Зьміцер Бартосік, Докшыцкі раён, Віцебшчына Эфір 14 жніўня
Мястэчка Ваўкалата, што схавалася сярод лясоў на самым ускрайку Докшыцкага раёну, радуе вока падарожніка нейкай нязмушанай чысьцінёй і ахайнасьцю. Няма тут ні аграгарадку, ні бэтоннай пліткі, але ўтульнасьць і дагледжанасьць заўважна паўсюль, каля кожнага падворку. Беласьнежны мураваны касьцёл звысоку паглядае на сылікатны прыземлены будынак сельскай улады. Сакратарка Ваўкалацкага сельскага выканкаму Антаніна Бабарыка, сярэдніх гадоў кабета з добрым тварам, сустрэла Вашага пакорнага слугу, як дарагога госьця і адкрыла маленькую таямніцу ваўкалацкай чысьціні.
Антаніна: “Бачыце, якія чыстыя вуліцы ў нас. Вы павінны былі заўважыць. У нас з даўніх часоў захавалася такая добрая традыцыя. Кожную суботу ў нас людзі мятуць вуліцы. Іх ня трэба прымушаць. Нашым людзям галоўнае – каб чысьціня і парадак былі каля хат. Хоць вымірае наша вёска, суседзі даглядаюць апусьцелыя хаты”.
Карэспандэнт: “Кожную суботу?”
Антаніна: “Мятуць. Канечне, цяпер сталі прыяжджаць людзі адусюль. Вось прыехала да нас маладая сям’я аднекуль з іншага раёну. Бачым: жанчына не мяцець вуліцы. Мы абавязкова зойдзем у хату і скажам: “Ведаеце што? У нас кожную суботу людзі падмятаюць. А ведаеце чаму? Таму, што ў нас людзі з Пастаўскага раёну, зь Мядзельскага раёну ідуць у касьцёл на службу – кожную нядзелю. І каб людзі зь іншых раёнаў ішлі, а вёска была бруднаю? Хуценька мётлы ў рукі – і пайшлі мясьці вуліцу. Каб не было сорамна”.
Другая Антаніна, сельская бібліятэкарка, худзенькая кабетка ў акулярах, патлумачыла мне, адкуль у мястэчка такая загадкавая назва.
Карэспандэнт: “Адкуль такая цудоўная назва? Ледзь не ваўкалакі”.
Антаніна: “Жылі раней у гэтых мясьцінах балцкія плямёны, продкі літоўцаў, латышоў і прусаў. Потым сюды перасяліліся славянскія плямёны. Назва вёскі Ваўкалата паходзіць ад літоўскай назвы balka i latos. У перакладзе з гэтай мовы – “даліна” і “халодная”. Зь цягам часу назва “балкалатос” ператварылася ў Ваўкалату”.
Мне чамусьці заўжды шкада вясковых бібліятэкарак – гэтых, падаецца, мужных кабет, якія за сымбалічныя грошы мусяць несьці ў масы сьветач культуры. Хоць тым масам – як глянуць на некаторыя, ні разу не разгорнутыя тамы – гэта ня надта й патрэбна. Зрэшты, маё спачуваньне выдае таксама на дарэмнае.
Карэспандэнт: “Чытачы ёсьць?”
Антаніна: “Ёсьць чытачы. Толькі кніжак слаба чытаюць. Слабое камплектаваньне. Дык мы возім з Докшыц нават за грошы”.
Карэспандэнт: “Ці не здаецца, што Ваша прафэсія можа хутка памерці – прафэсія бібліятэкаркі?”
Антаніна: “Ня ведаю. Ёсьць жа такія чытачы, якія бяз кніжкі жыць ня могуць. Пакуль такія чытачы ёсьць, дык прафэсія гэта не памрэ. Бывае, у адпачынак пайду, дык ня могуць дачакацца. Хоць кніжкі ўсе старыя. Хто ўжо другі раз чытае, хто – трэці”.
