Міхась Скобла, Радыё Свабода Новая перадача сэрыі “Вольная студыя” (эфір 24 верасьня)
На мінулым тыдні ў Берасьці прайшоў XI міжнародны тэатральны фэстываль “Белая вежа”, на якім былі прадстаўленыя паўтара дзясятка краінаў. Чым зьдзівілі беларускіх гледачоў тэатры з усходніх краінаў — зь Ірану, Турцыі ды Карэі? Зь якой прычыны беларускія тэатры ня ставяць сучасную драматургію? Чаму на сёлетняй “Белай вежы” не было адкрыцьцяў? На гэтыя ды іншыя пытаньні Міхася Скоблы адказвае тэатразнаўца Андрэй Масквін, які жыве ў Варшаве, але штогод прыяжджае ў Беларусь — адмыслова на берасьцейскі фэстываль.
(Скобла: ) “Андрэй, якое месца займае “Белая вежа” ў тэатральнай прасторы Беларусі?”
(Масквін: ) “На сёньняшні дзень “Белая вежа” — галоўны тэатральны фэстываль у Беларусі. Усе іншыя фэстывалі альбо спынілі сваё існаваньне, альбо адбываюцца вельмі рэдка. На жаль, нават Менск ня мае свайго фэстывалю. Хоць ён абавязкова павінен быць у беларускай сталіцы, бо гэта вялікі горад, і мянчукі хацелі б мець свой фэстываль. Шкада, але “Панарама”, што адбывалася колькі гадоў таму, больш не існуе. А берасьцейцы вельмі любяць свой фэстываль, чакаюць яго заўсёды, на паказах амаль шторазу — аншлягі”.
(Скобла: ) “Белая вежа” — фэстываль з пэўнымі традыцыямі. А чым сёлетні фэстываль адрозьніваўся ад папярэдніх?”
(Масквін: ) “Спэцыфіка XI фэстывалю была ў тым, што арганізатары раптам успомнілі: ужо дзесяць гадоў існуе гэтак званая саюзная дзяржава Беларусі і Расеі. Зыходзячы з гэтага, на фэстывалі вырашылі паказаць расейскія тэатры, якія функцыянуюць пераважна за межамі Расеі. Іх і паказвалі. Тэатры розныя і спэктаклі розныя. З усіх расейскіх спэктакляў магу адзначыць толькі пастаноўку Белгарадзкага тэатру “Гора ад розуму” — паводле вядомай камэдыі Аляксандра Грыбаедава”.
(Скобла: ) “Фэстываль “Белая вежа” мае статус міжнароднага. Якія краіны былі на ім сёлета прадстаўленыя?”
(Масквін: ) “На фэстывалі былі паказаныя 26 спэктакляў з 15 краінаў — з Польшчы, з Чэхіі, з Ірану, з Турцыі, з Карэі... Мне асабліва цікава было паглядзець тэатры з краінаў Усходу. Але, аказалася, яны граюць у сучаснай эўрапейскай манеры, хоць і з пэўнымі ўсходнімі матывамі. І з гэтага злучэньня эўрапейскасьці і ўсходніх матываў атрымаўся цікавы сымбіёз”.
(Скобла: ) “Тэатры ў Берасьце прыяжджаюць з усяго сьвету. А ці няма праблемаў з камунікацыяй? На якой мове ідуць паказы?”
(Масквін: ) “Спэктаклі перакладаюцца. Калі яны ідуць на замежнай мове, то перакладаецца на расейскую мову. З адной замежнай мовы на другую. На жаль, сёлета быў паказаны толькі адзін спэктакль на беларускай мове. Відаць, у сувязі з юбілеем “саюзнай дзяржавы”. Але і ў папярэднія гады беларускамоўных спэктакляў было ня больш за два. На вялікі жаль. Мушу яшчэ сказаць, што на фэстываль увогуле вельмі мала запрашаюцца беларускія тэатры. Я думаю, гледачы не адмовіліся б пабачыць спэктаклі тэатраў зь Віцебску, з Горадні, з Магілёву. Там жа неблагія тэатры, і яны актыўна працуюць”.
