Іна Студзінская, Менск У беларускім войску пануе расейская мова. Гэта пры тым, што і афіцэры і шарагоўцы ў беларускай арміі збольшага беларусы. Што перашкаджае войску перайсьці на беларускую мову? Наколькі распрацаваная беларуская вайсковая лексыка, тэрміналёгія?
“Прыказаньні беларускаму жаўнеру” склаў Зьмітрок Бядуля
Першыя беларускія вайсковыя слоўнікі пачалі выдавацца на пачатку 20-х гадоў мінулага стагодзьдзя. У 1920 годзе “Беларуская вайсковая камісія” выдала “Падарунак беларускаму жаўнеру”, які атрымліваў кожны, хто запісаўся ў нацыянальнае войска. Там былі 10 прыказаньняў для беларускага жаўнера, складзеных Зьмітраком Бядулям. Зьявіліся “Вайсковая стылістыка”, “Каманды па-беларуску”, “Практычны беларускі вайсковы слоўнік” М.Байкова і А.Бараноўскага. Выходзілі і падручнікі па вайсковай справе (“Стралкова-тактычная падрыхтоўка кулямётнага аддзяленьня”, “Дзействы асабнай палкавой гарматы”, “Тэорыя і практыка стральбы куляй і шротам”. Апошняе, што было зроблена ў даваенныя гады – “Беларуская краёвая абарона”, дзе ўжо была сыстэма каманд.
Станіслаў Суднік: “Калі ў Беларусі будзе сваё войска, як жа камандаваць?”
Потым, з 30-х гадоў і да канца 80-х было зацішша. Але беларускія афіцэры, якія служылі тады яшчэ на неабсяжных прасторах СССР, пачалі задумвацца, што будзе далей, калі беларуская дзяржава атрымае незалежнасьць. Падпалкоўнік Станіслаў Суднік служыў тады ў Казахстане:
“Узьнікла пытаньне: калі ў нас будзе сваё войска, як жа камандаваць? “Шагом марш” не скамандуеш, бо “шагом” – слова расейскае, а “марш” – нямецкае. Калі яшчэ “марш” куды ні ішло, то “шаг” – ніяк. Пачалі вывучаць гэту праблему, наколькі яна ў Беларусі разьвязаная. Аказалася, што існавала шэраг кніг, дапаможнікаў на беларускай мове па розных аспэктах вайсковай справы”.
Пасьля развалу Савецкага Саюзу, Станіслаў Суднік вярнуўся ў Беларусь і пачаў ствараць “Кароткі расейска-беларускі вайсковы слоўнік”. Да яго далучыўся старшы лейтэнант Сяргей Чыслаў, якія вярнуўся з Забайкальля. Разам пачалі рыхтаваць больш грунтоўнае выданьне, бо не задавальнялі калькі з расейскай мовы. Да таго ж, вайсковая справа таксама разьвіваецца, зьявіліся новыя тэрміны. Стваралі новатворы, да прыкладу, у расейскай мове “Пол-оборота направо, налево” -- “права-скос”, “лева-скос”.
Адначасова над расейска-беларускім слоўнікам ішла праца і ў Міністэрстве абароны. Слоўнік выйшаў у 1996 годзе пад рэдакцыяй кандыдата вайсковых навук Уладзімера Язэпчыка і кандыдата філялягічных навук Міколы Крыўка.
У 1997 годзе быў выдадзены і грунтоўны слоўнік Судніка і Чыслава, у якім 8 тысяч словаў і словазлучэньняў вайсковай і побытавай лексыкі.
Мікола Статкевіч: Усё пытаньне толькі ў волі...”
Меркаваньне падпалкоўніка запасу, кандыдата вайсковых навук Міколы Статкевіча:
“Вайсковая тэрміналёгія створаная, ёсьць нават два варыянты тэрміналёгіі. Пры Казлоўскім і Кебічу ў войску ўжо пачалі вучыць мову і пераходзіць на яе. А потым Лукашэнка пачаў публічна дыстанцыявацца ад беларускай мовы... Усё пытаньне толькі ў волі, каб у войску была беларуская мова”.
