<B>“Праскі акцэнт”: Праблемы і магчымасьці адукацыі за мяжой</B>

Колькі беларусаў вучацца за мяжой?

Дракахруст: “Наколькі маштабнае навучаньне беларускіх студэнтаў за мяжой? Гэта сотні, тысячы, дзясяткі тысяч студэнтаў? Як выглядае ў гэтым сэнсе Беларусь у параўнаньні зь іншымі краінамі? Тацяна Поклад, ці маеце Вы нейкія зьвесткі на гэты конт?”

Поклад”: Я дакладную лічбу ня ведаю і мяркую, што яе ня ведае ніхто.Але вядома, што гэта ня тысячы, хіба калі палічыць разам з тымі студэнтамі, якія самастойна ехалі за мяжу вучыцца. Я ведаю, што сёлета зь беларускіх ВНУ былі адлічаныя 20 студэнтаў.

Ёсьць студэнты, якія пацярпелі не таму, што самі ўдзельнічалі ў акцыях пратэсту, а таму, што ў палітычнай дзейнасьці ўдзельнічалі іх сем''і”.

Дракахруст: “Іна Кулей, а можа Вы ведаеце лічбы? Я пакуль пытаюся не пра тых, якія едуць па палітычных, назавем іх так, праграмах, а наагул – колькі беларускіх студэнтаў вучыцца за мяжой? Я недзе чытаў, што з Кітаю штогод толькі ў ЗША едуць вучыцца дзясяткі тысячаў студэнтаў”.

Кулей: "Я згодная з ацэнкай Тацяны, паводле дэмаграфічнай сытуацыі Беларусь непараўнальная з Кітаем. Хутчэй за ўсё размова ідзе пра тысячы маладых людзей. І гэта сапраўды ня толькі рэпрэсаваныя – іх былі сотні летась, сёлета значна менш. Але ёсьць і тыя, хто паступае ў замежныя ВНУ самастойна, па самых розных праграмах, а таксама тыя, за каго плацяць бацькі”.

Дракахруст: “Рыгор Мінянкоў, а можа Вы ведаеце хаця б ацэначныя лічбы?”

Мінянкоў: “Я, відаць, згаджуся са сваімі суразмоўцамі, магчыма, размова ідзе аб сотнях. Але я тут хацеў бы нагадаць пра палітыку нашых уладаў, якія, як вядома, ставяць розныя перашкоды навучаньню нашых студэнтаў за мяжой. Магчыма, іх было б і больш, але па розных прычынах ня ўсе могуць выехаць. І ў гэтым адрозьненьне ад таго ж Кітаю, дзе пры ўсёй спэцыфіцы гэтай краіны навучаньне за мяжой падтрымліваецца на дзяржаўным узроўні”.

Хто едзе вучыцца па праграме Каліноўскага?

Дракахруст: “Удзельнікі нашай перадачы ўжо адзначылі, што акрамя натуральнага працэсу навучаньня за мяжой існуе і, так бы мовіць, адукацыйная эміграцыя. Часам яна мае вымушаны характар, як тое сталася з Эўрапейскім гуманітарным унівэрсытэтам, часам размова ідзе пра адмысловыя праграмы адукацыйнай дапамогі маладым людзям, якія пацярпелі ў Беларусі ад палітычнага перасьледу.

Адну з такіх праграмаў – праграму Каліноўскага , каардынуе спадарыня Кулей. Гэтая праграма спараджае шмат спрэчак. У нас калі нешта дзеляць – заўсёды шмат незадаволеных. Але, спадарыня Іна, наколькі сапраўды справядлівы, сумленны адбор кандыдатаў па праграме Каліноўскага, ці трапляюць туды “блатныя” – маладыя людзі, якія пад выглядам “ахвяраў барацьбы з рэжымам” проста хочуць патрапіць вучыцца за мяжу?”

Кулей: "На маю думку, такія "блатныя" ня могуць патрапіць у праграму, бо адбор даволі жорсткі. Ён ідзе на падставе як спэцыяльных дакумэнтаў, якія пацьвярджаюць факты прамых рэпрэсій альбо адносна самога маладога чалавека, альбо адносна яго сям''і, гэтак і базаў дадзеных праваабарончых арганізацый, якія ўваходзяць у Раду Камітэту абароны рэпрэсаваных. Абавязковае таксама і сумоўе з самім кандыдатам.