Карэспандэнт: “Калі не сакрэт, колькі вам плаціць Міністэрства культуры?”
Антаніна: “Ой. Трыста тысяч ёсьць”.
Карэспандэнт: “Маеце крыўду?”
Антаніна: “Якія тут крыўды? Папросту хацелася б мець два выходныя, у вёсцы жывучы. Зарплата ў нас большая, чым у калгасе”.
Саракагадовы ваўкалацец Барыс – зь вяскоўцаў, якія моцна стаяць на нагах. Сілы і сродкаў хапае, каб утрымліваць і вялікі дом, і сям’ю з двума дзецьмі, а таксама абслугоўваць немалады “форд”. Барыс працуе ў энэргетыцы.
Карэспандэнт: “Вы працуеце ў энэргетыцы. Параўнальна зь людзьмі, што працуюць у СПК, Вы, напэўна, выглядаеце ня сама горш...”
Барыс: “Чужых грошай не лічыў. Але, з чутак, мы падраўняліся ўжо. Не яны ўзьняліся да нас, а мы ўжо два гады стаім на адным месцы па заробках”.
Карэспандэнт: “А ці ходзяць сярод людзей Вашага веку ў курылках такія размовы: “Можа, лепш, каб Беларусь пайшла ў Эўразьвяз, туды ж, дзе Літва і Польшча?” Не вядуць людзі такіх размоў?”
Барыс: “Не. Пра гэта не талкуем, на такія тэмы. Не паспрабаваўшы, – хто ведае? Паглядзеўшы на Ўкраіну, ня скажаш, што там лепей”.
Глядзець на Ўкраіну беларусаў доўга і мэтанакіравана прывучала афіцыйная прапаганда. Вядома, на Ўкраіну не рэальную, з плюсамі і мінусамі, а на жахлівую карцінку, сканструяваную зь бязладзьдзя, беднасьці і сацыяльнай няроўнасьці. Каб на тле такой “безуладнай і жабрацкай” Украіны Беларусь здавалася “краем небаскробаў і раскошных віл”. У Ваўкалаце гэты міт падтрымлівае эканамічная эмігрантка з Крыму, Алена.
Алена: “Зарплаты не было. Пэнсія – па 6–7 месяцаў затрымка. Дзіцячых пасобій таксама не атрымлівалі. А калі я сюды прыехала, у Беларусь, у 99 годзе... Калі я прыехала сюды, зайшла ў краму і ўбачыла мноства ўсяго – у мяне вочы былі такія! Я была шакаваная. Божа мой, і калготкі дзіцячыя, і кілбасы, і мяса, і масла, і сьмятана – усё ёсьць. Цёпла, прадаўцы стаяць у халаціках. А ў нас у ватніках і ў валёнках. У краме шаром пакаці – нічога няма”.
Алена расказвае пра рэаліі 90-х гадоў з такім імпэтам, быццам гэта ўсё было ўчора.
Алена: “Адукацыя ў нас там платная. Калі ў нас прыяжджае “хуткая дапамога”, – пытаецца, ці ёсьць грошы. Калі Вы скажаце “няма”, – яна прыехала, абязбольнае зрабіла, разьвярнулася і ўехала. Калі грошай няма, цябе ніхто не забярэ. З пальца кроў здаць – гэта трэба купіць шпрыц, трэба купіць пальчаткі, трэба купіць вату”.
Зрэшты, запаветнага раю не знайшла Алена й тут.
Алена: “У мяне на наступны год дзьве выпускніцы. Пачала ўжо галава балець. Мне трэба ім сукенкі пакупляць, мне трэба іх апрануць, здаць на тэставаньне. І на ўсё гэта трэба. А які заробак у калгасе? Пачынае галава балець ужо цяпер”.
Аленіна дачка Тацяна, 17-цігадовая прыгажуня, марыць насіць міліцэйскія пагоны.
Карэспандэнт: “Вы хочаце паступіць...”
