Мілаш Зэман пра Ўкраіну, Расею, NATO і вайну. Эксклюзіўнае інтэрвію прэзыдэнта Чэхіі Свабодзе

Пра гэта ды іншыя пытаньні Мілаш Зэман расказаў у эксклюзіўным інтэрвію ўкраінскай службе Радыё Свабода. Пераклад публікуем са скарачэньнямі.

— Зьмянілася ваша ацэнка Ўкраіны. Чаму гэта адбылося? Ці не лічыце вы памылкай прарасейскую палітыку, за якую вас крытыкавалі перад уварваньнем Расеі ва Ўкраіну?

— Я казаў пра гэта некалькі разоў. З расейскім нападам на Ўкраіну склалася прынцыпова новая сытуацыя, на падставе якой я рэагую. Гэтая сытуацыя зразумелая: гаворка ідзе пра агрэсію супраць сувэрэннай дзяржавы.

Што да той «няправільнай прарасейскай палітыкі»: мы павінны разумець адно — да нападу на Ўкраіну з Расеяй проста размаўлялі, гандлявалі, карацей кажучы, ставіліся як да нармальнай краіны. Гэта цалкам натуральна, і так рабілі ўсе важныя эўрапейскія і сусьветныя афіцыйныя асобы. Што яшчэ рабіць з самай вялікай краінай сьвету?

Акрамя таго, я заўсёды імкнуўся рэалізоўваць эканамічную дыпляматыю, таму што лічу, што Чэхія як адкрытая экспартная эканоміка мае добрыя адносіны з усімі буйнымі краінамі сьвету. Вядома, гэта тычыцца ня толькі Расеі. Гэта тычыцца Кітаю, а таксама, скажам, Ізраілю, я мог бы працягнуць сьпіс іншых краін. І я ня бачу ў гэтым нічога дрэннага.

Аднак у момант агрэсіі Расеі супраць Украіны сытуацыя прынцыпова зьмянілася, і калі сытуацыя мяняецца, мяняецца і ваш погляд. (…) Напад на Ўкраіну стаў халодным душам для многіх людзей у Расеі і за мяжой, і я адзін зь іх.

— Што, на вашу думку, трэба зрабіць, каб расейска-ўкраінская вайна скончылася як мага хутчэй?

— Перш за ўсё расейскаму кіраўніцтву трэба даць зразумець, што такія дзеяньні непрымальныя. У Эўропе ў ХХІ стагодзьдзі сапраўды няма месца агрэсіі. Мы павінны заставацца разам. Прадуктыўнай можа быць толькі выразная і агульная пазыцыя.

Вядома, трэба працягваць падтрымліваць Украіну — матэрыяльна і палітычна. Як вядома, Чэхія — адзін з найлепшых саюзьнікаў Украіны і тых, хто яе найбольш падтрымлівае. У нас у гэтым пытаньні шырокае палітычнае разуменьне, што вельмі важна.

Зяленскі

(…) Вайна ва Ўкраіне — гэта ў канчатковым рахунку вайна супраць усяго Захаду і заходняй дэмакратыі. Гэта вайна супраць сусьветнага парадку, якім мы яго ведаем, і яна ўплывае на нас.

А што насамрэч прывядзе да найхутчэйшага заканчэньня вайны, я сапраўды ня ведаю. Я баюся, што найбольш верагодным сцэнарам цяпер здаецца так званая вайна на зьнясільваньне.

Адным зь лягічных выхадаў з гэтай сытуацыі магла б быць у рэшце рэшт замена збройных сутыкненьняў дыпляматычнымі перамовамі. Умовай, аднак, зьяўляецца спыненьне баявых дзеяньняў і прамыя перамовы паміж прэзыдэнтамі абедзьвюх краін. Аднак, здаецца, на гэты момант да дыпляматычнага міру яшчэ даволі далёка. Абодва бакі дэкляруюць абсалютныя мэты, якіх, аднак, паводле наяўнай інфармацыі, дасягнуць ня могуць.

— Ці дастаткова моцныя санкцыі ЭЗ, якія ўжо былі ўведзеныя супраць Расеі за агрэсію супраць Украіны? Чаго яшчэ не хапае ў пляне санкцый і дапамогі Кіеву?

— Санкцыі супраць Расеі рашучыя і беспрэцэдэнтныя. У дачыненьні да Расеі ўведзена больш за 6 тысяч розных санкцый, і ступень адзінства ўражвае. Аднак варта адзначыць, што санкцыі рэалізоўвалі (а агрэсію Расеі ва Ўкраіне адназначна асудзілі) краіны, якія складаюць 70 працэнтаў сусьветнага ВУП, але толькі 30 працэнтаў насельніцтва сьвету. Акрамя таго, пасьля першапачатковага шоку рубель быў адносна стабільны, і краіна мела пастаянныя фінансавыя рэзэрвы для працягу вайны з самага пачатку дзякуючы няспыннаму продажу газу і нафты.

Ведаеце, я ніколі ня быў прыхільнікам эканамічных санкцый. Аднак у дадзеным выпадку гаворка ідзе аб адным зь дзейсных інструмэнтаў, якімі мы як Эўразьвяз валодаем. І яны аказваюць уплыў на расейскую эканоміку, пра што сьведчаць многія эканамічныя паказьнікі.

