж успрыняцьцем палітычнага лідэра ўнутры партыі і па-за яе межамі – гэта сур’ёзная і, я б сказаў, небясьпечная зьява. Варта падумаць, што было б з Фронтам, калі б старшынём быў абраны Міхалевіч, фігура малавядомая, які дасягнуў бы гэтай пасады ня яркімі палітычнымі дзеяньнямі, а кулюарнай працай.

Гэтая кулюарная праца ў сваёй арганізацыі робіцца важнейшай, чым рэальная канкрэтная палітычная праца. Але для чаго палітычная партыя? Каб заваёўваць сымпатыі выбаршчыкаў. У гэтым сэнсе той жа Івашкевіч зараз больш цытаваны, чым і Міхалевіч, і Вячорка. І важнай задачай Баршчэўскага будзе вывесьці Фронт на арбіту публічнай палітыкі, каб фігуры, што стаяць на чале БНФ, былі папулярныя ня дзякуючы сваім размовам з кожным дэлегатам зьезду, а дзякуючы сваёй адкрытай публічнай дзейнасьці".