Таня: “У Акадэмію МУС РБ. Мне зь дзяцінства падабаецца форма. У мяне бацька алькаголік. Надакучыла такое жыцьцё. Я разумею іншых людзей, разумею дзяцей. Хочацца дапамагчы”.
Карэспандэнт: “Вы хочаце працаваць зь дзецьмі?”
Таня: “Так. У дзіцячым пакоі міліцыі. Ня ведаю, ці збудзецца мая мара”.
Карэспандэнт: “А Вы, часам, ня бачыце кадраў, як міліцыя разганяе дэманстрантаў?”
Таня: “Гляджу я ўсё”.
Карэспандэнт: “І Вам ня сорамна за міліцыю?”
Таня: “Бывае, дарэчы, бывае. Я іх там разагнала б – хто там служыць”.
Скончыў я сваё падарожжа таксама ўкраінскім сюжэтам. Побач з Ваўкалатай месьціцца невялічкая вёска Янукі. Радавое котлішча ўкраінскага прэм’ер-міністра, куды спадар Януковіч наведваўся на магілы продкаў. Адна зь нешматлікіх жыхарак Янукоў, жвавая, вясёлая кабета, прыгадвае візыт украінскага прэм’ера, як прылёт НЛА.
Кабета: “Так. Зь верталёту як апусьціліся – адразу паехалі на могілкі. Пасьля да мяне заходзілі. Пасьля ў рэстаранчык – палатачка такая зроблена”.
Карэспандэнт: “Пікнік у іх там быў”.
Кабета: “І Сідорскі быў. Кампанія харошая. Такіх людзей можна сустракаць”.
Карэспандэнт: “А ў хаты не заходзілі? Не пыталіся, як народ жыве?”
Кабета: “У мяне былі”.
Карэспандэнт: “Сідорскаму ня сорамна было ў вочы глядзець за такія заробкі?”
Кабета: “Па-мойму, не. Палі падрыхтавалі нашы начальнікі”.
Карэспандэнт: “А які-небудзь толк ад ягонага прыезду быў ці не?”
Кабета: “Вялікі быў толк. Па дрэве, па верху мы й хадзілі б. А як сабраўся ён да нас, дык тут жа гэта дрэва ўбралі. Ляжала дрэва пасярод дарогі – аб’яжджалі машыны, трактары. Нам і гэтага хопіць, што хоць дрэва ўбралі з дарогі”.
Антаніна: “Бачыце, якія чыстыя вуліцы ў нас. Вы павінны былі заўважыць. У нас з даўніх часоў захавалася такая добрая традыцыя. Кожную суботу ў нас людзі мятуць вуліцы. Іх ня трэба прымушаць. Нашым людзям галоўнае – каб чысьціня і парадак былі каля хат. Хоць вымірае наша вёска, суседзі даглядаюць апусьцелыя хаты”.
Карэспандэнт: “Кожную суботу?”
Антаніна: “Мятуць. Канечне, цяпер сталі прыяжджаць людзі адусюль. Вось прыехала да нас маладая сям’я аднекуль з іншага раёну. Бачым: жанчына не мяцець вуліцы. Мы абавязкова зойдзем у хату і скажам: “Ведаеце што? У нас кожную суботу людзі падмятаюць. А ведаеце чаму? Таму, што ў нас людзі з Пастаўскага раёну, зь Мядзельскага раёну ідуць у касьцёл на службу – кожную нядзелю. І каб людзі зь іншых раёнаў ішлі, а вёска была бруднаю? Хуценька мётлы ў рукі – і пайшлі мясьці вуліцу. Каб не было сорамна”.
Другая Антаніна, сельская бібліятэкарка, худзенькая кабетка ў акулярах, патлумачыла мне, адкуль у мястэчка такая загадкавая назва.
Карэспандэнт: “Адкуль такая цудоўная назва? Ледзь не ваўкалакі”.
