Тое, што адбываецца ў Беларусі — паўстаньне нацыі ці паглыбленьне яе расколу? Колькі беларушчыны ў Ціханоўскіх, Бабарыку і Цапкалу? Пра што сьведчыць лёзунг «Хабараўск — Беларусь з табой»?
На гэтыя і іншыя пытаньні адказвае філёзаф Валянцін Акудовіч.
— Сёлетняя выбарчая кампанія, чэргі падпісацца за Ціханоўскую і Бабарыку, шматлікія мітынгі за Ціханоўскую, зьвесткі пра галасаваньне за Ціханоўскую, нарэшце, цяперашнія драматычныя падзеі на вуліцах беларускіх гарадоў — на думку некаторых гэта паўстаньне нацыі. Але ці так гэта? Беларус-амапавец і беларус-пратэстовец б’юцца да крыві — якое тут нацыянальнае адзінства? А хіба гэта не паглыбленьне расколу?
— Прыгадаю характарыстыку нацыі слынным Эрнстам Рэнанам: «Сутнасьць нацыі ня толькі ў тым, што ўсе індывіды маюць паміж сабой шмат агульнага. Але і ў тым, што яны супольна забылі. Ніводзін француз пэўна ня ведае, ці быў ён бургунцам, аланам ці вэстготам. Але кожны француз мусіць забыць разьню ў Барталамееўскую ноч». Гэта я да чаго? У кожнай нацыі безьліч крывавых гісторыяў, дзе адна частка нацыі змагалася з другой з самых розных падставаў — рэлігійных, палітычных, нават культурных. І праз гэтыя падзелы, сутыкненьні нацыі рабіліся больш моцнымі. Нацыя ўтрымлівае вялікі жыватворны эліксір, яна загойвае раны. І ўсё гэта раней ці пазьней забываецца.
— Гэтая кампанія спарадзіла звышпапулярны мэм «Саша3%». Маўляў, за Лукашэнку толькі паднявольныя амапаўцы. Гэта так, на Ваш погляд?
— Відавочна, што гэта ня так. Хаця я інтуіцыйна пэўны, што перамагла Ціханоўская. Але гэта ня чыстая перамога і рэч ня толькі ў амапаўцах. Аднак вынаходнік гэтага мэму меў, безумоўна, літаратурны талент. Інакш бы ён не знайшоў слова, якое б завабіла мноства людзей. Адзін вядомы палітоляг сказаў: Які ідыёт паверыць, што ў Лукашэнкі 3%? На што я раззлавана буркнуў: Які палітоляг убачыць тут сацыялёгію, а не гратэскную мэтафару? І Ціханоўскія, і Бабарыка, і Цапкала — настолькі таленавітая каманда, што яны не маглі прайграць. Мітынгі Ціханоўскай былі неверагодна прыгожымі і страшэнна добрымі.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Ні на хвіліну не спыняецца вайна расейскай культуры зь беларускай». Выбраныя развагі Валянціна Акудовіча— На пачатку нулявых Вы напісалі знакамітае эсэ «Бяз нас». Цяпер, падчас сёлетняй выбарчай кампаніі, вы не адчулі, што цяпер ужо «з вамі»?
— Гэтае сьпехам напісанае эсэ дзіўным чынам жыве ўжо столькі дзесяцігодзьдзяў. Але я даўно яго перажыў. Размова там ішла пра даволі невялікі корпус нацыянальна- заангажаваных людзей і астатнюю Беларусь, якая жыве іншымі і самымі рознымі турботамі, зусім не зьвяртаючы ўвагі на нас, нацыянальна-ангажаваных. Разрыў быў сапраўды неверагодны, але пакрысе ён стаў зьмяншацца. Зараз я гэтага разрыву ўвогульле ня бачу. А што да мяне, то Беларусь ужо даўно анталягічна адна цэлая. А асобныя выпадкі ня маюць значэньня.
— Героі сёлетняй кампаніі — Ціханоўскія, Бабарыка, Цапкала — у якой ступені яны носьбіты беларушчыны? І ці не адбываецца пераасэнсаваньне самога паняцьця? Скажам, адказ Зянона Пазьняка прынамсі пра Бабарыку і Цапкалу — не, гэта людзі для беларушчыны чужыя.
