«Мэты Расеі ў дачыненьні да Ўкраіны і Беларусі аднолькавыя — розныя толькі інструмэнты», — Котаў

Анатоль Котаў таксама канстатуе, што ў Маскве назіраецца пэўная эвалюцыя ў бок больш жорсткай пазыцыі адносна незалежнасьці Беларусі, і адказвае на пытаньне, ці можа надысьці той час, калі Расея перастане плаціць Лукашэнку.

Сьцісла:

• «Інтэграцыя» не зайшла так далёка, як было прадугледжана падпісанымі раней дакумэнтамі.
• «Русский мир» увайшоў у Беларусь не праз інтэграцыйныя паперы, а знутры.
• Вайна супраць Украіны ставіць пытаньне геапалітычнай прыналежнасьці Беларусі ўсё больш востра для Расеі.
• Міт пра нэўтральны статус Беларусі, які быў вельмі папулярны на пачатку 1990-х гадоў, фактычна і прывёў у цяперашнюю сытуацыю паўзучай акупацыі з боку Расеі.
• Абодва рэжымы цяпер у пэўнай сузалежнасьці адзін ад аднаго.

— Сёньня ў Беларусі афіцыйна адзначаецца «Дзень яднаньня народаў Беларусі і Расеі». Які шлях за час «інтэграцыі» ад 1996 году прайшлі беларуска-расейскія адносіны? Наколькі тыя дэклярацыі і абавязаньні, што ў розныя гады падпісвалі кіраўнікі Беларусі і Расеі, адпавядаюць цяперашняму стану рэчаў?

— Канечне, на сёньня рэальнасьць ніяк не адпавядае тым пагадненьням, якія ў свой час былі падпісаныя. З аднаго боку, «інтэграцыя» не зайшла так далёка, як было прадугледжана падпісанымі дакумэнтамі. Няма ні супольнага Канстытуцыйнага акту «саюзнай дзяржавы», ні агульнай валюты, ні адзіных кіроўных органаў.

Але, зь іншага боку, за апошнія гады фактычна адбылося паглынаньне беларускага сувэрэнітэту Масквой — зусім не ў адпаведнасьці з тым, што запісана ў розных афіцыйных пагадненьнях. «Русский мир» увайшоў у Беларусь не праз інтэграцыйныя паперы, а знутры. Лукашэнка сам заняўся вынішчэньнем беларушчыны ў краіне, выдаленьнем больш-менш нацыянальна арыентаваных кадраў унутры сваёй сыстэмы. І цяпер гэта ўсё запаўняецца «рускамірцамі» — і гэта больш небясьпечна за любыя падпісаныя дакумэнты, бо ў гэтым працэсе няма ніякіх пісаных правілаў.

Анатоль Котаў

— Шмат гадоў сярод палітыкаў і аналітыкаў ідуць дыскусіі наконт сапраўдных намераў Крамля. Гаварылі, што, маўляў, пазбаўляць Беларусь фармальнай і юрыдычнай незалежнасьці няма ніякай карысьці і неабходнасьці, што Крамлю лепей, каб існаваў такі пратэктарат у форме юрыдычна незалежнай дзяржавы. Але апошнім часам зьяўляецца ўсё больш заяваў расейскіх публіцыстаў, палітыкаў (ня першага шэрагу, праўда), дзе адназначна гаворыцца, што канчатковая мэта — дабіцца поўнай анэксіі Беларусі, яе ўваходу ў склад Расеі.

— Галоўнай мэтай Масквы пасьля развалу СССР было захаваньне сваёй зоны ўплыву і падкантрольнасьці постсавецкай прасторы (можа, акрамя краінаў Балтыі). Гэтая тэрыторыя павінна была заставацца зонай выключных інтарэсаў Расеі. Перш за ўсё гэта тычыцца Ўкраіны, Беларусі і Казахстану.

Беларусь у гэтым сэнсе заўсёды займала адно з ключавых месцаў. І калі раней можна было казаць, што Расею задавальняе павольная паўзучая інтэграцыя, то пасьля нападу Расеі на Ўкраіну, пасьля таго як расейцы не саромеюцца казаць, што хочуць пазбавіць Украіну дзяржаўнасьці, — аналягічныя мэты Крамля становяцца відавочнымі ў дачыненьні да Беларусі.

