Праект паправак у Канстытуцыю, вынесены на рэфэрэндум, «не скасоўвае ўжо наяўны дысбалянс галін улады і нават можа яго пагоршыць», гаворыцца ў прамежкавым заключэньні Эўрапейскай камісіі за дэмакратыю праз закон Рады Эўропы (Вэнэцыянскай камісіі) аб канстытуцыйнай рэформе ў Беларусі.
Камісія раскрытыкавала «абмежаваны ўдзел парлямэнту ў выпрацаваньні паправак, недастатковую празрыстасьць гэтага працэсу і відавочны брак супрацы паміж урадам і апазыцыяй у выгнаньні, а таксама іншымі зацікаўленымі бакамі і грамадзянскай супольнасьцю».
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Праваабаронцы паведамілі, што на менскай «хіміі» зьняволеных прымушаюць галасаваць датэрміноваТаксама аўтары заключэньня падкрэсьліваюць, што праект паправак улады выставілі на абмеркаваньне наўпрост, без удзелу парлямэнту. У такой сытуацыі «вынікі рэфэрэндуму могуць быць скарыстаныя для наданьня легітымнасьці аўтарытарным тэндэнцыям».
«Што да балянсу галін улады, то, нягледзячы на прапанаваныя абмежаваньні паўнамоцтваў прэзыдэнта, праект паправак у Канстытуцыю дазваляе дзейнаму кіраўніку дзяржавы заставацца ў цэнтры дзяржаўнай улады. Яго становішча бачыцца яшчэ больш трывалым з улікам таго, што папраўкі ўключаюць індывідуальна распрацаваныя ўмовы і гарантыі захаваньня цяперашняга стану», — гаворыцца ў дакумэнце.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Спыталася прозьвішчы чальцоў камісіі — сказалі, што я ім пагражаю». Як назіральніцу пазбавілі акрэдытацыіВэнэцыянская камісія таксама зьвярнула ўвагу, што ў разе прыняцьця паправак у Канстытуцыю найвышэйшым прадстаўнічым органам стане Ўсебеларускі народны сход (УНС). Шматлікасьць сяброў ВНС, спосаб абраньня якіх не ўдакладняецца, «выклікае пытаньні аб здольнасьці гэтага органу выконваць ускладаныя на яго шырокія выканаўчыя функцыі».
Канстытуцыйная рэформа ў Беларусі-2022. Асноўнае
Якія паўнамоцтвы прапануюць забраць у прэзыдэнта?
З тэксту Канстытуцыі прапануюць забраць наступныя палажэньні пра прэзыдэнта:
- прызначае шэсьць чальцоў Цэнтравыбаркаму;
- са згоды Савету Рэспублікі прызначае на пасаду старшыняў Канстытуцыйнага суду, Вярхоўнага суду, Вышэйшага гаспадарчага суду зь ліку судзьдзяў гэтых судоў;
- вызваляе ад пасады старшыню і судзьдзяў Канстытуцыйнага, Вярхоўнага і Вышэйшага гаспадарчага судоў, старшыню і сяброў Цэнтральнай камісіі па выбарах і правядзеньні рэспубліканскіх рэфэрэндумаў, генэральнага пракурора;
- прызначае на пасаду і вызваляе ад пасады старшыню Камітэту дзяржаўнага кантролю.
Якія паўнамоцтвы даюцца «Ўсебеларускаму народнаму сходу»
Праект замацоўвае статус «Усебеларускага народнага сходу» як паралельнай парлямэнту структуры з вышэйшымі за яго паўнамоцтвамі.