Тут спрацоўваюць некалькі рэчаў. Чалавек павінен пацьвердзіць, што ён сапраўды пацярпеў, ён шукае пра сябе зьвесткі ў СМІ, прыносіць пастановы судоў, штрафныя санкцыі, пратаколы ператрусаў, яго кандыдатура спраўджваецца па базах дадзеных "Вясны", "Праваабарончага альянсу", "Нашай нівы", па нашай базе Камітэту абароны рэпрэсаваных. Да таго ж падчас сумоўя робіцца відавочным, ці гэта малады чалавек, які хацеў бы зьехаць у такую адукацыйную эміграцыю надоўга, ці гэта чалавек, які прагне атрымаць добрыя веды і вярнуцца ў родную Беларусь”.

Дракахруст: “Тацяна, Вам, калі Вы робіце свае перадачы, часта даводзілася кантактаваць са студэнтамі-каліноўцамі. Ці спраўджвае досьвед гэтых размоваў тое, што казала спадарыня Кулей?”

Поклад: “Я сапраўды маю ўласнае ўражаньне ад гэтых студэнтаў. Я хачу сказаць, што пра многіх "каліноўцаў" – сапраўдных каліноўцаў, шчырых беларусаў, я маю на ўвазе, інфармацыю пра іх можна знайсьці ў Інтэрнэце. Яны вядуць свае блогі. Яны адразу адчулі сябе публічнымі асобамі.

Мы часта ня ўлічваем, што студэнты, якія едуць вучыцца за мяжу па сваім уласным выбары, рыхтуюцца да гэтага, яны вучаць мову. Студэнты, якія пацярпелі ад палітычнага перасьледу, не рыхтаваліся, не плянавалі ехаць за мяжу. Ім пасьля 3 месяцаў, а часам і хутчэй, трэба пераходзіць на навучаньне на абсалютна іншай мове, мове, якую яны раней нідзе не вучылі. Кінуліся крытыкаваць гэтую моладзь – я не падняла б руку, каб кінуць у іх камень. Нават да тых, у каго не атрымалася з вучобай, трэба паставіцца са спачуваньнем”.

Адукацыя “на каленцы”?

Дракахруст: "Мы ўжо фактычна перайшлі да наступнай тэмы – пра якасьць навучаньня. Тут праграма Каліноўскага і ЭГУ маюць розныя праблемы. Спадар Мінянкоў, калі ЭГУ працаваў у Менску, гэта была нармальная паводле тэхналёгіі навучальная ўстанова. Наколькі я разумею, цяперашні яго статус унівэрсытэта ў выгнаньні стварае шмат нязручнасьцяў і для навучэнцаў і для выкладчыкаў, ці не атрымліваецца гэта адукацыя, так бы мовіць, “на каленцы”?

Мінянкоў: “Гэта вельмі цікавае пытаньне, гэтая праблема ўвесь час нас хвалюе. Я б працягнуў тое, што сказала Тацяна – так, вучыцца за мяжой нялёгка, гэта іншыя ўмовы, іншая культура. Мы ў гэтым сэнсе таксама перажываем пэўныя цяжкасьці, але будзем памятаць, што ЭГУ працуе на беларускай і расейскай мовах, і мы гэтую цяжкасьць неяк здымаем.

Пераход унівэрсытэту ў іншы статус нялёгкі, хаця ў нас былі праблемы ў Менску, хаця і свая краіна, але перашкодаў было багата.

Але я б сказаў так – цяжкасьці і нязручнасьці ёсьць, але няма адукацыі "на каленцы". Умовы навучаньня вельмі добрыя, і мы вельмі ўдзячныя нашым літоўскім калегам, літоўскаму ўраду, якія стварылі вельмі добрыя матэрыяльныя ўмовы ва ўнівэрсытэце Мікаласа Ромэрыса, дзе мы маем умовы лепшыя, чым многія беларускія ўнівэрсытэты дома.