Але справа ня толькі ў санкцыях супраць Расеі. Разам з эканамічнымі і фінансавымі мерамі мы павінны працягваць дзейнічаць у адкрыцьці эўрапейскага рынку для Ўкраіны, і наадварот. Таму што я разумею, у які цяжкі і трагічны час мы жывём сёньня. Я думаю, што зьняцьце бар’ераў і лібэралізацыя ў гандлёвай сфэры ў доўгатэрміновай пэрспэктыве можа быць выгадная і Ўкраіне, і Эўропе.

— На думку прэзыдэнта Ўладзіміра Зяленскага, дадатковае ўзбраеньне можа забясьпечыць перамогу Ўкраіны. Ці падзяляеце вы такі погляд?

— Бяз зброі з агрэсарам, вядома, няма як змагацца. Вашы слухачы і чытачы, напэўна, заўважылі, што Чэхія зьяўляецца адной з самых актыўных краін, калі гаворка ідзе пра дапамогу ў выглядзе паставак зброі Ўкраіне. Мы ўжо перадалі Ўкраіне матэрыялаў на суму больш за 3 мільярды чэскіх кронаў. Магчыма, вы таксама заўважылі, што мы маем абсалютнае паразуменьне з прэмʼер-міністрам і яго ўрадам адносна прынцыповага падыходу да Ўкраіны, што асабліва важна ў пэрыяд крызісу.

Зь іншага боку, я ведаю, што пастаўкі некаторых відаў зброі і вайсковых матэрыялаў непрымальныя для краін NATO. Напрыклад, Злучаныя Штаты пастаянна адмаўляліся адпраўляць зброю, якая магла б атакаваць Расею — зусім нядаўна, напрыклад, рэактыўныя сыстэмы залпавага агню або зьнішчальнікі. Я, вядома, разумею гэтую лёгіку. Так што я раблю выснову: я лічу, што зброя для Ўкраіны абсалютна неабходная, так, але абсалютна неабходная з доляй здаровага глузду.

— Чаму вы лічыце, што 40-мільённая Ўкраіна не павінна ўступаць у NATO, а мае заставацца нэўтральнай дзяржавай?

— Наколькі я ведаю, нават вядучыя прадстаўнікі Ўкраіны ня вельмі імкнуцца ўступіць у NATO, таму я лічу гэтае пытаньне, прынамсі пакуль, бессэнсоўным. Увогуле, відавочна, што кожнае пашырэньне NATO адбываецца ў пэўных геапалітычных адносінах, якія трэба цьвяроза і глыбока абдумаць. Мы павінны думаць у больш шырокім кантэксьце і ў доўгатэрміновай пэрспэктыве.

— Вы ўсё яшчэ лічыце анэксію Крыму «скончанай справай»?

— Я ведаю, да чаго вы хіліце. Пры гэтым я мушу крыху бараніцца. Калі я назваў Крым fait accompli, я сказаў гэта ў пэўны момант і для пэўнай аўдыторыі. Я ніколі ня ставіў пад сумнеў, што Расея акупавала Крым у парушэньне міжнароднага права і што гэта было і ёсьць дрэннай справай. (…)

Вядома, пытаньне застаецца актуальным: што будзе з Крымам? Як вы думаеце, Расея ад яго адмовіцца? Я сурʼёзна сумняваюся. І калі яна ад яго не адмовіцца, што менавіта і насамрэч будзе рабіць Кіеў? Што будуць рабіць ЭЗ і NATO, акрамя як бясконца паўтараць, што Крым не расейскі? (…)

(Прэзыдэнт Чэхіі Мілаш Зэман заявіў у прамове ў Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы 10 кастрычніка, што лічыць анэксію Крыму Расеяй «скончанай справай» і прапанаваў вырашыць крымскае пытаньне шляхам кампэнсацыі Ўкраіне.)

— Вы ня раз бачыліся з прэзыдэнтам Расеі. Вы б цяпер сядзелі за адным сталом перамоваў з «ваенным злачынцам», як прэзыдэнт ЗША Джо Байдэн назваў Уладзіміра Пуціна?

— Паўтаруся, што калі я размаўляў з Уладзімірам Пуціным, зь ім размаўлялі многія іншыя эўрапейскія і сусьветныя дзяржаўныя дзеячы. Паглядзіце на Нямеччыну ці Францыю. Вы сапраўды хочаце папракаць іх у тым, што яны спрабуюць весьці дыялёг з кіраўніком краіны, якая займае шостую частку сьвету? Гэта абсурд, і тыя, хто так прымітыўна крытыкуе, не разумеюць, што такое дыпляматыя. Напэўна, справа ня толькі ў моцных словах…

Усе гэтыя палітыкі, у тым ліку і я, спрабавалі рэалізоўваць нацыянальныя інтарэсы ў сваіх краінах. Гэта цалкам натуральна.

Сёньня я думаю, што Пуцін сапраўды павінен паўстаць перад судом. І пры гэтым перад расейскім судом за ўсё, што ён гатовы зрабіць з Расеяй. Пуцін вырашыў напасьці на Украіну, хоць павінен быў ведаць, што будзе далей, гэта значыць, непазьбежныя меры ў выглядзе эканамічных і палітычных санкцый, якія моцна паўплываюць на Расею. (…)

— На вашу думку, ці ёсьць рызыка, што вайна можа перакінуцца далей на Заходнюю Эўропу?

— Я ня ведаю. (…)

Я ведаю толькі адно: калі Расея нападзе на краіну-чальца NATO, гэта будзе азначаць, што яна адмаўляецца ад уласнага існаваньня. Менавіта тады ў адказ наступіць удар Паўночнаатлянтычнага альянсу. (…)