(Скобла: ) “Я ведаю, што вы ў Берасьці паглядзелі “Тутэйшых” у пастаноўцы Гарадзенскага лялечнага тэатру. Якія ўражаньні?”
(Масквін: ) “На маю думку, гэта выдатны спэктакль. На паказ прыйшло вельмі шмат гледачоў, што сьведчыць пра актуальнасьць п’есы Янкі Купалы. Дарэчы, яшчэ адзін спэктакль паводле Купалы, “Адвечная песьня”, які прывезьлі лялечнікі зь Менску, атрымаў гран-пры фэстывалю. “Тутэйшыя” ў Горадні былі пастаўленыя адзінаццаць гадоў таму, потым на пэўны час спэктакль быў зьняты з рэпэртуару, а цяпер яго гарадзенцы аднавілі. У спэктаклі занятыя толькі чатыры акторы, яны граюць зь лялькамі і без лялек. І ў мяне такое ўражаньне, што яны сьмела маглі б выконваць ролі ў любым драматычным спэктаклі, бо ў Берасьці гралі проста бліскуча”.
(Скобла: ) “Віктару Шалкевічу лялька непатрэбная?”
(Масквін: ) “Ён мог бы абыходзіцца і бяз лялькі. У яго ў некаторых сцэнах была такая міміка, што мне хацелася глядзець толькі на яго, а не на тую ляльку, зь якой ён працаваў у той момант”.
(Скобла: ) “А колькі агулам вы паглядзелі спэктакляў, і ці быў сярод іх той, які б вы, аўтарытэтны тэатразнаўца, маглі б назваць адкрыцьцём?”
(Масквін: ) “Я паглядзеў усе 26 драматычных спэктакляў і, калі была магчымасьць, наведваў лялькавыя спэктаклі. Гэта, дарэчы, нялёгкая праца — глядзець спэктакль за спэктаклем, пастаўленыя ў рознай манеры. На жаль, адкрыцьцяў на гэтым фэстывалі, на маю думку, не было. Былі некалькі спэктакляў, якія мне вельмі спадабаліся. Гэта спэктакль турэцкага тэатра “Ў чаканьні Гадо” паводле абсурдысцкай п’есы С. Бэкета, гэта “Ганна Карэніна” ў пастаноўцы расейскага тэатру зь Вільні, гэта “Кухонная драма”, паказаная польскім тэатрам з гораду Каліш. Усе гэтыя тэатры малой формы — у спэктаклях удзельнічалі па два-чатыры чалавекі.
Я меркаваў, што “Ў чаканьні Гадо” і пастаўлена будзе ў абсурдысцкім стылі. Але быў выкарыстаны псыхалягічны тэатар і традыцыі Станіслаўскага. І ў гэтым таксама была свая прыцягальнасьць.
“Кухонная драма” па п’есе выдатнага польскага пісьменьніка Віткевіча – пра адносіны маці і сына, якія любілі і адначасова ненавідзелі адзін другога. Іх адносіны — гэта ланцужок узаемных абвінавачваньняў і папрокаў. Рэжысэр кіраваўся дасьледаваньнем Віткевіча пра “чыстую форму”. Таму на сцэне не было аніякіх дэкарацый. Галоўнае — духовыя ўзаемаадносіны герояў.
У “Ганьне Карэнінай” віленцы творча выкарысталі памяншальныя люстры, якія стаялі з бакоў і віселі ўгары. І глядач бачыў ня толькі актораў, але і іх паменшаныя адлюстраваньні. І гэта было цікава назіраць. Калі я назіраў за маленькімі фігурамі, здавалася, што менавіта так усіх нас бачыць з вышыні Бог”.