Я таксама хацеў бы падкрэсьліць, што ў навучаньні галоўнае – хто і як вучыць. З намі засталіся нашы выкладчыкі, якія працуюць тут. Мы працягваем нашы традыцыі, але па новых праграмах. У нас цяпер ідуць першыя выпускі магістрантаў, і мы вельмі хваляваліся, але мы пабачылі, што, нягледзячы на ўсе цяжкасьці, гэта вельмі высокі ўзровень, вельмі высокія вынікі. Я б адзначыў яшчэ адну праблему, зь якой, пэўна, сутыкнуліся і каліноўцы. Мы працуем паводле зусім іншай адукацыйнай мадэлі, дзе вялікая роля надаецца самастойнай працы студэнтаў. А студэнты нашай школы да гэтага ня вельмі прывучаныя, і калі ніхто не стаіць над імі з пугай, то нібы то і ня трэба нічога рабіць. Насамрэч шмат што трэба рабіць самастойна.

Самы цяжкі наш набор быў першы, цяпер яны канчаюць 2-гі курс. Мы за гэтыя два гады здолелі навучыць іх працаваць самастойна, хаця там былі і некаторыя выпадковыя людзі.

Так што навучаньня "на каленцы" няма. Я б яшчэ нагадаў, што ў нас жа ёсьць ня толькі дзённае навучаньне, гэта выкарыстаньне сучасных тэхналёгіяў – дыстанцыйнага навучаньня і выкарыстаньня Інтэрнэту”.

Дракахруст: “Спадарыня Кулей, а што можна сказаць пра посьпехі студэнтаў-каліноўцаў? Пра гэтую праграму ходзіць шмат чутак – і ня толькі ў беларускіх дзяржаўных мэдыях, але і на блогах у Інтэрнэце. Ну студэнты ва ўсім сьвеце – не манахі і не манашкі, але ўсё ж наконт посьпехаў: ці не атрымліваецца такая рэч, што па праграме Каліноўскага едуць рэвалюцыянэры, а там трэба не рабіць рэвалюцыі і вучыцца, што, магчыма, менш цікава. Вось Тацяна сказала, што яны адчуваюць сябе публічнымі асобамі. Але публічнымі асобамі яны былі ў Беларусі, а там яны студэнты. Ці не атрымліваецца ў шмат каго зь іх такая неадпаведнасьць уяўленьняў і рэчаіснасьці?”

Кулей: "Нам пашчасьціла ў тым, што за гэты год стварылася такая своеасаблівая супольнасьць студэнтаў, супрацоўнікаў камітэту і іх бацькоў. І таму мы трымаем руку на пульсе і ў курсе амаль усіх падзеяў, якія адбываюцца з каліноўцамі.

І ёсьць гонар, што большасьць гэтых маладых людзей навучылася, як сказаў спадар Мінянкоў, вучыцца самастойна, што ёсьць самае галоўнае ў гэтай сыстэме эўрапейскай адукацыі. Іх вучылі, што расклад заняткаў складаецца так, як ім зручна. Спачатку ім здавалася, што калі тры дні на тыдзень вольныя, то ў гэтыя дні можна толькі гуляць. Але набліжаецца сэсія, яны разумеюць, што гэтыя дні былі дадзеныя на тое, каб яны сядзелі ў Інтэрнэце, у бібліятэках, раіліся зь сябрамі, дыскутавалі і г.д.

Зразумела вялікая цяжкасьць – іншая мова, у некаторых на факультэтах – па дзьве, па тры, ангельская, француская, нямецкая. Плюс да таго тое, што яны адарваныя ад радзімы, а прынамсі 30 чалавек ня могуць наагул вярнуцца, бо на іх заведзеныя крымінальныя справы. Гэта і сум і настальгія.

Туды паехалі ня толькі студэнты, на Плошчы былі і школьнікі, якія па праграме Каліноўскага паехалі вучыцца зь першага курсу. Ім было вельмі цяжка адаптавацца ў чужой краіне.

Але я магу сказаць, што праграма спрацавала. 2 ліпеня было агалошваньне вынікаў першага туру праграмы Каліноўскага, і рэктары польскіх унівэрсытэтаў з задавальненьнем казалі, што толькі 20% беларускіх студэнтаў ня справіліся з гэтай праграмай.

