Радыё Свабода Тэма грамадзкага рэдактара тыдня Апошнія пятнаццаць гадоў яго згадваюць выключна ў зьвязку з тым, што тут радзіма Аляксандра Лукашэнкі. Між тым, гэты горад на Дняпры вядомы ад дзясятага стагодзьдзя. У розныя часы ён належаў вядомым беларускім магнатам і дзяржаўным дзеячам: Гаштольдам, Хадкевічам, Сіняўскім, Чартарыйскім. Тут быў тэатар Зорыча, тут выдавалі габрэйскія кнігі. Ці адгукаецца мінулае Шклова ў назвах ягоных вуліцаў?
Шклоў меў магдэбурскае права, а значыць, быў эўрапейскім местам. Тут была і ёсьць ратуша. Побач з Спаса-Прэабражэнскай праваслаўнай царквой – каталіцкі касьцёл Пятра і Паўла.
Шклоў тры разы мяняў сваё месца знаходжаньня. Яго ня раз руйнавалі спачатку швэды, потым расейцы, але ён адраджаўся.
Гаворыць шклоўскі краязнаўца Аляксандар Грудзіна:
“Старажытнасьць закранае ў чалавеку нейкія свае своеасаблівыя пачуцьці, тонкія душэўныя струны. Шклоў мае шмат назваў з савецкага часу. Асабіста мне хацелася б, каб у нас адрадзілася такая назва, як Аршанская застава. У паўднёвай частцы гораду назвы Карпілаўка ды Азярышча. Што да назваў – яшчэ трэба вярнуць імёны людзей, якія шмат зрабілі для нашага гораду, зрабілі яго знакамітым”.
У сучаснай шклоўскай гарадзкой тапаніміцы засталіся толькі тры вуліцы, якія захавалі свае гістарычныя назвы. Расказвае Аляксандар Грудзіна:
“Гэта вуліца Дняпроўская, тут знаходзіўся жаночы Ўсьпенскі манастыр, ён не захаваўся. Захавалася і яшчэ адна вуліца, гэта вуліца Паштовая. Захавалася назва і вуліцы Ганчарнай”.
Са спадаром Грудзінам падыходзім да касьцёлу Пятра і Паўла:
“Цяпер гэта дзейны, адноўлены касьцёл. Ён знаходзіцца на вуліцы Луначарскага. Але раней гэтая вуліца называлася Касьцельнай”.
Некалі Шклоў складаўся на 80 працэнтаў з габрэяў. Аляксандар Грудзіна камэнтуе:
“Шклоў мае велізарныя габрэйскія традыцыі. Вось гэта частка гораду, дзе жыла бальшыня габрэяў, атрымала назву неафіцыйную Габрэйская палова. У Шклове было дзьве вялікія сынагогі і сямнаццаць малітоўных дамоў”.
У Шклове ёсьць сваё народнае месца. Завецца яно Рагатка. Тут сыходзяцца пяць вуліц. Раней там быў прыватны сэктар і шынок. Цяпер Рагатку ўпарадкавалі. На ёй месьцяцца ашчадная каса, рынак, шмат крамаў ды аўтавакзал.
А што думаюць пра вяртаньне гістарычных назваў вуліц шараговыя шклоўцы? Вось некаторыя адказы:
“Старыя назвы вуліц, канечне, можна. Ніхто супраць ня будзе”.
“Вось у нас ужо ёсьць Янкі Купалы, 11 ліпеня, таксама Старая вуліца. У прынцыпе было б і дужа добра, калі б пераймяноўвалі вуліцы паводле нашых беларускіх пісьменьнікаў. Да нас таксама турысты прыяжджаюць. Канечне, будуць прыяжджаць: цікава ім паглядзець на Шклоў. Зрабілі яго маленькім Парыжам”.
“Ведаю, што стары Шклоў разьмяшчаўся на старых мясьцінах. Я ня супраць, каб вярталі старыя назвы вуліцам, пра тое я шмат ня ведаю”.
У жніўні да афіцыйнага Дня беларускай пісьменнасьці ў Шклове зьявіліся вуліцы імя Янкі Купалы і Якуба Коласа. Ці плянуе гарадзкая ўлада падоўжаць працэс перайменаваньняў вуліц? Вось што адказалі ў аддзеле ідэалягічнай работы:
“Гэта з нагоды 125-годзьдзя. Вы ж ведаеце, адмыслова плян быў складзены. Загадзя было прадумана. Таму ў нас Янкі Купалы і Якуба Коласа. А так ня ведаю, не магу вам сказаць”.
