Зьміцер Бартосік, Сноў Новая перадача сэрыі “Палітычная геаграфія”.
Пры сустрэчы на вясковай вуліцы са старою сялянкай я заўжды рыхтуюся да дэжавю: унутрана гатовы слухаць заежджаную кружэлку з зачараванымі словамі пра пэнсіі, Лукашэнку і ежу. Настроіўся і гэтым разам.
Карэспандэнт: “Як жыцьцё?”
Старая: “Нічога. Можна мірыцца. Калгас багаты. Таму й людзі жывуць”.
Карэспандэнт: “А каго пэнсіянэры любяць? Лукашэнку?”
Старая: “Ня ведаю. Ня вельмі. Як каторыя… Вы ведаеце што? Вось жа галасавалі. У каго ні папытаесься — пэнсіянэркі, суседкі — галасавалі за яго, за Мілінкевіча. І раптам атрымаўся Лукашэнка. Як яно можа так атрымацца, я ня ведаю”.
Карэспандэнт: “А пэнсіянэркі чаму галасавалі за Мілінкевіча? Чым ён вам даспадобы?”
Старая: “А вось спадабаўся. І Казулін неблагі”.
Гэты дыялёг адбываўся не ў лядашчай вёсцы сярод паваленых платоў і алькаголікаў, а пасярод аднаго з найбагацейшых аграгарадкоў нашай зялёнай краіны — на сьвежавыкладзеных ходніках мястэчка Сноў, сядзібы колішняга калгасу-мільянэра і сёньняшняга заможнага агракамбінату.
Адна дэталь. Мая суразмоўца сьпяшалася ня ў краму і не па пэнсію — а на службу ў касьцёл. Куды, сьледам за ёй, пайшоў і я.
Ля барокавага сноўскага касьцёлу, які сваім абрысам ужо дзьвесьце пяцьдзясят гадоў эўрапеізуе краявід, сабралася купка старых. Чакалі сьвятара з Гарадзеі. Моладзі зусім не назіралася. І гэта вельмі засмучае старасту каталіцкай абшчыны Марыю Берташ.
Марыя: “Я думаю, гэта перажыткі таго камунізму нашага. Гэта так укаранілася ў сэрцах людзей, што яны яшчэ баяцца нават перахрысьціцца. Людзі забарону нейкую на сябе паклалі, не рашаюцца адкрыцца перад Богам”.
Карэспандэнт: “А якая мова дамінуе ў службах?”
Марыя: “Беларуская. Сьвятары намагаюцца выкладаць навуку, каб гэта было даходліва да моладзі. Нашы жанчыны хацелі б на польскай мове — гэта прыйшло з далёкіх часоў. Але маладыя ксяндзы, ужо тутэйшыя, беларускія, намагаюцца толькі на беларускай мове весьці ўсю імшу сьвятую. Так што мы беларусы”.
Гледзячы на гэты храм, цяжка паверыць, што яшчэ гадоў дваццаць таму ён быў руінай: бяз даху, бязь вежаў, з прарослымі ў мурох дрэвамі. Касьцёл, як і многія іншыя каталіцкія сьвятыні, адолеў свой, беларускі, гістарычны шлях. Аддадзены пасьля паўстаньня Каліноўскага праваслаўнай царкве, ува ўлоньне каталіцызму храм вярнуўся за часам міжваеннай Рэчы Паспалітай. А ў вайну ледзь не загінуў. За саветамі ж быў ператвораны ў склад хімічных угнаеньняў. Самае цікавае, што штуршок да аднаўленьня сьвятыні даў некалі Пятро Машэраў.
Марыя: “У нас засталася адна вежа касьцёлу, другая была зьнесеная падчас вайны. Потым у нас быў машэраўскі сэмінар. Тут ён прыяжджаў, рукі паціскаў — доўгі час ня мылі. І адну вежу падраўнялі. А потым зьявіліся ў нас са Львоўскай вобласьці будаўнікі — і ўзяліся за рэстаўрацыю. Народ ня верыў, што можна зь яго нешта зрабіць. Але зрабілі. У 1992 годзе мы ўжо адслужылі першую імшу”.
Карэспандэнт: “Машэраў, кажаце, прыяжджаў, рукі ціснуў. І Аляксандар Рыгоравіч быў тут?”
Марыя: “Быў”.
Карэспандэнт: “Рукі ціснуў?”
Марыя: “Не”.