(Скобла: ) “Адвечная песьня” — гэта клясыка, хоць і ў лялечным варыянце. А чаму так вяла нашы тэатры працуюць з сучаснай драматургіяй?”
(Масквін: ) “У Беларусі ёсьць вельмі добрая сучасная драматургія, я мог бы назваць дзясятак драматургаў. На жаль, у іх вельмі складаныя адносіны з тэатрам. Бо тэатры беларускія, як мне здаецца, вельмі баяцца ставіць сучасную драматургію — з-за тых праблемаў, якія ёю ўздымаюцца”.
(Скобла: ) “Чаму сучасныя п’есы не запатрабаваныя беларускімі тэатрамі? Пра гэта я запытаўся таксама ў вядомага драматурга Алеся Петрашкевіча”.
(Алесь Петрашкевіч: ) “Калі зірнуць трохі ў гісторыю, то можна сказаць наступнае: рэжысэры, што працавалі ў Беларусі, ніколі як належыць не цікавіліся беларускай п’есай. Таму што яны амаль усе наежджыя, з Масквы ці Пецярбургу, яны не разумелі беларускага мэнталітэту, псыхалёгіі нашай. Беларускія п’есы добра ішлі па Савецкім Саюзе — па сабе ведаю, па Макаёнку, па Дудараву, па Губарэвічу. Вось там яны ішлі — у нашых жа перакладах на расейскую. Што да сучаснасьці… Я падрыхтаваў да друку зборнік зь дзесяці п’есаў — камэдыі, драма, дзьве трагедыі. Але яны нікому ня трэба, таму што нашы рэжысэры — на кантрактах, яны пад кантролем улады. А п’есы мае наўрад ці прыйдуцца даспадобы ўладзе”.
(Скобла: ) “А калі гаварыць канкрэтна: што ў вашых п’есах насьцярожвае рэжысэраў?”
(Петрашкевіч: ) “Мае п’есы пераважна гістарычныя, але яны выклікаюць алюзіі. Прыкладам, напісаў я п’есу пра Міхайлу Глінскага “Расплата за здраду”. Гэта вельмі складаная асоба беларускай гісторыі. Пераможца татараў пад Клецкам і адначасова палітычны дзеяч, які зьбіраўся землі Вялікага Княства Літоўскага перадаць маскоўскаму князю Васілю ІІІ. Не ўдалося. І ён фактычна згніў у маскоўскай турме. Памёр там з голаду. Фактычна, гэта была першая спроба інтэграцыі. Зразумела, такога слова я не ўжываў. Але калі людзі чытаюць гэтую п’есу, дык гавораць: “Божачка, дык гэта ж як пра наш час! Гэта ж першая спроба інтэграцыі!”. Хто такую п’есу сёньня адважыцца паставіць? Усе баяцца. Таму з напісаных мною за апошнія гады 17-ці п’есаў толькі 2 пастаўленыя на сцэне”.
(Скобла: ) “Дзякуй спадару Петрашкевічу за ўдзел у нашай гутарцы. Андрэй, вось вы жывяце ў Варшаве. А якое стаўленьне да тэатру ў польскіх уладаў? Я не прыпомню, каб кіраўнік Беларусі наведаў які-небудзь спэктакль. А польскі прэзыдэнт ходзіць у тэатар?”
(Масквін: ) “Новы польскі прэзыдэнт Лех Качыньскі яшчэ ня быў у тэатры. Былы прэзыдэнт Аляксандар Квасьнеўскі ня часта, але ў тэатар наведваўся. Я ведаю, што і расейскія прэзыдэнты, і Барыс Ельцын, і Ўладзімер Пуцін, таксама бываюць у тэатры. Мне здаецца, што прэзыдэнт любой дзяржавы павінен наведваць ня толькі заводы ці жывёлагадоўчыя фэрмы, але і ў тэатры бываць”.
(Скобла: ) “На нашым радыё неяк выступаў былы кіраўнік тэатру “Вольная сцэна” Валеры Мазынскі і сказаў, што сапраўднага тэатру ў Беларусі сёньня няма. Як бы вы пракамэнтавалі гэты жорсткі прысуд?”