Праўда, прэтэнзіі адзін да аднаго ёсьць у абодвух творчых калектываў. 43% словаў і словазлучэньняў у слоўніках адрозьніваюцца. Да таго ж, у слоўніку Судніка і Чыслава ёсьць сыстэма вайсковых шыхтовых і пазашыхтовых каманд. Гаворыць Станіслаў Суднік.
“Мы складалі, абапіраючыся на нармальную, сапраўдную беларускую мову без аглядкі на стэрэатыпы, на традыцыі. У нашым слоўніку няма ніводнага суфікса “уч”, “юч”. Напрыклад “конвоируемый» -- слова, якое па-беларуску немагчыма вымавіць. Новая форма – “падканвойны”, чалавек, які знаходзіцца пад канвоем. Замест трох суфіксаў ужытая прыстаўка і беларускі суфікс “н”, і так па ўсім слоўніку”.
Праверана практыкай
Станіслаў Суднік кажа, што бальшыня тэрмінаў, камандаў зь ягонага слоўніка прайшла праверку на практыцы:
“Я камандаваў паўтара года дывізіёнам у Мастах і Росі. Дывізіён служыць чыста на беларускай мове, усе гэтыя каманды апрабаваныя, усё яны жыцьцяздольныя, усе яны зразумелыя, усе яны выконваліся і лёгка засвойваліся”.
Пазьней зьявіўся і “Шыхтовы статут” (“Строевой устав”). Ішлі напрацоўкі іншых статутаў. Але паступова беларуская мова ў войску зьнікла. Праўда, лінгвісты перакананыя, што лягчэй за ўсё мова можа вярнуцца менавіта ў войска і міліцыю. Па-першае, камандзіры -- даволі адукаваныя людзі, з вышэйшай адукацыяй. Па-другое, там вельмі хутка выконваюцца загады, кажа Станіслаў Суднік:
“Паступае каманда пераходзіць на беларускую мову, і лінгвістычны аспэкт практычна гатовы для гэтага. Невялікая праца – і будуць статуты на беларускай мове. На сёньня, калі гаварыць, то за аснову трэба браць наш слоўнік і той слоўнік. Магчыма, мы дзесьці дапусьцілі залішнюю радыкалізацыю, а яны кансэрватызм. І напэўна, каб зараз гэтым займацца, выпрацавалася б штосьці агульнае”.
Права беларускамоўнага вайскоўца: сьпяваць па-беларуску па дарозе ў лазьню, 15.10.2007
Першыя беларускія вайсковыя слоўнікі пачалі выдавацца на пачатку 20-х гадоў мінулага стагодзьдзя. У 1920 годзе “Беларуская вайсковая камісія” выдала “Падарунак беларускаму жаўнеру”, які атрымліваў кожны, хто запісаўся ў нацыянальнае войска. Там былі 10 прыказаньняў для беларускага жаўнера, складзеных Зьмітраком Бядулям. Зьявіліся “Вайсковая стылістыка”, “Каманды па-беларуску”, “Практычны беларускі вайсковы слоўнік” М.Байкова і А.Бараноўскага. Выходзілі і падручнікі па вайсковай справе (“Стралкова-тактычная падрыхтоўка кулямётнага аддзяленьня”, “Дзействы асабнай палкавой гарматы”, “Тэорыя і практыка стральбы куляй і шротам”. Апошняе, што было зроблена ў даваенныя гады – “Беларуская краёвая абарона”, дзе ўжо была сыстэма каманд.
Станіслаў Суднік: “Калі ў Беларусі будзе сваё войска, як жа камандаваць?”
Потым, з 30-х гадоў і да канца 80-х было зацішша. Але беларускія афіцэры, якія служылі тады яшчэ на неабсяжных прасторах СССР, пачалі задумвацца, што будзе далей, калі беларуская дзяржава атрымае незалежнасьць. Падпалкоўнік Станіслаў Суднік служыў тады ў Казахстане:
“Узьнікла пытаньне: калі ў нас будзе сваё войска, як жа камандаваць? “Шагом марш” не скамандуеш, бо “шагом” – слова расейскае, а “марш” – нямецкае. Калі яшчэ “марш” куды ні ішло, то “шаг” – ніяк. Пачалі вывучаць гэту праблему, наколькі яна ў Беларусі разьвязаная. Аказалася, што існавала шэраг кніг, дапаможнікаў на беларускай мове па розных аспэктах вайсковай справы”.