Калі ў двары звычайнага савецкага чатырохпавярховіка побач зь легкавікамі прыпаркаваны трактар, дык гэта знак: тут жыве фэрмэр. Зрэшты, карцінка гэта на Беларусі з кожным годам падаецца ўсё менш экзатычнай. Стары, што прыкурваў у двары, падзяліўся сваімі думкамі наконт фэрмэра-суседа.
Карэспандэнт: “І як — удала ў яго ўсё выходзіць?”
Стары: “Не. Няўдала. Як наўмысна, у гэтым годзе ўвесь ураджай яго град пабіў. Нічога ня вырасла. Усё засталося ў зямлі. Я не хацеў бы гэтак. Пазыкі ж аддай — вырасла, ня вырасла. Дзяржава зь цябе зьдзярэ”.
Ідучы ў госьці да фэрмэра Аляксандра Грэчкі, я чакаў убачыць разьбітага няўдачай і дэпрэсіяй чалавека. Тым радасьней было пераканацца, што беларускаму фэрмэру ніякі град не бяда.
Карэспандэнт: “Вы шкадуеце, што пайшлі ў фэрмэрства?”
Аляксандар: “Не. Нягледзячы на ўсе цяжкасьці. Таму што гэта сваё. Я сам сабе гаспадар. А тое, што гэты год няўдалы быў... Град прайшоў, за дваццаць хвілін усё зрэзала. Трыццаць тон памідораў прапала. А што скардзіцца? Я прыяжджаю ў райвыканкам, і ўсе пытаньні вырашаюцца. З банкам... Таксама. Далі мне крэдыт. Ну, ніякіх пытаньняў да кіраўніцтва раёну. Ну, вядома, трэба вяртаць крэдыт. Але каб былі нейкія моцныя праблемы...”
Пасьля сустрэчы з пэнсіянэркамі, прыхільніцамі Мілінкевіча, і фэрмэрам, сымпатызантам Лукашэнкі, я зусім не зьдзівіўся палітычнаму густу наступнай маёй суразмоўніцы. Галіна Сафранкова, былая старшыня сельскага савету і наша даўняя слухачка, прыадкрыла мне сноўскія сакрэты.
Галіна: “Я прыхільнік гэтай радыёстанцыі яшчэ з даўняга часу, таму я яе пастаянна слухаю. Можна сказаць, ад самай маладосьці”.
Карэспандэнт: “Вы ж былі...”
Галіна: “Так, васямнаццаць гадоў прапрацавала старшынёй сельсавету”.
Карэспандэнт: “У Снове шмат хто зь людзей выпісвае “Народную волю”, нямала жанчын (я пагутарыў у касьцёле) галасавалі за Мілінкевіча”.
Галіна: “Сноў заўжды быў на такой хвалі, больш прагрэсіўнай. Як я працавала ў савеце, людзі ў нас былі настроены вельмі... Калі былі прэзыдэнцкія выбары, калі Пазьняк балятаваўся, самы вялікі працэнт прагаласаваў за Пазьняка ў Снове. Больш набліжаныя людзі да сваёй прыватнай уласнасьці. Заўжды Сноў быў прагрэсіўны. І няважна, якая ідзе агітацыя. Можна агітаваць за каго заўгодна, але ў людзей ёсьць свая думка. Асабліва ў людзей старэйшага пакаленьня, якія на зямлі вырасьлі, жылі. Ім цяжка меркаваньне сваё накінуць. У душы захаваўся нейкі стрыжань”.
Карэспандэнт: “Ня купіш, выходзіць?”
Галіна: “Я думаю, не. Ёсьць, якіх можна. Тут вельмі многа наежджых. Каторыя былі і там, і там, і там”.
Тое, што ў мястэчку Сноў нашы дэмакраты могуць спадзявацца адно на людзей пажылых, я пераканаўся на ганку закрытага Дому культуры. Некалькі дзяўчат чакалі адкрыцьця дыскатэкі. Разгаварыліся пра дасягненьні цывілізацыі ў Снове.
Карэспандэнт: “У моладзі тут ёсьць мабільныя тэлефоны?”
Дзяўчына: “Ува ўсіх амаль”.
Карэспандэнт: “Кампутары”.
Дзяўчына: “Так, у каго ёсьць магчымасьць”.
Карэспандэнт: “Выхад у інтэрнэт?”
Дзяўчына: “Ёсьць. Усё ёсьць”.