Сярод іх:
- «Усебеларускі народны сход» зацьвярджае асноўныя кірункі ўнутранай і замежнай палітыкі, ваенную дактрыну, канцэпцыю нацыянальнай бясьпекі;
- зацьвярджае праграмы сацыяльна-эканамічнага разьвіцьця Рэспублікі Беларусі;
- заслухоўвае прэм’ер-міністра аб выкананьні праграмы сацыяльна-эканамічнага разьвіцьця Рэспублікі Беларусі;
- прапануе зьмены і дадаткі ў Канстытуцыю;
- прапануе правядзеньне рэспубліканскіх рэфэрэндумаў;
- мае права разглядаць пытаньне аб легітымнасьці выбараў;
- прымае рашэньне аб зьняцьці прэзыдэнта з пасады ў выпадку сыстэматычнага або грубага парушэньня ім Канстытуцыі альбо зьдзяйсьненьня дзяржаўнай здрады ці іншага цяжкага злачынства.
Што яшчэ ў праекце новай Канстытуцыі
- Здымаецца артыкул аб бестэрміновым прэзыдэнцтве, вяртаецца абмежаваньне двума тэрмінамі: «Адна і тая ж асоба можа быць прэзыдэнтам ня больш за два тэрміны». Але правіла мае дзейнічаць толькі для новаабраных прэзыдэнтаў.
- Уводзіцца імунітэт для былога прэзыдэнта: «Прэзыдэнт, які спыніў выкананьне сваіх паўнамоцтваў, ня можа быць прыцягнуты да адказнасьці за дзеяньні, учыненыя ў сувязі з ажыцьцяўленьнем ім прэзыдэнцкіх паўнамоцтваў».
- Закрываецца магчымасьць абірацца прэзыдэнтам тым, хто часова зьехаў: «Прэзыдэнтам можа быць абраны грамадзянін Рэспублікі Беларусі па нараджэньні, не маладзейшы за 40 гадоў, які валодае выбарчым правам, пастаянна пражывае ў Рэспубліцы Беларусі ня менш за 20 гадоў непасрэдна перад выбарамі, які ня мае і ня меў раней грамадзянства замежнай дзяржавы, або дазволу на жыхарства, або іншага дакумэнту замежнай дзяржавы, які дае права на льготы і іншыя перавагі».
- З праекту выключаны артыкул пра імкненьне Беларусі зрабіць сваю тэрыторыю бязьядзернай зонай, а дзяржаву – нэўтральнай.
«Заключныя і пераходныя палажэньні» праекту Канстытуцыі
- Паводле артыкулу 143 абмежаваньні на прэзыдэнцкія тэрміны ўступяць у сілу толькі пасьля наступных прэзыдэнцкіх выбараў: «Зьмены Канстытуцыі, якія абмяжоўваюць колькасьць тэрмінаў, на працягу якіх адна і тая ж асоба можа займаць пасаду прэзыдэнта, уступаюць у сілу зь дня ўступленьня на пасаду зноў абранага прэзыдэнта». Паводле літары артыкулу, Лукашэнка можа балятавацца ў прэзыдэнты яшчэ прынамсі двойчы.
- Таксама паводле артыкулу 143 ніякіх датэрміновых выбараў не прадугледжана, у тым ліку і прэзыдэнцкіх: «Дзяржаўныя органы (службовыя асобы) ажыцьцяўляюць сваю дзейнасьць на працягу тэрміну, на які яны былі ўтвораныя (абраныя, прызначаныя), альбо да спыненьня іх паўнамоцтваў ва ўстаноўленым парадку.
- Паводле артыкулу 144 дзейны кіраўнік дзяржавы можа прэтэндаваць на пасаду старшыні Ўсебеларускага народнага сходу: «Закон, які вызначае кампэтэнцыю, парадак фармаваньня і дзейнасьці Ўсебеларускага народнага сходу, падлягае прыняцьцю на працягу году з дня ўступленьня ў сілу зьменаў Канстытуцыі. У мэтах арганізацыі належнай працы Ўсебеларускага народнага сходу прэзыдэнт, які займае гэтую пасаду на дату ўступленьня ў сілу зьменаў Канстытуцыі, можа быць абраны старшынём Усебеларускага народнага сходу».