Дзіўна, што для людзей беларуска арыентаваных ці, хучэй, дэмакратычна арыентаваных Шклоў – гэта такі нейкі ненавісны горад, маўляў, адсюль усё пайшло… Насамрэч, усё па-іншаму. На Магілёўшчыне я быў яшчэ падчас студэнцкай “бульбы”, дык тады ў вёсках размаўлялі (зараз ня ведаю: мо ўсе памерлі?) на дзіўна літаратурнай беларускай мове.
Дзяржава ня хоча, каб грамадзянін стаў ужо такі разумны і ва ўсім так моцна разьбіраўся. Ёй трэба, каб ён працаваў, каб плаціў падаткі, адпачываў – глядзеў тэлевізар. Бо лепей працаваць зь людзьмі, якія ня вельмі задумваюцца. Дзеля чаго дзяржава думае: чым чалавека заблытаць? Масу, канечне, тэлевізарам.
Тут яшчэ дадаецца гэты незразумелы калгасны лад. Для мяне ён суцэльны мінус: занадта моцна цягне народ назад. У мястэчках кшталту Шклова, Петрыкава, ды і заходніх таксама (зараз розьніца сьціраецца), невыпадкова пераважае нейкая калгасная мэнтальнасьць: ай, ні да чаго справы мне няма, вось зараз добра, і абы далей так жылося, бо ў вайну было кепска!
Мэнтальнасьць заганная, таму што не стваральная. Рэдкія адзінкі ў глыбінцы хочуць нешта зрабіць, дбаюць там пра музэі і гэтак далей, выпінаюцца, аднак маса іх лічыць паўвар’ятамі.
Разам з тым ня ўсё так беспрасьветна, як падаецца. Я думаю, выправіць гэта даволі лёгка.
Нават шмат чаго выправілася за такія можа быць нягеглыя, можа быць няправільныя, можа быць нейкія каструбаватыя шляхі беларусізацыі, якія былі ў 1990-х. Усё ж такі мы крышачку далей сталі ад Саветаў дзякуючы тым часам.
Калі нешта падобнае будзе працягвацца дзесяць гадоў ці нават болей, яно дасьць неацэнны плён.
І галоўнае – зьнікне гэтая дурнаватая калгасная мэнтальнасьць.
У Шклове вуліцу Савецкую пераймянуюць на адзін дзень, 31.08.2007
Шклоў тры разы мяняў сваё месца знаходжаньня. Яго ня раз руйнавалі спачатку швэды, потым расейцы, але ён адраджаўся.
Гаворыць шклоўскі краязнаўца Аляксандар Грудзіна:
“Старажытнасьць закранае ў чалавеку нейкія свае своеасаблівыя пачуцьці, тонкія душэўныя струны. Шклоў мае шмат назваў з савецкага часу. Асабіста мне хацелася б, каб у нас адрадзілася такая назва, як Аршанская застава. У паўднёвай частцы гораду назвы Карпілаўка ды Азярышча. Што да назваў – яшчэ трэба вярнуць імёны людзей, якія шмат зрабілі для нашага гораду, зрабілі яго знакамітым”.
У сучаснай шклоўскай гарадзкой тапаніміцы засталіся толькі тры вуліцы, якія захавалі свае гістарычныя назвы. Расказвае Аляксандар Грудзіна:
“Гэта вуліца Дняпроўская, тут знаходзіўся жаночы Ўсьпенскі манастыр, ён не захаваўся. Захавалася і яшчэ адна вуліца, гэта вуліца Паштовая. Захавалася назва і вуліцы Ганчарнай”.
Са спадаром Грудзінам падыходзім да касьцёлу Пятра і Паўла:
“Цяпер гэта дзейны, адноўлены касьцёл. Ён знаходзіцца на вуліцы Луначарскага. Але раней гэтая вуліца называлася Касьцельнай”.
Некалі Шклоў складаўся на 80 працэнтаў з габрэяў. Аляксандар Грудзіна камэнтуе:
“Шклоў мае велізарныя габрэйскія традыцыі. Вось гэта частка гораду, дзе жыла бальшыня габрэяў, атрымала назву неафіцыйную Габрэйская палова. У Шклове было дзьве вялікія сынагогі і сямнаццаць малітоўных дамоў”.