Антаніна: “Жылі раней у гэтых мясьцінах балцкія плямёны, продкі літоўцаў, латышоў і прусаў. Потым сюды перасяліліся славянскія плямёны. Назва вёскі Ваўкалата паходзіць ад літоўскай назвы balka i latos. У перакладзе з гэтай мовы – “даліна” і “халодная”. Зь цягам часу назва “балкалатос” ператварылася ў Ваўкалату”.
Мне чамусьці заўжды шкада вясковых бібліятэкарак – гэтых, падаецца, мужных кабет, якія за сымбалічныя грошы мусяць несьці ў масы сьветач культуры. Хоць тым масам – як глянуць на некаторыя, ні разу не разгорнутыя тамы – гэта ня надта й патрэбна. Зрэшты, маё спачуваньне выдае таксама на дарэмнае.
Карэспандэнт: “Чытачы ёсьць?”
Антаніна: “Ёсьць чытачы. Толькі кніжак слаба чытаюць. Слабое камплектаваньне. Дык мы возім з Докшыц нават за грошы”.
Карэспандэнт: “Ці не здаецца, што Ваша прафэсія можа хутка памерці – прафэсія бібліятэкаркі?”
Антаніна: “Ня ведаю. Ёсьць жа такія чытачы, якія бяз кніжкі жыць ня могуць. Пакуль такія чытачы ёсьць, дык прафэсія гэта не памрэ. Бывае, у адпачынак пайду, дык ня могуць дачакацца. Хоць кніжкі ўсе старыя. Хто ўжо другі раз чытае, хто – трэці”.
Карэспандэнт: “Калі не сакрэт, колькі вам плаціць Міністэрства культуры?”
Антаніна: “Ой. Трыста тысяч ёсьць”.
Карэспандэнт: “Маеце крыўду?”
Антаніна: “Якія тут крыўды? Папросту хацелася б мець два выходныя, у вёсцы жывучы. Зарплата ў нас большая, чым у калгасе”.
Саракагадовы ваўкалацец Барыс – зь вяскоўцаў, якія моцна стаяць на нагах. Сілы і сродкаў хапае, каб утрымліваць і вялікі дом, і сям’ю з двума дзецьмі, а таксама абслугоўваць немалады “форд”. Барыс працуе ў энэргетыцы.
Карэспандэнт: “Вы працуеце ў энэргетыцы. Параўнальна зь людзьмі, што працуюць у СПК, Вы, напэўна, выглядаеце ня сама горш...”
Барыс: “Чужых грошай не лічыў. Але, з чутак, мы падраўняліся ўжо. Не яны ўзьняліся да нас, а мы ўжо два гады стаім на адным месцы па заробках”.
Карэспандэнт: “А ці ходзяць сярод людзей Вашага веку ў курылках такія размовы: “Можа, лепш, каб Беларусь пайшла ў Эўразьвяз, туды ж, дзе Літва і Польшча?” Не вядуць людзі такіх размоў?”
Барыс: “Не. Пра гэта не талкуем, на такія тэмы. Не паспрабаваўшы, – хто ведае? Паглядзеўшы на Ўкраіну, ня скажаш, што там лепей”.
Глядзець на Ўкраіну беларусаў доўга і мэтанакіравана прывучала афіцыйная прапаганда. Вядома, на Ўкраіну не рэальную, з плюсамі і мінусамі, а на жахлівую карцінку, сканструяваную зь бязладзьдзя, беднасьці і сацыяльнай няроўнасьці. Каб на тле такой “безуладнай і жабрацкай” Украіны Беларусь здавалася “краем небаскробаў і раскошных віл”. У Ваўкалаце гэты міт падтрымлівае эканамічная эмігрантка з Крыму, Алена.
