Уладзімер Арлоў, Менск Новая перадача сэрыі “Імёны Свабоды”
Ёсьць у мяне здавён такі крытэр ацэнкі паэзіі: калі з кніжкі ўразіць хоць адзін радок, запамінаю імя аўтара і чакаю наступнае сустрэчы.
Калісьці, на пачатку 1970-х, дзякуючы сябру Генадзю Кулажанку, да маіх рук патрапіў паэтычны зборнік, які пачынаўся неяк нязвыкла-даверліва: “Я хацеў вам сказаць...” Кніжка называлася “Непазьбежнасьць”. Яна была ў папяровай вокладцы, выдадзеная абы-як, але затое — абцёрханая і з загнутымі сям-там краямі старонак, бо відавочна мела чытачоў. Да іх ліку далучыўся яшчэ адзін, пагатоў, акрамя першага радка, мяне нечым, (можа, нейкім эпічным размахам?) “зачапілі” і іншыя. Да прыкладу, вось гэтыя (цытую па памяці):
Стаю над Дняпром. На сьлядах сваіх продкаў стаю. Таму з экзатычнага поўдню ляцеў — на Радзіму, на радасьць, на боль, як апантаны ляцеў...
Аўтара зборніка, выдадзенага, як выявілася, у 1967-м, звалі Мікола Купрэеў.
Год прамінаў за годам, даўнія Міколавы радкі незавялымі жылі ў памяці, а новыя ягоныя кніжкі ўсё не зьяўляліся.
Другая — “Правінцыйныя фантазіі” — выйшла толькі ў 1995-м і адразу была вылучаная на Дзяржаўную прэмію імя Янкі Купалы. Камісія па прэміях аднагалосна выказалася “за”, але знайшліся рупліўцы, якія настукалі куды трэба, што Купрэеў зганьбіць годнасьць ляўрэата, бо ён — “бомж”, ды, апрача ўсяго, у адным зь сваіх, нібыта таленавітых, вершаў згадаў неласкавым словам самога Аляксандра Рыгоравіча.
Берасьцейскія сродкі масавай інфармацыі паведамілі ўжо пра Міколава ляўрэацтва, якое плянавалася гучна адзначыць на абласным узроўні. Купрэеў нават пасьпеў засяліцца ў гатэльны нумар з тэлевізарам і пабыць за дзяржаўныя грошы на застоліцы — прэлюдыі да галоўнага сьвяткаваньня. І тут з высокіх кабінэтаў данеслася вестка, што “решение не состоялось”...
Саюз пісьменьнікаў даў Купрэеву сваю прэмію — імя Аркадзя Куляшова, а абласное начальства ў выглядзе своеасаблівай кампэнсацыі пастанавіла адшкадаваць паэту кватэру-аднапакаёўку ў Пружанах. Спачатку на званок зь Берасьця ў райцэнтры адказалі, што Купрэеў — валацуга і алькаголік, але найвышэйшы абласны начальнік сурова запытаўся ў чыноўніка, ці напісаў той сам хоць адзін верш, каб судзіць паэта...
У тыя часы Купрэеў у сваіх бясконцых бадзяньнях па Беларусі раз-пораз заяўляўся ў рэдакцыю часопісу “Крыніца”, дзе я меў палову стаўкі. Мой калега Леанід Галубовіч заўсёды апекаваўся госьцем: сачыў, каб той быў сыты, памыты, па сэзоне апрануты. Але — галоўнае — “Крыніца” друкавала практычна ўсё, што тады пісаў Мікола (парою, мне здавалася, пісаў сапраўды седзячы недзе на лясным пяньку ды гутарачы з зайцам, лісой і ваўком, як у ягоным “Сьвятавольскім вэрлібры”). Літаратуразнаўцы слушна пісалі пра тое, што ягонай паэзіі ўласьцівыя “арыгінальнасьць раскаванай свабоднай формы, шчырае трапяткое пачуцьцё, нестандартныя вобразы, глыбіня падтэксту і ў той самы час — прастата выказваньня”. Такія характарыстыкі стасаваліся і да аўтабіяграфічных аповесьцяў “Дзіцячыя гульні пасьля вайны” і “На вуліцы Карла Маркса з паэтам”. Узровень бязьлітаснай шчырасьці да сябе і самых блізкіх людзей у гэтых аповесьцях нярэдка проста шакаваў. Пасьля “Дзіцячых гульняў...” бацька не пускаў вандроўнага паэта ў хату і той, завітваючы ў родныя мясьціны, начаваў у кацельнях, дзе працаваў школьны сябра.
Пасьля кожнага Міколавага візыту ў рэдакцыю я доўга ня мог дасягнуць душэўнага спакою, спрабуючы ўявіць, як ён жыве — хворы, незразуметы і адрынуты сваякамі, маючы недзе ўласных дзяцей, якіх калісьці, абраўшы лёс вандроўнага паэта, пакінуў без патрымкі... Не маглі супакоіць і ягоныя вершы:
Маскоўска-варшаўскай шашой — той дарогай калючай і доўгай — грэх чорны прапашчай айчыны маёй і белую жальбу прынёс я да Бога. — Колькі яшчэ мне, высокі Гасподзь, па сьвеце насіць пакуту?..