У Шклове ёсьць сваё народнае месца. Завецца яно Рагатка. Тут сыходзяцца пяць вуліц. Раней там быў прыватны сэктар і шынок. Цяпер Рагатку ўпарадкавалі. На ёй месьцяцца ашчадная каса, рынак, шмат крамаў ды аўтавакзал.
А што думаюць пра вяртаньне гістарычных назваў вуліц шараговыя шклоўцы? Вось некаторыя адказы:
“Старыя назвы вуліц, канечне, можна. Ніхто супраць ня будзе”.
“Вось у нас ужо ёсьць Янкі Купалы, 11 ліпеня, таксама Старая вуліца. У прынцыпе было б і дужа добра, калі б пераймяноўвалі вуліцы паводле нашых беларускіх пісьменьнікаў. Да нас таксама турысты прыяжджаюць. Канечне, будуць прыяжджаць: цікава ім паглядзець на Шклоў. Зрабілі яго маленькім Парыжам”.
“Ведаю, што стары Шклоў разьмяшчаўся на старых мясьцінах. Я ня супраць, каб вярталі старыя назвы вуліцам, пра тое я шмат ня ведаю”.
У жніўні да афіцыйнага Дня беларускай пісьменнасьці ў Шклове зьявіліся вуліцы імя Янкі Купалы і Якуба Коласа. Ці плянуе гарадзкая ўлада падоўжаць працэс перайменаваньняў вуліц? Вось што адказалі ў аддзеле ідэалягічнай работы:
“Гэта з нагоды 125-годзьдзя. Вы ж ведаеце, адмыслова плян быў складзены. Загадзя было прадумана. Таму ў нас Янкі Купалы і Якуба Коласа. А так ня ведаю, не магу вам сказаць”.
Дзіўна, што для людзей беларуска арыентаваных ці, хучэй, дэмакратычна арыентаваных Шклоў – гэта такі нейкі ненавісны горад, маўляў, адсюль усё пайшло… Насамрэч, усё па-іншаму. На Магілёўшчыне я быў яшчэ падчас студэнцкай “бульбы”, дык тады ў вёсках размаўлялі (зараз ня ведаю: мо ўсе памерлі?) на дзіўна літаратурнай беларускай мове.
Дзяржава ня хоча, каб грамадзянін стаў ужо такі разумны і ва ўсім так моцна разьбіраўся. Ёй трэба, каб ён працаваў, каб плаціў падаткі, адпачываў – глядзеў тэлевізар. Бо лепей працаваць зь людзьмі, якія ня вельмі задумваюцца. Дзеля чаго дзяржава думае: чым чалавека заблытаць? Масу, канечне, тэлевізарам.
Тут яшчэ дадаецца гэты незразумелы калгасны лад. Для мяне ён суцэльны мінус: занадта моцна цягне народ назад. У мястэчках кшталту Шклова, Петрыкава, ды і заходніх таксама (зараз розьніца сьціраецца), невыпадкова пераважае нейкая калгасная мэнтальнасьць: ай, ні да чаго справы мне няма, вось зараз добра, і абы далей так жылося, бо ў вайну было кепска!
Мэнтальнасьць заганная, таму што не стваральная. Рэдкія адзінкі ў глыбінцы хочуць нешта зрабіць, дбаюць там пра музэі і гэтак далей, выпінаюцца, аднак маса іх лічыць паўвар’ятамі.
Разам з тым ня ўсё так беспрасьветна, як падаецца. Я думаю, выправіць гэта даволі лёгка.
Нават шмат чаго выправілася за такія можа быць нягеглыя, можа быць няправільныя, можа быць нейкія каструбаватыя шляхі беларусізацыі, якія былі ў 1990-х. Усё ж такі мы крышачку далей сталі ад Саветаў дзякуючы тым часам.
Калі нешта падобнае будзе працягвацца дзесяць гадоў ці нават болей, яно дасьць неацэнны плён.
І галоўнае – зьнікне гэтая дурнаватая калгасная мэнтальнасьць.
У Шклове вуліцу Савецкую пераймянуюць на адзін дзень, 31.08.2007