Карэспандэнт: “Так усё цудоўна і гладка. А ёсьць што-небудзь, што хацелася б палепшыць?”
Дзяўчына: “Ну, каб з гэтага пустога будынку зрабілі бар”.
Карэспандэнт: “А тут з барамі цяжка?”
Дзяўчына: “Ёсьць дыскатэка. А хацелася б трохі болей”.
Галасаваць юныя аматары бараў змогуць толькі праз год. Але ў сваім выбары яны ўжо вызначыліся:
Дзяўчына: “За Лукашэнку, канечне”.
Карэспандэнт: “Чаму “канечне”?”
Дзяўчына: “Бо гэта наш прэзыдэнт. Мы яму ня здраджваем. Мілінкевіч мне не падабаецца. Я прывыкла да нашага прэзыдэнта. Гэта ж яго зацея — аграгарадок. Калі б у нас не было аграгарадку, у нас бы тратуара тут не было”.
Насамрэч ніякага дзіва тут няма. Дзяўчаты ў садок пайшлі, усьвядомілі сябе як асобы, пачалі першыя крокі ў жыцьці ўжо пры Лукашэнку. Для іх ён такі ж вечны, як сонца.
На зваротнай дарозе да станцыі мяне падкінуў кіроўца малакавозу. Як высьветлілася, Уладзімер пераехаў у Сноў з-пад Пінску. Па добрую долю.
Уладзімер: “Вось пераехалі”.
Карэспандэнт: “І нармальныя грошы тут?”
Уладзімер: “А не. Тое ж самае я меў там. Але ж там я так не працаваў, як тут. Тут я працую ад цямна да цямна без выходных. А там я працаваў восем гадзін у суткі з двума выходнымі”.
Карэспандэнт: “А пра якія грошы гаворка?”
Уладзімер: “Чатырыста тысяч. Гэта вельмі мала! Хаця ёсьць такія моманты, якія мне спадабаліся. Мне спадабаліся, напрыклад, калгасныя Дажынкі. Вельмі прыемна, калі табе дзякуюць за працу. Прыемна, калі з трыбуны называюць тваё прозьвішча”.
Шчыра скажу: пасьля такога прызнаньня ў мяне не павярнуўся язык кінуць дурное слова ў бок сёньняшняга кіраўніцтва Беларусі. Па-першае, хацелася даехаць да станцыі. А па-другое, як жа сапраўды жыць без Дажынак?
Карэспандэнт: “Як жыцьцё?”
Старая: “Нічога. Можна мірыцца. Калгас багаты. Таму й людзі жывуць”.
Карэспандэнт: “А каго пэнсіянэры любяць? Лукашэнку?”
Старая: “Ня ведаю. Ня вельмі. Як каторыя… Вы ведаеце што? Вось жа галасавалі. У каго ні папытаесься — пэнсіянэркі, суседкі — галасавалі за яго, за Мілінкевіча. І раптам атрымаўся Лукашэнка. Як яно можа так атрымацца, я ня ведаю”.
Карэспандэнт: “А пэнсіянэркі чаму галасавалі за Мілінкевіча? Чым ён вам даспадобы?”
Старая: “А вось спадабаўся. І Казулін неблагі”.
Гэты дыялёг адбываўся не ў лядашчай вёсцы сярод паваленых платоў і алькаголікаў, а пасярод аднаго з найбагацейшых аграгарадкоў нашай зялёнай краіны — на сьвежавыкладзеных ходніках мястэчка Сноў, сядзібы колішняга калгасу-мільянэра і сёньняшняга заможнага агракамбінату.
Адна дэталь. Мая суразмоўца сьпяшалася ня ў краму і не па пэнсію — а на службу ў касьцёл. Куды, сьледам за ёй, пайшоў і я.
Ля барокавага сноўскага касьцёлу, які сваім абрысам ужо дзьвесьце пяцьдзясят гадоў эўрапеізуе краявід, сабралася купка старых. Чакалі сьвятара з Гарадзеі. Моладзі зусім не назіралася. І гэта вельмі засмучае старасту каталіцкай абшчыны Марыю Берташ.
Марыя: “Я думаю, гэта перажыткі таго камунізму нашага. Гэта так укаранілася ў сэрцах людзей, што яны яшчэ баяцца нават перахрысьціцца. Людзі забарону нейкую на сябе паклалі, не рашаюцца адкрыцца перад Богам”.