20% – гэта лічба меншая, чым у большасьці ўнівэрсытэтаў для польскіх студэнтаў, гэта каля 40 чалавек. Але і гэта – не канчатковы вырак, яны могуць сёньня не працягнуць навучаньне па праграме Каліноўскага, бо не атрымаюць стыпэндыю, але ня значыць, што яны выкінутыя з унівэрсытэту, яны могуць зьвярнуцца да рэктара, папрасіцца яшчэ раз і пачаць спачатку, калі ім было цяжка.

Ну а што да таго, што ёсьць розныя спакусы ў польскіх гарадах, што ёсьць магчымасьці для вясёлага вечара, я думаю, што гэта таксама важна. На такіх сустрэчах адбываецца камунікацыя з вольнымі людзьмі, са студэнтамі з вольных краінаў, яны набіраюцца паветра свабоды”.

Шырыня “вакна магчымасьці” замежнай адукацыі

Дракахруст: “Напачатку гутаркі вы ўсе прыйшлі да высновы, што калі мы гаворым пра навучаньне беларусаў за мяжой, размова ідзе пра адносна невялікую колькасьць людзей. У якой ступені такая магчымасьць усё ж пашырае свабоду выбару для маладых беларусаў, у якой ступені наяўнасьць гэтага выбару стрымлівае намеры ўладаў і кіраўнікоў беларускіх ВНУ выключаць зь іх студэнтаў-іншадумцаў? Тацяна,Вам пытаньне.”

Поклад: "Ну, можна сказаць, што сёлета зь беларускіх ВНУ было выключана значна менш студэнтаў, чым летась. Але на гэта былі аб''ектыўныя прычыны – сёлета не было такіх маштабных акцый. Справа ў тым, што беларускія ўлады імкнуцца не выпускаць студэнтаў з краіны, мы ведаем, што нават на звычайную канфэрэнцыю, сэмінар, на студэнцкую сустрэчу нельга паехаць без дазволу міністра адукацыі. Гэта рэч абсалютна незразумелая для нармальнай, дэмакратычнай краіны.

Беларускія студэнты выключаныя з працэсу інтэрнацыяналізацыі вышэйшай адукацыі. Улады імкнуцца зачыніць людзей у сваёй краіне, так лягчэй выхоўваць паслухмяных грамадзянаў. Існуюць такія праграмы, як амэрыканская праграма сэнатара Маскі, як нямецкія праграмы, якія даюць магчымасьць беларускім студэнтам частку навучальнага працэсу прайсьці за мяжой. І тое, што ў дадатак да гэтых праграмаў зьявіліся яшчэ адмысловыя праграмы для рэпрэсаваных студэнтаў – гэта спрыяе інтэрнацыяналізацыі адукацыі.

Відавочна, што беларускія ўлады гэтага баяцца. Пра гэта сьведчаць і напады на праграму Каліноўскага з боку беларускай афіцыйнай прапаганды”.

Мінянкоў: “Зразумела, такіх студэнтаў няшмат, але тое, што ёсьць альтэрнатыва, што ёсьць выбар (а ён павінен быць у адукацыі, на жал , яго не ствараюць улады) – гэта ўжо вельмі добра, бо тыя, хто хацеў бы вучыцца, хто хацеў бы засвоіць сучасныя веды, могуць гэты выбар зрабіць. Таму я думаю, што наяўнасьць такіх формаў вельмі важная і вельмі добра калі яны будуць разьвівацца. Бо гэта права чалавека – дзе і як вучыцца.

А як гэта ўплывае на нашы ўлады, на кіраўніцтва міністэрства адукацыі? Я мяркую, уплывае. Тацяна ўжо прыгадвала нападкі на праграму Каліноўскага. Калі пра ЭГУ два гады маўчалі, то цяпер зьявілася некалькі хлусьлівых матэрыялаў, дзе пра нас пішуць, якія мы дрэнныя і як мы дрэнна вучым. Гэта значыць, што ўлада адчувае пагрозу ў такім выбары”.

Дракахруст: “Спадарыня Кулей, тое самае пытаньне Вам. Усё ж лічбы нейкія несувымерныя: па праграме Каліноўскага сёлета набор – 70 чалавек. Іншая лічба – у Беларусі сотні тысячаў студэнтаў. І няўжо наяўнасьць гэтага “акна магчымасьцяў” на 70 месцаў так істотна мяняе маральную атмасфэру ў краіне?”