— Для мяне гэтыя людзі — радасная нечаканасьць, асабліва Віктар Бабарыка. Мне вельмі палюбілася і Сьвятлана Ціханоўская. У мяне містычнае адчуваньне, што невыпадкова такія яскравыя людзі сабраліся тут і цяпер. А што да пытаньне пра іх беларускасьць, то мне нават няёмка на яго адказваць. Яно зусім зь іншай эпохі, з эпохі Пазьняка. Але пытаньне пераасэнсаваньня беларушчыны надзвычай важнае. Калі ў сучасны дыскурс трапляюць словы з папярэдніх эпохаў — нацыя, нацыяналізм, і робяцца спробы іх адстойваць і за іх трымацца — гэта трымацца за пустату.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Валянцін Акудовіч: «Беларусы ня будуць ваяваць за незалежнасьць»— Многія зьвярнулі ўвагу, што пратэстоўцы сёлета спрэс называюць амапаўцаў, якія іх зьбіваюць, у іх страляюць — «фашыстамі» і «карнікамі». Не чэкісты, не сталіністы, а менавіта фашысты. Чаму? Пра што гэта сьведчыць?
— Адказ тут просты. Фашысты, дакладней, нацысты спалілі безьліч беларускіх вёсак, шмат — зь людзьмі. І шмат якіх іншых бедаў нарабілі — на дзесяцігодзьдзі. Гэтая памяць замацавалася і ў школьнай гісторыяграфіі. Там усё спрошчана, але разам з тым і праўдзіва. Таму гэта засталося ў народнай памяці. Памятаю знакамітыя Дзяды на Маскоўскіх могілках у 1988 годзе. АМАП бʼе дручкамі народ. І што мы пачалі скандаваць абсалютна стыхійна? Фа-шыс-ты! І мы тады прарваліся. І пайшлі за Пазьняком, тады бліскучым Пазьняком.
— Заўважыў, і ня толькі я, плякат на адным з мітынгаў Ціханоўскай: «Хабараўск — Беларусь з табой». Ці не пацьверджаньне гэта (і многія іншыя элемэнты сёлетняй кампаніі) вашай колішняй тэзы «Расея — не на ўсход Беларусі, а ўсход Беларусі»?
— У сваёй тэзе я тады, здаецца, так далёка не сягаў — ажно да Хабараўску. Але і сапраўды, зараз мае знаёмцы, мае пляменьнікі турбуюцца за лёс Хабараўску, як быццам гэта, скажам, Віцебск. Так, расейскасьці ў нас унутры шмат. І ад яе, калі б і хацеў, няма куды падзецца — царкава, тэлевізар, школа, мова. Нас ратуе тое, што насустрач Усходу, унутры нашай тканцы, рухаецца Захад. І пачынае займаць дамінантнае месца. Чаму мы пачынаем хвалявацца за дэмакратычную Расею? Расея спрэс імпэрская, горшая за нас — і раптам там зьяўляецца Хабараўск, які адстойвае свае правы. І гэтая Расея нам так падабаецца, што мы міжволі хвалюемся за лёс Хабараўску.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Акудовіч: «Свабода ніколі не прыходзіць туды, дзе яе не чакаюць»— Некаторыя расейскія экспэрты кажуць, што калі беларускія пратэсты будуць перамагаць, то вельмі вялікая імавернасьць, што Расея ўвядзе войскі на дапамогу Лукашэнкі. Ці не атрымліваецца, што выбар — паміж захаваньнем рэжыму і замежнай агрэсіяй, як гэта было ва Ўкраіне? І што варта выбраць?
— Калі яшчэ не аформіўся саюз з Расеяй, я на кожным рагу паўтараў, што гэта саюз трусіка з удавам. Расея — наш адвечны кашмар. І яна ў такой ролі застанецца, пакуль будзе імпэрыяй. Тут нічога не паробіш. Вэрсіяў шмат, можна іх абмяркоўваць, але лёс, на жаль, ня ў нашых руках, а ў руках Расеі і таго сусьветнага кантэксту, у які мы ўпісаныя. Магчыма, гэты кантэкст вялікіх дзяржаваў трохі яе прытрымае ў яе бясконцай празе да тэрытарыяльнай экспансіі.
Лёс нам паслаў дыктатара. Свой дыктатар — гэта ўжо нямала. Што ў яго ўсе гэтыя гады атрымліваецца — хітрыкамі, падманам, подласьцю трымаць мяжу Беларусі такой, якой ён яе трымаў. Зло часам бывае і прадуктыўным. На шалях — што лепш: тое, што ён столькі гадоў трымаў незалежнасьць Беларусі, ці каб ён сышоў, і невядома, які б лёс яе чакаў.