Карэспандэнт: “А якая мова дамінуе ў службах?”
Марыя: “Беларуская. Сьвятары намагаюцца выкладаць навуку, каб гэта было даходліва да моладзі. Нашы жанчыны хацелі б на польскай мове — гэта прыйшло з далёкіх часоў. Але маладыя ксяндзы, ужо тутэйшыя, беларускія, намагаюцца толькі на беларускай мове весьці ўсю імшу сьвятую. Так што мы беларусы”.
Гледзячы на гэты храм, цяжка паверыць, што яшчэ гадоў дваццаць таму ён быў руінай: бяз даху, бязь вежаў, з прарослымі ў мурох дрэвамі. Касьцёл, як і многія іншыя каталіцкія сьвятыні, адолеў свой, беларускі, гістарычны шлях. Аддадзены пасьля паўстаньня Каліноўскага праваслаўнай царкве, ува ўлоньне каталіцызму храм вярнуўся за часам міжваеннай Рэчы Паспалітай. А ў вайну ледзь не загінуў. За саветамі ж быў ператвораны ў склад хімічных угнаеньняў. Самае цікавае, што штуршок да аднаўленьня сьвятыні даў некалі Пятро Машэраў.
Марыя: “У нас засталася адна вежа касьцёлу, другая была зьнесеная падчас вайны. Потым у нас быў машэраўскі сэмінар. Тут ён прыяжджаў, рукі паціскаў — доўгі час ня мылі. І адну вежу падраўнялі. А потым зьявіліся ў нас са Львоўскай вобласьці будаўнікі — і ўзяліся за рэстаўрацыю. Народ ня верыў, што можна зь яго нешта зрабіць. Але зрабілі. У 1992 годзе мы ўжо адслужылі першую імшу”.
Карэспандэнт: “Машэраў, кажаце, прыяжджаў, рукі ціснуў. І Аляксандар Рыгоравіч быў тут?”
Марыя: “Быў”.
Карэспандэнт: “Рукі ціснуў?”
Марыя: “Не”.
Калі ў двары звычайнага савецкага чатырохпавярховіка побач зь легкавікамі прыпаркаваны трактар, дык гэта знак: тут жыве фэрмэр. Зрэшты, карцінка гэта на Беларусі з кожным годам падаецца ўсё менш экзатычнай. Стары, што прыкурваў у двары, падзяліўся сваімі думкамі наконт фэрмэра-суседа.
Карэспандэнт: “І як — удала ў яго ўсё выходзіць?”
Стары: “Не. Няўдала. Як наўмысна, у гэтым годзе ўвесь ураджай яго град пабіў. Нічога ня вырасла. Усё засталося ў зямлі. Я не хацеў бы гэтак. Пазыкі ж аддай — вырасла, ня вырасла. Дзяржава зь цябе зьдзярэ”.
Ідучы ў госьці да фэрмэра Аляксандра Грэчкі, я чакаў убачыць разьбітага няўдачай і дэпрэсіяй чалавека. Тым радасьней было пераканацца, што беларускаму фэрмэру ніякі град не бяда.
Карэспандэнт: “Вы шкадуеце, што пайшлі ў фэрмэрства?”
Аляксандар: “Не. Нягледзячы на ўсе цяжкасьці. Таму што гэта сваё. Я сам сабе гаспадар. А тое, што гэты год няўдалы быў... Град прайшоў, за дваццаць хвілін усё зрэзала. Трыццаць тон памідораў прапала. А што скардзіцца? Я прыяжджаю ў райвыканкам, і ўсе пытаньні вырашаюцца. З банкам... Таксама. Далі мне крэдыт. Ну, ніякіх пытаньняў да кіраўніцтва раёну. Ну, вядома, трэба вяртаць крэдыт. Але каб былі нейкія моцныя праблемы...”
Пасьля сустрэчы з пэнсіянэркамі, прыхільніцамі Мілінкевіча, і фэрмэрам, сымпатызантам Лукашэнкі, я зусім не зьдзівіўся палітычнаму густу наступнай маёй суразмоўніцы. Галіна Сафранкова, былая старшыня сельскага савету і наша даўняя слухачка, прыадкрыла мне сноўскія сакрэты.
Галіна: “Я прыхільнік гэтай радыёстанцыі яшчэ з даўняга часу, таму я яе пастаянна слухаю. Можна сказаць, ад самай маладосьці”.
Карэспандэнт: “Вы ж былі...”