Кулей: “Вядома, што меншасьць уплывае на большасьць, калі гэта актыўная меншасьць. Маладыя сядзяць у Інтэрнэце, сустракаюцца, абмяркоўваюць, і адны ад адчых чуюць, што ня трэба баяцца. Гэта самае галоўнае. Маладыя людзі – заўсёды максымалісты, у іх ёсьць свае думкі на розныя рэчы, і многія зь іх выказваюць свае думкі, седзячы ў аўдыторыях сваіх ВНУ. І яны адчуваюць, што сёньня можна проста мець магчымасьць працягнуць адукацыю, калі ты хочаш выказацца ўголас.

Салідарныя адукацыйныя праграмы розных краінаў – яны разбураюць страх у беларускім грамадзтве. Самае галоўныя праблемы ў нас у Беларусі – гэта адсутнасьць інфармацыі і страх, які ўнушае ўлада: не высоўвай галаву, ня будзь актыўным, а то пазбавісься працы, навучальнага месца. Не не пазбавісься!

Тыя краіны, якія працягнулі руку нашым студэнтам – Польшча, Украіна, Літва, Румынія, іншыя краіны Эўропы – яны прайшлі гэты шлях і ведаюць, што ня можа быць вечнай і бясконцай дыктатура. Абавязкова ўсё зьменіцца.

Мая думка – што гэтая праца вельмі важная, і ня толькі таму, што яна стварае асяродак Свабоды, а яшчэ і таму, што яна рыхтуе кадры для будучай Беларусі. Гэтыя маладыя людзі, вярнуўшыся на Радзіму, будуць гатовыя замяніць тых, хто кіруе краінай, у тым ліку і адукацыяй, сёньня”.

Для каго беларусы вучацца за мяжой?

Дракахруст: “Якія пэрспэктывы працаўладкаваньня ў Беларусі тых студэнтаў, якія навучаліся за мяжой па “палітычнай” лініі – па праграме Каліноўскага ці ў ЭГУ? Ці ня будзе такая іх адукацыя “ваўчыным квітком” на Бацькаўшчыне? Спадар Мінянкоў, як Вы мяркуеце?”

Мінянкоў: “Так, такая праблема ёсьць. Мы , праўда, пакуль яшчэ ня мелі выпуску ў выгнаньні, таму ня можам сказаць, як будуць працаўладкоўвацца нашы студэнты. Да таго ж мы працуем паводле эўрапейскай мадэлі, гэта бакаляўрэат і магістратура. І для бакаляўраў у Беларусі няма нават юрыдычнай асновы для працы. Яны павінны хаця б атрымаць магістарскі дыплём.

Але я хацеў бы паглядзець на гэта зь іншага боку. Студэнты, якія навучаюцца за мяжой, атрымліваюць новы досьвед, і яны будуць знаходзіць свае пазыцыі, як ужо цяпер знаходзяць студэнты, якія вучацца ў ЭГУ завочна і працуюць і ў дзяржаўных, і ў недзяржаўных установах. Калі мы гаварылі пра абмежаваны выбар, то цяпер сучасныя тэхнічныя сродкі, камунікацыйныя тэхналёгіі дазваляюць вучыцца за мяжой, не выяжджаючы за мяжу. ЭГУ гэтым карыстаецца, і мы нарошчваем наша завочнае навучаньне, калі студэнты могуць захаваць сваё месца працы.

Я таксама згаджуся са спадарыняй Кулей, што ёсьць яшчэ і будучыня, усё мяняецца, і пакуль нашы студэнты вывучацца, зьменіцца час і яны знойдуць сябе працу. Тым больш што гэта ня толькі ў сваёй краіне, бо цяпер сьвет іншы”.

Дракахруст: “Магчымасьці працаўладкаваньня ў Беларусі для такіх студэнтаў – гэта адзін бок праблемы. Але ёсьць і іншы – а наколькі яны самі пасьля навучаньня за мяжой, пасьля жыцьця ва ўмовах свабоды, будуць хацець вяртацца ў Беларусь, дзе іх чакаюць зусім ня ружы? Ці не атрымліваецца так, што адпаведныя праграмы – проста яшчэ адзін канал эміграцыі? Спадарыня Кулей, вось Вы сказалі, што гэта падрыхтоўка кадраў для будучай Беларусі. А можа – для Літвы, Польшчы, Амэрыкі, для ўсяго сьвету, акрамя Беларусі?”