То бок калі адразу пасьля развалу СССР у Маскве панавала думка, што Беларусь нікуды не падзенецца, бо гэта самая прасавецкая і прарасейская дзяржава на тэрыторыі былога Саюзу, то вайна супраць Украіны ставіць пытаньне геапалітычнай прыналежнасьці Беларусі ўсё вастрэй для Расеі. І ўсё больш рэзка гучаць галасы, што «мы адзін народ», таму павінна быць і адна дзяржава. У Маскве адбываецца пэўная эвалюцыя ў бок больш жорсткай пазыцыі адносна Беларусі.

— На гэтым фоне нярэдка гучаць меркаваньні, што, калі б толькі ў Беларусі адбылася зьмена курсу на больш празаходні, у Менску адразу зьявіліся б расейскія танкі. Як ставіцца да такога аргумэнту?

— Тут, на жаль, ёсьць і вялікая доля праўды, але ня ўся праўда. Бо, сапраўды, мы бачым, што адбываецца з Украінай, якая спрабуе выйсьці з-пад расейскага ўплыву. І атрымліваецца, што калі б беларусы здолелі зьмяніць сваё кіраўніцтва на праэўрапейскае, то назаўтра расейскія танкі маглі б зьявіцца ў Беларусі, і ўсё магло б скончыцца даволі крывава.

Але, зь іншага боку, гэта пацьвярджае тую тэзу, што калі ты абіраеш прадэмакратычны шлях шлях вяртаньня да эўрапейскай цывілізацыі, да якой беларускія землі належалі ўвесь час да канца XVIII стагодзьдзя, — то, па-першае, трэба гэта рабіць хутка, па-другое, мець сур’ёзныя дамоўленасьці ў галіне бясьпекі з Захадам.

Бо гэты міт пра нэўтральны статус Беларусі, які быў вельмі папулярны на пачатку 1990-х гадоў, фактычна нас і прывёў у цяперашнюю сытуацыю паўзучай акупацыі з боку Расеі. А краіны Балтыі, якія пайшлі на пэўныя рызыкі, але дзейнічалі хутка і радыкальна — цяпер адчуваюць сябе значна больш бясьпечна, знаходзячыся ў NATO.

Беларусь, Украіна, Малдова ня могуць захоўваць нэўтралітэт, не належаць да заходняга вайсковага саюзу — ва ўмовах, калі на Ўсходзе ёсьць такі сусед, які толькі марыць, каб далучыць да сябе каго-небудзь.

— Днямі прагучала навіна, што скончылася адтэрміноўка і Беларусь павінна пачаць плаціць за расейскі крэдыт, выдадзены на будаўніцтва Беларускай АЭС. Але досьвед паказвае, што «Менск ніколі ня плаціць», што, нягледзячы на ўсе канфлікты і прагнозы экспэртаў, Масква працягвае выдаваць Лукашэнку і льготы, і танныя газ і нафту, і крэдыты. Ці ёсьць падставы меркаваць, што гэта можа зьмяніцца, што Расея можа зьменшыць дапамогу альбо запатрабаваць большага ад Менску ў адказ?

— Палітычны ціск не перапыняецца. Чым больш Беларусь вінная Расеі, тым яна ў большай залежнасьці. Зь іншага боку, усе гэтыя «крызісы», малочныя і газавыя войны заўсёды заканчваліся ўмоўна перамогамі Лукашэнкі — плацяжы пераносіліся, цэны на газ заставаліся нізкімі, і гэтак далей.

Цяпер два рэжымы ў пэўнай сузалежнасьці адзін ад аднаго. Беларускі рэжым самаізаляваўся ад Захаду і можа існаваць толькі зь фінансавай дапамогі Расеі. У той жа час паслугі, якія Беларусь аказвае Расеі, таксама вельмі важныя і канцэптуальныя. Таму Беларусь вельмі важная для Крамля, які гатовы падтрымліваць Лукашэнку — але адначасова і ціснуць, каб той ня меў магчымасьці пайсьці кудысьці ў іншы бок.

— Будуць плаціць, як і раней?

— Будуць плаціць, але будуць і ціснуць, і прывязваць, каб гэты працэс завяршыўся татальнай падкантрольнасьцю Менску. Мэты Расеі ў дачыненьні да Ўкраіны і Беларусі аднолькавыя — проста інструмэнты дасягненьня гэтых мэтаў розныя.

Ва Ўкраіне — гэта адкрытая вайна, бо там ёсьць супраціў і барацьба за незалежнасьць. А ў Беларусі — гэта падтрымка лякальнага царка, які гатовы сам зьнішчаць сваіх.