Галіна: “Так, васямнаццаць гадоў прапрацавала старшынёй сельсавету”.
Карэспандэнт: “У Снове шмат хто зь людзей выпісвае “Народную волю”, нямала жанчын (я пагутарыў у касьцёле) галасавалі за Мілінкевіча”.
Галіна: “Сноў заўжды быў на такой хвалі, больш прагрэсіўнай. Як я працавала ў савеце, людзі ў нас былі настроены вельмі... Калі былі прэзыдэнцкія выбары, калі Пазьняк балятаваўся, самы вялікі працэнт прагаласаваў за Пазьняка ў Снове. Больш набліжаныя людзі да сваёй прыватнай уласнасьці. Заўжды Сноў быў прагрэсіўны. І няважна, якая ідзе агітацыя. Можна агітаваць за каго заўгодна, але ў людзей ёсьць свая думка. Асабліва ў людзей старэйшага пакаленьня, якія на зямлі вырасьлі, жылі. Ім цяжка меркаваньне сваё накінуць. У душы захаваўся нейкі стрыжань”.
Карэспандэнт: “Ня купіш, выходзіць?”
Галіна: “Я думаю, не. Ёсьць, якіх можна. Тут вельмі многа наежджых. Каторыя былі і там, і там, і там”.
Тое, што ў мястэчку Сноў нашы дэмакраты могуць спадзявацца адно на людзей пажылых, я пераканаўся на ганку закрытага Дому культуры. Некалькі дзяўчат чакалі адкрыцьця дыскатэкі. Разгаварыліся пра дасягненьні цывілізацыі ў Снове.
Карэспандэнт: “У моладзі тут ёсьць мабільныя тэлефоны?”
Дзяўчына: “Ува ўсіх амаль”.
Карэспандэнт: “Кампутары”.
Дзяўчына: “Так, у каго ёсьць магчымасьць”.
Карэспандэнт: “Выхад у інтэрнэт?”
Дзяўчына: “Ёсьць. Усё ёсьць”.
Карэспандэнт: “Так усё цудоўна і гладка. А ёсьць што-небудзь, што хацелася б палепшыць?”
Дзяўчына: “Ну, каб з гэтага пустога будынку зрабілі бар”.
Карэспандэнт: “А тут з барамі цяжка?”
Дзяўчына: “Ёсьць дыскатэка. А хацелася б трохі болей”.
Галасаваць юныя аматары бараў змогуць толькі праз год. Але ў сваім выбары яны ўжо вызначыліся:
Дзяўчына: “За Лукашэнку, канечне”.
Карэспандэнт: “Чаму “канечне”?”
Дзяўчына: “Бо гэта наш прэзыдэнт. Мы яму ня здраджваем. Мілінкевіч мне не падабаецца. Я прывыкла да нашага прэзыдэнта. Гэта ж яго зацея — аграгарадок. Калі б у нас не было аграгарадку, у нас бы тратуара тут не было”.
Насамрэч ніякага дзіва тут няма. Дзяўчаты ў садок пайшлі, усьвядомілі сябе як асобы, пачалі першыя крокі ў жыцьці ўжо пры Лукашэнку. Для іх ён такі ж вечны, як сонца.
На зваротнай дарозе да станцыі мяне падкінуў кіроўца малакавозу. Як высьветлілася, Уладзімер пераехаў у Сноў з-пад Пінску. Па добрую долю.
Уладзімер: “Вось пераехалі”.
Карэспандэнт: “І нармальныя грошы тут?”
Уладзімер: “А не. Тое ж самае я меў там. Але ж там я так не працаваў, як тут. Тут я працую ад цямна да цямна без выходных. А там я працаваў восем гадзін у суткі з двума выходнымі”.
Карэспандэнт: “А пра якія грошы гаворка?”
Уладзімер: “Чатырыста тысяч. Гэта вельмі мала! Хаця ёсьць такія моманты, якія мне спадабаліся. Мне спадабаліся, напрыклад, калгасныя Дажынкі. Вельмі прыемна, калі табе дзякуюць за працу. Прыемна, калі з трыбуны называюць тваё прозьвішча”.
Шчыра скажу: пасьля такога прызнаньня ў мяне не павярнуўся язык кінуць дурное слова ў бок сёньняшняга кіраўніцтва Беларусі. Па-першае, хацелася даехаць да станцыі. А па-другое, як жа сапраўды жыць без Дажынак?