Кулей: “ “Студэнцкая думка” зрабіла апытаньне сярод студэнтаў ЭГУ і студэнтаў-каліноўцаў. І няма там прыкладаў, каб нехта не хацеў вярнуцца на Бацькаўшчыну. Зразумела, лёс можа скласьціся па- рознаму. Калі дзяўчына выйдзе замуж у Літве, Польшчы ці Ўкраіне – дык дай Божа, каб шчасьце было ў яе. Калі ў яе ў сэрцы радзіма, яна будзе такім народным дыпляматам у той краіне, дзе будзе жыць, і заўсёды будзе думаць пра карысьць сваёй зямлі, дзе яе продкі, дзе яе бацькі. Дзе яго бацькі, калі гэтак лёс складзецца ў маладога чалавека. А вяртацца на радзіму хочацца тым, хто хацеў бы прыкласьці сябе ў будучым жыцьці. На гэтыя праграмы для рэпрэсаваных студэнтаў паехалі актыўныя і адданыя, якія былі выкінутыя з унівэрсытэтаў. І гэтыя людзі мараць, каб хутчэй прыйшоў той час, калі яны вернуцца і будуць працаваць годна і прыстойна, не перакладчыкамі ці ў турагенцтвах, а па сваёй спэцыяльнасьці. Працаваць яны навучыліся, месца сваё ў жыцьці шукаць навучыліся.

Я аптымістка і ўпэўненая, што большасьць гэтых маладых людзей будзе з намі і трэба проста прапанаваць ім месца ў дэмакратычным руху, каб яны свае веды маглі прыкласьці ўжо сёньня”.

Мінянкоў: “Што гэта значыць – вярнуцца ці не вярнуцца? У нас у Беларусі кажуць – мы павінны рыхтаваць спэцыялістаў для сваёй краіны, навошта ім кудысьці выяжджаць, яны павінны тут вучыцца, бо ім тут і працаваць, мы іх павінны разьмяркоўваць і г.д. Што значыць “працаваць у сябе”, калі разьвіваецца сеткавае грамадзтва, і можна жыць у адным месцы, а працаваць – у другім, не выяжджаючы. І сапраўды, такія праекты разьвіваюцца, і нашыя выпускнікі могуць працаваць для Беларусі, жывучы ў Варшаве ці ў Вільні. Мяняецца самы сэнс і працы і працаўладкаваньня.

Да таго ж сытуацыя ўсё ж зьменіцца. Цяжка сказаць калі, і што нашыя выпускнікі будуць рабіць у бліжэйшыя гады, але ўсё ж яна наўрад ці зьменіцца праз шмат гадоў. А нашы выпускнікі – маладыя людзі. І я лічу, што менавіта такія спэцыялісты, якія едуць у замежныя краіны, якія вучацца ў нас, будуць мець большыя магчымасьці для кар''ернага росту. Яны будуць навучаныя самі будаваць сваё жыцьцё.

Калі мы размаўляем з бацькамі нашых студэнтаў, то кажам – вы ж ведаеце, яны будуць мець цяжкасьці, то бацькі адказваюць – не, мы ведаем, што ім жыць у другім сьвеце, і яны павінны вучыцца ў вас. І ў ЭГУ на роднай мове вучаць і таму, як знаходзіць сваё месца ў жыцьці .

Досьвед жыцьця за мяжой – гэта яшчэ і досьвед таго, што такое дэмакратыя на практыцы. У нас у Беларусі ёсьць крыху ідэалістычнае ўяўленьне пра дэмакратыю, а гэта трэба ўбачыць на свае вочы, убачыць, як жыве Эўропа.

І калі наша краіна зьменіцца, калі яна будзе вяртацца ў Эўропу, ёй такія спэцыялісты спатрэбяцца. І яны будуць больш запатрабаваныя чым тыя, хто атрымаў адукацыю ў Беларусі”.