Пасьля развалу Савецкага Саюзу, Станіслаў Суднік вярнуўся ў Беларусь і пачаў ствараць “Кароткі расейска-беларускі вайсковы слоўнік”. Да яго далучыўся старшы лейтэнант Сяргей Чыслаў, якія вярнуўся з Забайкальля. Разам пачалі рыхтаваць больш грунтоўнае выданьне, бо не задавальнялі калькі з расейскай мовы. Да таго ж, вайсковая справа таксама разьвіваецца, зьявіліся новыя тэрміны. Стваралі новатворы, да прыкладу, у расейскай мове “Пол-оборота направо, налево” -- “права-скос”, “лева-скос”.
Адначасова над расейска-беларускім слоўнікам ішла праца і ў Міністэрстве абароны. Слоўнік выйшаў у 1996 годзе пад рэдакцыяй кандыдата вайсковых навук Уладзімера Язэпчыка і кандыдата філялягічных навук Міколы Крыўка.
У 1997 годзе быў выдадзены і грунтоўны слоўнік Судніка і Чыслава, у якім 8 тысяч словаў і словазлучэньняў вайсковай і побытавай лексыкі.
Мікола Статкевіч: Усё пытаньне толькі ў волі...”
Меркаваньне падпалкоўніка запасу, кандыдата вайсковых навук Міколы Статкевіча:
“Вайсковая тэрміналёгія створаная, ёсьць нават два варыянты тэрміналёгіі. Пры Казлоўскім і Кебічу ў войску ўжо пачалі вучыць мову і пераходзіць на яе. А потым Лукашэнка пачаў публічна дыстанцыявацца ад беларускай мовы... Усё пытаньне толькі ў волі, каб у войску была беларуская мова”.
Праўда, прэтэнзіі адзін да аднаго ёсьць у абодвух творчых калектываў. 43% словаў і словазлучэньняў у слоўніках адрозьніваюцца. Да таго ж, у слоўніку Судніка і Чыслава ёсьць сыстэма вайсковых шыхтовых і пазашыхтовых каманд. Гаворыць Станіслаў Суднік.
“Мы складалі, абапіраючыся на нармальную, сапраўдную беларускую мову без аглядкі на стэрэатыпы, на традыцыі. У нашым слоўніку няма ніводнага суфікса “уч”, “юч”. Напрыклад “конвоируемый» -- слова, якое па-беларуску немагчыма вымавіць. Новая форма – “падканвойны”, чалавек, які знаходзіцца пад канвоем. Замест трох суфіксаў ужытая прыстаўка і беларускі суфікс “н”, і так па ўсім слоўніку”.
Праверана практыкай
Станіслаў Суднік кажа, што бальшыня тэрмінаў, камандаў зь ягонага слоўніка прайшла праверку на практыцы:
“Я камандаваў паўтара года дывізіёнам у Мастах і Росі. Дывізіён служыць чыста на беларускай мове, усе гэтыя каманды апрабаваныя, усё яны жыцьцяздольныя, усе яны зразумелыя, усе яны выконваліся і лёгка засвойваліся”.
Пазьней зьявіўся і “Шыхтовы статут” (“Строевой устав”). Ішлі напрацоўкі іншых статутаў. Але паступова беларуская мова ў войску зьнікла. Праўда, лінгвісты перакананыя, што лягчэй за ўсё мова можа вярнуцца менавіта ў войска і міліцыю. Па-першае, камандзіры -- даволі адукаваныя людзі, з вышэйшай адукацыяй. Па-другое, там вельмі хутка выконваюцца загады, кажа Станіслаў Суднік:
“Паступае каманда пераходзіць на беларускую мову, і лінгвістычны аспэкт практычна гатовы для гэтага. Невялікая праца – і будуць статуты на беларускай мове. На сёньня, калі гаварыць, то за аснову трэба браць наш слоўнік і той слоўнік. Магчыма, мы дзесьці дапусьцілі залішнюю радыкалізацыю, а яны кансэрватызм. І напэўна, каб зараз гэтым займацца, выпрацавалася б штосьці агульнае”.
Права беларускамоўнага вайскоўца: сьпяваць па-беларуску па дарозе ў лазьню, 15.10.2007