Алена: “Зарплаты не было. Пэнсія – па 6–7 месяцаў затрымка. Дзіцячых пасобій таксама не атрымлівалі. А калі я сюды прыехала, у Беларусь, у 99 годзе... Калі я прыехала сюды, зайшла ў краму і ўбачыла мноства ўсяго – у мяне вочы былі такія! Я была шакаваная. Божа мой, і калготкі дзіцячыя, і кілбасы, і мяса, і масла, і сьмятана – усё ёсьць. Цёпла, прадаўцы стаяць у халаціках. А ў нас у ватніках і ў валёнках. У краме шаром пакаці – нічога няма”.
Алена расказвае пра рэаліі 90-х гадоў з такім імпэтам, быццам гэта ўсё было ўчора.
Алена: “Адукацыя ў нас там платная. Калі ў нас прыяжджае “хуткая дапамога”, – пытаецца, ці ёсьць грошы. Калі Вы скажаце “няма”, – яна прыехала, абязбольнае зрабіла, разьвярнулася і ўехала. Калі грошай няма, цябе ніхто не забярэ. З пальца кроў здаць – гэта трэба купіць шпрыц, трэба купіць пальчаткі, трэба купіць вату”.
Зрэшты, запаветнага раю не знайшла Алена й тут.
Алена: “У мяне на наступны год дзьве выпускніцы. Пачала ўжо галава балець. Мне трэба ім сукенкі пакупляць, мне трэба іх апрануць, здаць на тэставаньне. І на ўсё гэта трэба. А які заробак у калгасе? Пачынае галава балець ужо цяпер”.
Аленіна дачка Тацяна, 17-цігадовая прыгажуня, марыць насіць міліцэйскія пагоны.
Карэспандэнт: “Вы хочаце паступіць...”
Таня: “У Акадэмію МУС РБ. Мне зь дзяцінства падабаецца форма. У мяне бацька алькаголік. Надакучыла такое жыцьцё. Я разумею іншых людзей, разумею дзяцей. Хочацца дапамагчы”.
Карэспандэнт: “Вы хочаце працаваць зь дзецьмі?”
Таня: “Так. У дзіцячым пакоі міліцыі. Ня ведаю, ці збудзецца мая мара”.
Карэспандэнт: “А Вы, часам, ня бачыце кадраў, як міліцыя разганяе дэманстрантаў?”
Таня: “Гляджу я ўсё”.
Карэспандэнт: “І Вам ня сорамна за міліцыю?”
Таня: “Бывае, дарэчы, бывае. Я іх там разагнала б – хто там служыць”.
Скончыў я сваё падарожжа таксама ўкраінскім сюжэтам. Побач з Ваўкалатай месьціцца невялічкая вёска Янукі. Радавое котлішча ўкраінскага прэм’ер-міністра, куды спадар Януковіч наведваўся на магілы продкаў. Адна зь нешматлікіх жыхарак Янукоў, жвавая, вясёлая кабета, прыгадвае візыт украінскага прэм’ера, як прылёт НЛА.
Кабета: “Так. Зь верталёту як апусьціліся – адразу паехалі на могілкі. Пасьля да мяне заходзілі. Пасьля ў рэстаранчык – палатачка такая зроблена”.
Карэспандэнт: “Пікнік у іх там быў”.
Кабета: “І Сідорскі быў. Кампанія харошая. Такіх людзей можна сустракаць”.
Карэспандэнт: “А ў хаты не заходзілі? Не пыталіся, як народ жыве?”
Кабета: “У мяне былі”.
Карэспандэнт: “Сідорскаму ня сорамна было ў вочы глядзець за такія заробкі?”
Кабета: “Па-мойму, не. Палі падрыхтавалі нашы начальнікі”.
Карэспандэнт: “А які-небудзь толк ад ягонага прыезду быў ці не?”
Кабета: “Вялікі быў толк. Па дрэве, па верху мы й хадзілі б. А як сабраўся ён да нас, дык тут жа гэта дрэва ўбралі. Ляжала дрэва пасярод дарогі – аб’яжджалі машыны, трактары. Нам і гэтага хопіць, што хоць дрэва ўбралі з дарогі”.