Назвы інструмэнтаў па-беларуску — 2. Сьлясарныя прылады

(па-расейску — па-беларуску)

• гайка — мутэрка
• болт — ніт
• ​сверло — сьвéрдзел
• гвоздь — цьвік
• отвёртка — зáшрубка
• клещи, плоскогубцы — абцугí

Анімацыя:

Гэта другі выпуск анімаванага слоўнічка прыладаў. Першы выпуск тут (у Беларусі глядзець праз VPN):

ДЛЯ ЦІКАЎНЫХ — ДЭТАЛЁВА

Мутэрка — лёгка здагадацца, што паходзіць ад ням. Mutter. Вялікая мутра — важная дэталь возу, трымае кола ў драбінах. У слоўніках ёсьць і гайка.

Ніт: рас. скрепить болтами — бел. узяць на ніты́. Спачатку слова азначала проста зáклепку, але ў ХХ стагодзьдзі тэрмін перайшоў на дэталь з разьбою.

Сьвердзел малы — гэта сьвярдзёлак. А сьвíдар — па-расейску бур, ім робяць сьвідравіну.

Зáшрубка — у слоўніку Ластоўскага, ад зашрубаваць. Адваротнае дзеяньне — адшрубаваць; рас. скреплять винтами = бел. шрубаваць.

У слоўніку Некрашэвіча і Байкова (1928) шрýбнік, бо рас. винт, шуруп = бел. шруба, шруб. У многіх мовах для гэтых мацавальных дэталяў адзін асноўны тэрмін; калі трэба, удакладняюць: wood screw, Holzschraube.

У пасьляваенных слоўніках інструмэнт завецца русізмам адвёртка.

Абцугі — ням. Hebzange. Адсюль і польск. obcęgi. У некаторых беларускіх гаворках разьмежавалізначэньне: „Апцугі ест пласкія, апцэнґі — кручкаватыя“ (Старыя Трокі). Папулярнае слова ўва ўстойлівых выразах: „Зь яго слова абцугамі ня выцягнеш!“ Гэта найбольш агульная назва шарнірных інструмэнтаў для захопу. Але ёсьць і пасатыжы, кусачкі, круглагубцы і г.д.

З шасьці каранёў — пяць германскага паходжаньня: мутэрка, абцугі, ніт, цьвік, зашрубка. Ня дзіва.

Шмат беларускіх германізмаў зьвязана з рамесьніцтвам, будаўніцтвам: мур, дах, тынк, бляха, кафля, цэгла, гак, шыба, ґанак, варштат, дрот, ланцуг, шуфляда, гартаваць, фарбаваць, вага, ладаваць, дый само слова майстар.