(Масквін: ) “Я не магу згадзіцца з думкаю спадара Мазынскага. Таму што тэатар заўсёды жыве. Гэта арганізм, які спрабуе выжыць у любой сытуацыі, нават у вельмі неспрыяльнай. Па-першае, у Беларусі ёсьць свая тэатральная школа, у беларускім тэатры ёсьць майстры, якія захоўваюць і працягваюць тэатральныя традыцыі.
Па-другое, ёсьць вялікая драматургія, да якой беларускі тэатар зьвяртаецца: беларуская, расейская, эўрапейская. Вельмі кепска, што беларускі тэатар амаль ня ставіць сучасную драматургію. Гэта яго істотны недахоп. Але і згаданыя два складнікі даюць падставы для аптымізму. Беларускі тэатар жыве і будзе жыць. Ён іншы, чым тэатар расейскі ці польскі, але ён разьвіваецца і будзе разьвівацца. Для мяне гэта відавочна”.
(Скобла: ) “Вы на “Белай вежы” не ўпершыню. Што на гэтым фэстывалі трэба палепшыць, што зьмяніць, якіх праблемаў пазьбегнуць?”
(Масквін: ) “Праблемы, вядома ж, ёсьць. Арганізатары фэстывалю вельмі часта запрашаюць адны і тыя ж калектывы. І часам не спэктакль, добры ці кепскі, спрычыняецца да запрашэньня, а сяброўскія адносіны Берасьцейскага тэатру з тым ці іншым замежным тэатрам. Таму ёсьць пэўныя перакосы. На “Белую вежу” ня шкодзіла б запрасіць украінскія тэатры, Берасьце ж на памежжы з Украінай. Шмат цікавага адбываецца ў апошнія два-тры гады ў латвійскім тэатры, трэба запрасіць латышоў, яны ж таксама нашы суседзі. Трэба запрасіць выдатных расейскіх рэжысэраў — таго ж Фаменку. Паказаць спэктаклі Някрошуса, Камы Гінкаса… Так што ёсьць чым заняцца кіраўнікам і арганізатарам “Белай вежы”. Але і цяпер “Белая вежа” — зьява ў тэатральным жыцьці. Мне вельмі хацелася б прыехаць у Берасьце і ў наступным годзе”.
(Скобла: ) “Андрэй, якое месца займае “Белая вежа” ў тэатральнай прасторы Беларусі?”
(Масквін: ) “На сёньняшні дзень “Белая вежа” — галоўны тэатральны фэстываль у Беларусі. Усе іншыя фэстывалі альбо спынілі сваё існаваньне, альбо адбываюцца вельмі рэдка. На жаль, нават Менск ня мае свайго фэстывалю. Хоць ён абавязкова павінен быць у беларускай сталіцы, бо гэта вялікі горад, і мянчукі хацелі б мець свой фэстываль. Шкада, але “Панарама”, што адбывалася колькі гадоў таму, больш не існуе. А берасьцейцы вельмі любяць свой фэстываль, чакаюць яго заўсёды, на паказах амаль шторазу — аншлягі”.
(Скобла: ) “Белая вежа” — фэстываль з пэўнымі традыцыямі. А чым сёлетні фэстываль адрозьніваўся ад папярэдніх?”
(Масквін: ) “Спэцыфіка XI фэстывалю была ў тым, што арганізатары раптам успомнілі: ужо дзесяць гадоў існуе гэтак званая саюзная дзяржава Беларусі і Расеі. Зыходзячы з гэтага, на фэстывалі вырашылі паказаць расейскія тэатры, якія функцыянуюць пераважна за межамі Расеі. Іх і паказвалі. Тэатры розныя і спэктаклі розныя. З усіх расейскіх спэктакляў магу адзначыць толькі пастаноўку Белгарадзкага тэатру “Гора ад розуму” — паводле вядомай камэдыі Аляксандра Грыбаедава”.