...На ягоным падмагільлі выбітыя словы зь “Непазьбежнасьці”: “О, я многа хацеў вам сказаць...”
Калісьці, на пачатку 1970-х, дзякуючы сябру Генадзю Кулажанку, да маіх рук патрапіў паэтычны зборнік, які пачынаўся неяк нязвыкла-даверліва: “Я хацеў вам сказаць...” Кніжка называлася “Непазьбежнасьць”. Яна была ў папяровай вокладцы, выдадзеная абы-як, але затое — абцёрханая і з загнутымі сям-там краямі старонак, бо відавочна мела чытачоў. Да іх ліку далучыўся яшчэ адзін, пагатоў, акрамя першага радка, мяне нечым, (можа, нейкім эпічным размахам?) “зачапілі” і іншыя. Да прыкладу, вось гэтыя (цытую па памяці):
Стаю над Дняпром. На сьлядах сваіх продкаў стаю. Таму з экзатычнага поўдню ляцеў — на Радзіму, на радасьць, на боль, як апантаны ляцеў...
Аўтара зборніка, выдадзенага, як выявілася, у 1967-м, звалі Мікола Купрэеў.
Год прамінаў за годам, даўнія Міколавы радкі незавялымі жылі ў памяці, а новыя ягоныя кніжкі ўсё не зьяўляліся.
Другая — “Правінцыйныя фантазіі” — выйшла толькі ў 1995-м і адразу была вылучаная на Дзяржаўную прэмію імя Янкі Купалы. Камісія па прэміях аднагалосна выказалася “за”, але знайшліся рупліўцы, якія настукалі куды трэба, што Купрэеў зганьбіць годнасьць ляўрэата, бо ён — “бомж”, ды, апрача ўсяго, у адным зь сваіх, нібыта таленавітых, вершаў згадаў неласкавым словам самога Аляксандра Рыгоравіча.
Берасьцейскія сродкі масавай інфармацыі паведамілі ўжо пра Міколава ляўрэацтва, якое плянавалася гучна адзначыць на абласным узроўні. Купрэеў нават пасьпеў засяліцца ў гатэльны нумар з тэлевізарам і пабыць за дзяржаўныя грошы на застоліцы — прэлюдыі да галоўнага сьвяткаваньня. І тут з высокіх кабінэтаў данеслася вестка, што “решение не состоялось”...
Саюз пісьменьнікаў даў Купрэеву сваю прэмію — імя Аркадзя Куляшова, а абласное начальства ў выглядзе своеасаблівай кампэнсацыі пастанавіла адшкадаваць паэту кватэру-аднапакаёўку ў Пружанах. Спачатку на званок зь Берасьця ў райцэнтры адказалі, што Купрэеў — валацуга і алькаголік, але найвышэйшы абласны начальнік сурова запытаўся ў чыноўніка, ці напісаў той сам хоць адзін верш, каб судзіць паэта...
У тыя часы Купрэеў у сваіх бясконцых бадзяньнях па Беларусі раз-пораз заяўляўся ў рэдакцыю часопісу “Крыніца”, дзе я меў палову стаўкі. Мой калега Леанід Галубовіч заўсёды апекаваўся госьцем: сачыў, каб той быў сыты, памыты, па сэзоне апрануты. Але — галоўнае — “Крыніца” друкавала практычна ўсё, што тады пісаў Мікола (парою, мне здавалася, пісаў сапраўды седзячы недзе на лясным пяньку ды гутарачы з зайцам, лісой і ваўком, як у ягоным “Сьвятавольскім вэрлібры”). Літаратуразнаўцы слушна пісалі пра тое, што ягонай паэзіі ўласьцівыя “арыгінальнасьць раскаванай свабоднай формы, шчырае трапяткое пачуцьцё, нестандартныя вобразы, глыбіня падтэксту і ў той самы час — прастата выказваньня”. Такія характарыстыкі стасаваліся і да аўтабіяграфічных аповесьцяў “Дзіцячыя гульні пасьля вайны” і “На вуліцы Карла Маркса з паэтам”. Узровень бязьлітаснай шчырасьці да сябе і самых блізкіх людзей у гэтых аповесьцях нярэдка проста шакаваў. Пасьля “Дзіцячых гульняў...” бацька не пускаў вандроўнага паэта ў хату і той, завітваючы ў родныя мясьціны, начаваў у кацельнях, дзе працаваў школьны сябра.
Пасьля кожнага Міколавага візыту ў рэдакцыю я доўга ня мог дасягнуць душэўнага спакою, спрабуючы ўявіць, як ён жыве — хворы, незразуметы і адрынуты сваякамі, маючы недзе ўласных дзяцей, якіх калісьці, абраўшы лёс вандроўнага паэта, пакінуў без патрымкі... Не маглі супакоіць і ягоныя вершы:
Маскоўска-варшаўскай шашой — той дарогай калючай і доўгай — грэх чорны прапашчай айчыны маёй і белую жальбу прынёс я да Бога. — Колькі яшчэ мне, высокі Гасподзь, па сьвеце насіць пакуту?..
...На ягоным падмагільлі выбітыя словы зь “Непазьбежнасьці”: “О, я многа хацеў вам сказаць...”