«Чым больш хісткая пазыцыя аўтакрата, тым мацнейшая ў яго патрэба імітаваць народную падтрымку», — Рудкоўскі

Сьцісла:

• Упершыню ў гісторыі незалежнай Беларусі на прэзыдэнцкіх выбарах няма рэальных альтэрнатыўных кандыдатаў.
• Калі ёсьць магчымасьць стварыць ілюзію, імітацыю барацьбы — то чаму б гэта не зрабіць?
• Пасьля выбараў будуць спробы перагляду спосабу функцыянаваньня гэтай сыстэмы, які склаўся пасьля 2020 году.
• Перагляд цяперашняга ўзроўню рэпрэсіяў, хутчэй за ўсё, адбудзецца, але наколькі ён будзе глыбокі — цяжка сказаць.

— 23 сьнежня былі зарэгістраваныя ў якасьці кандыдатаў у прэзыдэнты ўсе 5 прэтэндэнтаў, якія выказалі жаданьне зьбіраць подпісы. Які сцэнар уладаў праглядаецца ў гэтай выбарчай кампаніі? Навошта ўвогуле спатрэбіліся іншыя кандыдаты, акрамя Аляксандра Лукашэнкі?

— Упершыню ў гісторыі незалежнай Беларусі на прэзыдэнцкіх выбарах няма рэальных альтэрнатыўных кандыдатаў. Ёсьць спарынг-партнэры, і, адпаведна, сцэнар становіцца для ўладаў нашмат больш просты для рэалізацыі, а для аналітыкаў — значна меней цікавы. Для грамадзтва і найбліжэйшай будучыні Беларусі гэта азначае адсутнасьць якіх-небудзь палітычных зьменаў.

Навошта ўладам іншыя кандыдаты? Вядома, уся гэтая кампанія — імітацыя, але ў яе рамках мусяць быць розныя акторы. Магчыма, гэта перастрахоўка на той выпадак, калі адзін з кандыдатаў зь нейкіх прычынаў здымецца, і тады момант псэўдаканкурэнтнасьці выглядаў бы ня вельмі пераканаўча.

Калі ёсьць магчымасьць беспраблемна стварыць ілюзію, імітацыю барацьбы — то чаму б гэта не зрабіць? Тым больш калі гэта асабліва нічога не каштуе ні ў фінансавым пляне, ні ў сэнсе кантролю і чалавечых рэсурсаў.

— Абвешчана, што Лукашэнка сабраў рэкордную колькасьць подпісаў — больш як 2,5 мільёна. У 2020 годзе было «толькі» 1,9 мільёна. Разам з тым іншыя кандыдаты нібыта сабралі больш за сто тысяч подпісаў кожны. Які сэнс у гэтых лічбах?

— Паказаць ступень «народнай падтрымкі». Чым больш хісткая пазыцыя аўтакрата, тым большая патрэба імітаваць усеагульную народную падтрымку. Варта прыгадаць, як у кастрычніку 1989 году дэманстравалася калясальная «ўсеагульная падтрымка» Нікалае Чаўшэску ў Румыніі, калі падчас чарговага зьезду ягоная прамова больш за 50 разоў перапынялася аплядысмэнтамі. А праз паўтара месяца яго зрынулі і расстралялі.

Такая гістарычная заканамернасьць: чым слабейшая пазыцыя аўтакрата, тым болей намаганьняў прыкладаецца, каб імітаваць «усенародную падтрымку». У 2021 годзе праходзілі псэўдавыбары ў Сырыі, дзе былі прадэманстраваныя 95 працэнтаў, якія нібыта прагаласавалі за Башара Асада. А цяпер мы бачым, якая на самой справе была тая падтрымка.

Лукашэнка пасьля 2020 году надалей застаецца ў складанай пазыцыі што да рэальнай падтрымкі. Грамадзтва запалоханае, рэпрэсіі ідуць поўным ходам, вялізная колькасьць людзей выехала за мяжу Але гэта ніяк не азначае, што ягоная электаральная легітымнасьць узмацнілася. І ў аўтакратыях гэта традыцыйна кампэнсуецца такой падвоенай імітацыяй падтрымкі.

— Падчас гэтай кампаніі менскі рэжым выбраў такую схему, калі кожная з тых партыяў, што засталіся пасьля зачысткі палітычнага поля, вылучыла свайго кандыдата. Адзінае выключэньне — Ганна Канапацкая. У чым яе роля ў гэтай кампаніі? Каму і што хоча даказаць сыстэма, рэгіструючы такога кандыдата?

— Я чытаў вэрсію спадара Валера Карбалевіча, што вылучэньне Канапацкай — гэта стрэс-праверка сыстэмы на ўстойлівасьць. Але, я думаю, усё прасьцей. Заўсёды на ўсіх папярэдніх выбарах рэжым прапускаў і рэгістраваў аднаго ці двух рэальных альтэрнатыўных кандыдатаў. Гэта было важна для рэжыму і ў якасьці замежнай легітымізацыі (бо тады ў нейкай ступені ўлічвалася думка Захаду), і для постсавецкай прасторы.

Гэтым разам рэальнага апазыцыйнага кандыдата ўлады выставіць не наважыліся. Урэшце, і знайсьці яго ў такой сытуацыі не было б так проста.

Канапацкая, якая функцыянавала як частка апазыцыі, мае такі статус, што адной нагой стаіць у сыстэме, а другой — па-за сыстэмай. І ў якасьці працягу традыцыі, што асоба не з уладнага асяродзьдзя ўдзельнічае ў выбарах, — маем Канапацкую. З той асаблівасьцю, што гэта чалавек, якога ўлады могуць лёгка і беспраблемна кантраляваць.

— Паспрабуем прааналізаваць, што можа адбыцца пасьля 26 студзеня — дня галасаваньня. Ці пажадае ўлада спыніць альбо хаця б аслабіць рэпрэсіі? Ці будзе яна спрабаваць нармалізаваць адносіны з Захадам? Чаму прадстаўнікі рэжыму выказваюць спадзяваньні, што сам Захад неяк па-іншаму будзе ставіцца да Лукашэнкі пасьля таго, як ён чарговы раз перапрызначыць сябе кіраўніком краіны?

— Я б рызыкнуў спрагназаваць, што сапраўды будуць спробы перагляду спосабу функцыянаваньня гэтай сыстэмы, які склаўся пасьля 2020 году. У якім напрамку, у чым дакладна гэта праявіцца — не бяруся прагназаваць.

Але можна выказаць здагадку, што паслабленьне рэпрэсіяў і нейкія спробы перафарматаваць адносіны з Захадам і беларускім грамадзтвам, хутчэй за ўсё, будуць. Будзе зьмяняцца і геапалітычная сытуацыя пасьля ўступленьня на пасаду прэзыдэнта ЗША Дональда Трампа. Цалкам імаверна, што ён зробіць крокі, каб выканаць сваё абяцаньне наконт заканчэньня расейска-ўкраінскай вайны. Адпаведна, рэжыму Лукашэнкі давядзецца шукаць новы спосаб функцыянаваньня ў гэтай зьмененай геапалітычнай сытуацыі.

Адзін з варыянтаў зьменаў — аслабленьне рэпрэсіяў унутры Беларусі, спроба наладжваньня кантактаў з Захадам, каб не дазволіць Крамлю паставіць Менск у яшчэ большую залежнасьць. Перагляд цяперашняга ўзроўню рэпрэсіяў, хутчэй за ўсё, адбудзецца, але наколькі ён будзе глыбокі — цяжка сказаць.