(Скобла: ) “Фэстываль “Белая вежа” мае статус міжнароднага. Якія краіны былі на ім сёлета прадстаўленыя?”
(Масквін: ) “На фэстывалі былі паказаныя 26 спэктакляў з 15 краінаў — з Польшчы, з Чэхіі, з Ірану, з Турцыі, з Карэі... Мне асабліва цікава было паглядзець тэатры з краінаў Усходу. Але, аказалася, яны граюць у сучаснай эўрапейскай манеры, хоць і з пэўнымі ўсходнімі матывамі. І з гэтага злучэньня эўрапейскасьці і ўсходніх матываў атрымаўся цікавы сымбіёз”.
(Скобла: ) “Тэатры ў Берасьце прыяжджаюць з усяго сьвету. А ці няма праблемаў з камунікацыяй? На якой мове ідуць паказы?”
(Масквін: ) “Спэктаклі перакладаюцца. Калі яны ідуць на замежнай мове, то перакладаецца на расейскую мову. З адной замежнай мовы на другую. На жаль, сёлета быў паказаны толькі адзін спэктакль на беларускай мове. Відаць, у сувязі з юбілеем “саюзнай дзяржавы”. Але і ў папярэднія гады беларускамоўных спэктакляў было ня больш за два. На вялікі жаль. Мушу яшчэ сказаць, што на фэстываль увогуле вельмі мала запрашаюцца беларускія тэатры. Я думаю, гледачы не адмовіліся б пабачыць спэктаклі тэатраў зь Віцебску, з Горадні, з Магілёву. Там жа неблагія тэатры, і яны актыўна працуюць”.
(Скобла: ) “Я ведаю, што вы ў Берасьці паглядзелі “Тутэйшых” у пастаноўцы Гарадзенскага лялечнага тэатру. Якія ўражаньні?”
(Масквін: ) “На маю думку, гэта выдатны спэктакль. На паказ прыйшло вельмі шмат гледачоў, што сьведчыць пра актуальнасьць п’есы Янкі Купалы. Дарэчы, яшчэ адзін спэктакль паводле Купалы, “Адвечная песьня”, які прывезьлі лялечнікі зь Менску, атрымаў гран-пры фэстывалю. “Тутэйшыя” ў Горадні былі пастаўленыя адзінаццаць гадоў таму, потым на пэўны час спэктакль быў зьняты з рэпэртуару, а цяпер яго гарадзенцы аднавілі. У спэктаклі занятыя толькі чатыры акторы, яны граюць зь лялькамі і без лялек. І ў мяне такое ўражаньне, што яны сьмела маглі б выконваць ролі ў любым драматычным спэктаклі, бо ў Берасьці гралі проста бліскуча”.
(Скобла: ) “Віктару Шалкевічу лялька непатрэбная?”
(Масквін: ) “Ён мог бы абыходзіцца і бяз лялькі. У яго ў некаторых сцэнах была такая міміка, што мне хацелася глядзець толькі на яго, а не на тую ляльку, зь якой ён працаваў у той момант”.
(Скобла: ) “А колькі агулам вы паглядзелі спэктакляў, і ці быў сярод іх той, які б вы, аўтарытэтны тэатразнаўца, маглі б назваць адкрыцьцём?”
(Масквін: ) “Я паглядзеў усе 26 драматычных спэктакляў і, калі была магчымасьць, наведваў лялькавыя спэктаклі. Гэта, дарэчы, нялёгкая праца — глядзець спэктакль за спэктаклем, пастаўленыя ў рознай манеры. На жаль, адкрыцьцяў на гэтым фэстывалі, на маю думку, не было. Былі некалькі спэктакляў, якія мне вельмі спадабаліся. Гэта спэктакль турэцкага тэатра “Ў чаканьні Гадо” паводле абсурдысцкай п’есы С. Бэкета, гэта “Ганна Карэніна” ў пастаноўцы расейскага тэатру зь Вільні, гэта “Кухонная драма”, паказаная польскім тэатрам з гораду Каліш. Усе гэтыя тэатры малой формы — у спэктаклях удзельнічалі па два-чатыры чалавекі.
Я меркаваў, што “Ў чаканьні Гадо” і пастаўлена будзе ў абсурдысцкім стылі. Але быў выкарыстаны псыхалягічны тэатар і традыцыі Станіслаўскага. І ў гэтым таксама была свая прыцягальнасьць.
“Кухонная драма” па п’есе выдатнага польскага пісьменьніка Віткевіча – пра адносіны маці і сына, якія любілі і адначасова ненавідзелі адзін другога. Іх адносіны — гэта ланцужок узаемных абвінавачваньняў і папрокаў. Рэжысэр кіраваўся дасьледаваньнем Віткевіча пра “чыстую форму”. Таму на сцэне не было аніякіх дэкарацый. Галоўнае — духовыя ўзаемаадносіны герояў.
У “Ганьне Карэнінай” віленцы творча выкарысталі памяншальныя люстры, якія стаялі з бакоў і віселі ўгары. І глядач бачыў ня толькі актораў, але і іх паменшаныя адлюстраваньні. І гэта было цікава назіраць. Калі я назіраў за маленькімі фігурамі, здавалася, што менавіта так усіх нас бачыць з вышыні Бог”.
(Скобла: ) “Адвечная песьня” — гэта клясыка, хоць і ў лялечным варыянце. А чаму так вяла нашы тэатры працуюць з сучаснай драматургіяй?”
(Масквін: ) “У Беларусі ёсьць вельмі добрая сучасная драматургія, я мог бы назваць дзясятак драматургаў. На жаль, у іх вельмі складаныя адносіны з тэатрам. Бо тэатры беларускія, як мне здаецца, вельмі баяцца ставіць сучасную драматургію — з-за тых праблемаў, якія ёю ўздымаюцца”.
(Скобла: ) “Чаму сучасныя п’есы не запатрабаваныя беларускімі тэатрамі? Пра гэта я запытаўся таксама ў вядомага драматурга Алеся Петрашкевіча”.
(Алесь Петрашкевіч: ) “Калі зірнуць трохі ў гісторыю, то можна сказаць наступнае: рэжысэры, што працавалі ў Беларусі, ніколі як належыць не цікавіліся беларускай п’есай. Таму што яны амаль усе наежджыя, з Масквы ці Пецярбургу, яны не разумелі беларускага мэнталітэту, псыхалёгіі нашай. Беларускія п’есы добра ішлі па Савецкім Саюзе — па сабе ведаю, па Макаёнку, па Дудараву, па Губарэвічу. Вось там яны ішлі — у нашых жа перакладах на расейскую. Што да сучаснасьці… Я падрыхтаваў да друку зборнік зь дзесяці п’есаў — камэдыі, драма, дзьве трагедыі. Але яны нікому ня трэба, таму што нашы рэжысэры — на кантрактах, яны пад кантролем улады. А п’есы мае наўрад ці прыйдуцца даспадобы ўладзе”.
(Скобла: ) “А калі гаварыць канкрэтна: што ў вашых п’есах насьцярожвае рэжысэраў?”
(Петрашкевіч: ) “Мае п’есы пераважна гістарычныя, але яны выклікаюць алюзіі. Прыкладам, напісаў я п’есу пра Міхайлу Глінскага “Расплата за здраду”. Гэта вельмі складаная асоба беларускай гісторыі. Пераможца татараў пад Клецкам і адначасова палітычны дзеяч, які зьбіраўся землі Вялікага Княства Літоўскага перадаць маскоўскаму князю Васілю ІІІ. Не ўдалося. І ён фактычна згніў у маскоўскай турме. Памёр там з голаду. Фактычна, гэта была першая спроба інтэграцыі. Зразумела, такога слова я не ўжываў. Але калі людзі чытаюць гэтую п’есу, дык гавораць: “Божачка, дык гэта ж як пра наш час! Гэта ж першая спроба інтэграцыі!”. Хто такую п’есу сёньня адважыцца паставіць? Усе баяцца. Таму з напісаных мною за апошнія гады 17-ці п’есаў толькі 2 пастаўленыя на сцэне”.
(Скобла: ) “Дзякуй спадару Петрашкевічу за ўдзел у нашай гутарцы. Андрэй, вось вы жывяце ў Варшаве. А якое стаўленьне да тэатру ў польскіх уладаў? Я не прыпомню, каб кіраўнік Беларусі наведаў які-небудзь спэктакль. А польскі прэзыдэнт ходзіць у тэатар?”
(Масквін: ) “Новы польскі прэзыдэнт Лех Качыньскі яшчэ ня быў у тэатры. Былы прэзыдэнт Аляксандар Квасьнеўскі ня часта, але ў тэатар наведваўся. Я ведаю, што і расейскія прэзыдэнты, і Барыс Ельцын, і Ўладзімер Пуцін, таксама бываюць у тэатры. Мне здаецца, што прэзыдэнт любой дзяржавы павінен наведваць ня толькі заводы ці жывёлагадоўчыя фэрмы, але і ў тэатры бываць”.
(Скобла: ) “На нашым радыё неяк выступаў былы кіраўнік тэатру “Вольная сцэна” Валеры Мазынскі і сказаў, што сапраўднага тэатру ў Беларусі сёньня няма. Як бы вы пракамэнтавалі гэты жорсткі прысуд?”
(Масквін: ) “Я не магу згадзіцца з думкаю спадара Мазынскага. Таму што тэатар заўсёды жыве. Гэта арганізм, які спрабуе выжыць у любой сытуацыі, нават у вельмі неспрыяльнай. Па-першае, у Беларусі ёсьць свая тэатральная школа, у беларускім тэатры ёсьць майстры, якія захоўваюць і працягваюць тэатральныя традыцыі.
Па-другое, ёсьць вялікая драматургія, да якой беларускі тэатар зьвяртаецца: беларуская, расейская, эўрапейская. Вельмі кепска, што беларускі тэатар амаль ня ставіць сучасную драматургію. Гэта яго істотны недахоп. Але і згаданыя два складнікі даюць падставы для аптымізму. Беларускі тэатар жыве і будзе жыць. Ён іншы, чым тэатар расейскі ці польскі, але ён разьвіваецца і будзе разьвівацца. Для мяне гэта відавочна”.
(Скобла: ) “Вы на “Белай вежы” не ўпершыню. Што на гэтым фэстывалі трэба палепшыць, што зьмяніць, якіх праблемаў пазьбегнуць?”
(Масквін: ) “Праблемы, вядома ж, ёсьць. Арганізатары фэстывалю вельмі часта запрашаюць адны і тыя ж калектывы. І часам не спэктакль, добры ці кепскі, спрычыняецца да запрашэньня, а сяброўскія адносіны Берасьцейскага тэатру з тым ці іншым замежным тэатрам. Таму ёсьць пэўныя перакосы. На “Белую вежу” ня шкодзіла б запрасіць украінскія тэатры, Берасьце ж на памежжы з Украінай. Шмат цікавага адбываецца ў апошнія два-тры гады ў латвійскім тэатры, трэба запрасіць латышоў, яны ж таксама нашы суседзі. Трэба запрасіць выдатных расейскіх рэжысэраў — таго ж Фаменку. Паказаць спэктаклі Някрошуса, Камы Гінкаса… Так што ёсьць чым заняцца кіраўнікам і арганізатарам “Белай вежы”. Але і цяпер “Белая вежа” — зьява ў тэатральным жыцьці. Мне вельмі хацелася б прыехаць у Берасьце і ў наступным годзе”.