На 70-м годзе жыцьця памёр былы дэпутат Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня Ўладзімер Станкевіч.
Прафэсійная кар’ера Станкевіча-юрыста зрабіла імклівы рывок у 1990 годзе, калі ў сакавіку ён, старэйшы юрысконсульт калгасу «Беларусь» Мядзельскага раёну, быў абраны дэпутатам Вярхоўнага Савету, а ў ліпені — намесьнікам старшыні галоўнай парлямэнцкай камісіі — камісіі па заканадаўстве; пасада прыраўноўвалася да міністарскай. Пры жаданьні «правільна» будаваць адносіны з найвышэйшым кіраўніцтвам — спачатку з Кебічам, потым з Лукашэнкам — Уладзімер, я ўпэўнены, мог бы зь цягам часу быць, да прыкладу, старшынём Вярхоўнага Суду.
Але ў яго быў іншы характар: ён не жадаў падыгрываць начальству і выконваць тое, што супярэчыла ягоным уласным перакананьням. У яго была высокая планка ўласнай годнасьці і ступені асабістай свабоды (што ўвогуле было нечакана для чалавека, зьвязанага з савецкай юрыспрудэнцыяй).
Старшынём парлямэнцкай камісіі па заканадаўстве быў Дзьмітры Булахаў. Праз два гады працы ў камісіі Статкевіч сышоў з пасады ягонага намесьніка і прыняў прапанову Генадзя Карпенкі — стаў начальнікам маладэчанскай міліцыі. Карпенка працаваў мэрам Маладэчна, а намесьнікам яго быў Віктар Ганчар. Ня ўсе іх пляны рэалізаваліся, але шмат якія рэформы ажыцьцявіць удалося. На пэўны час Маладэчна зрабілася ці ня самым свабодным беларускім горадам, месцам з найбольш спрыяльным кліматам для бізнэсу (там рэгістраваліся нават фірмы з офісамі ў сталіцы). Цяпер гэтага няма, але вуліцы, перайменаваныя ў гонар нацыянальных дзеячоў, засталіся.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Карпенка зрабіў у Маладэчне тое, чаго не ўдалося ні ў якім іншым горадзе Беларусі»Зь пераходам на працу ў Маладэчна Уладзімер Станкевіч зьменшыў актыўнасьць у апазыцыі і ўрэшце зьвёў яе да нуля (гэта супала і з адмовай Вярхоўнага Савету прызначыць рэфэрэндум аб датэрміновых выбарах; да ідэі БНФ правесьці такі рэфэрэндум Станкевіч паставіўся крытычна). Ён увогуле значна радзей выказваўся на сэсіях, магчыма, расчараваўшыся ў эфэктыўнасьці палітычнай дзейнасьці.
Але ў часы, калі Ўладзімер максымальна ўдзельнічаў у парлямэнцкай працы (1990-91 гг.), ягоны ўдзел у апазыцыі быў вельмі эфэктыўным.
Подпіс Уладзімера Станкевіча стаіць пад усімі асноўнымі дакумэнтамі Апазыцыі БНФ таго часу, пачынаючы ад заяваў пра стварэньне парлямэнцкай групы БНФ і Апазыцыі БНФ у ліпені 1990-га.
Сапраўдным шокам для пракамуністычных дэпутатаў на другой сэсіі Вярхоўнага Савету ўвосень 1990-га было прадстаўленьне пакета эканамічных законапраектаў, якія распрацавала Апазыцыя. Яны думалі, што «им бы только флажки да мова», а тут — канцэпцыя пераходу эканомікі да рынку, падмацаваная праектамі законаў.
Станкевіч удзельнічаў у распрацоўцы «зямельнага блёку», бо не ўяўляў свабоднага чалавека бяз права быць поўным гаспадаром на сваёй зямлі. І менавіта Станкевіч прадстаўляў на сэсіі альтэрнатыўны Кодэкс аб зямлі. Менавіта яму давялося адбіваць папрокі і зьедлівыя рэплікі праціўнікаў увядзеньня права прыватнай уласнасьці на зямлю — таго падмурку, безь якога чалавек ня можа адчуваць сябе сапраўдным гаспадаром на зямлі. Наш закон набраў толькі 76 галасоў, і коласаўскае «Купіць зямлю, прыдбаць свой кут, каб з панскіх выпутацца пут...» на дзесяцігодзьдзі застанецца толькі марай. Тады нашыя апанэнты прыводзілі ў прыклад Польшчу, якая перажывала натуральны для пэрыяду рынкавых рэформаў крызіс; што ж, сёньня можна параўнаць эфэктыўнасьць сельскай гаспадаркі ў Польшчы і ў Беларусі. Можна параўнаць і ступені свабоды — як гаспадарчай, эканамічнай, гэтак і грамадзкай, асабістай.
Вясной 1992-га Станкевіч разам зь іншымі дэпутатамі Апазыцыі БНФ выступіў супраць парушэньняў пры даабраньні новых членаў Цэнтральнай выбарчай камісіі (тады ў склад ЦВК упершыню ўвайшла і Лідзія Ярмошына).
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Кар’ера Ярмошынай пачалася з фальсыфікацыіА сапраўдным палітычным «зорным імгненьнем» для Ўладзімера Станкевіча, як і для іншых дэпутатаў БНФ, быў жнівень 1991-га. Уладзімер выходзіў на Плошчу і падпісваў заяву супраць ГКЧП у дні, калі ніхто ня ведаў, чым можа скончыцца такая актыўнасьць для яе ўдзельнікаў. Ягоны подпіс — і пад патрабаваньнем аб скліканьні нечарговай сэсіі Вярхоўнага Савету, якой было наканавана ўвайсьці ў гісторыю як Сэсія Незалежнасьці.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Як дамагліся незалежнасьці ў жніўні 1991. НЕВЯДОМАЕ ВІДЭАЁн запатрабаваў пайменнага галасаваньня па ўсіх пытаньнях, якія разглядаліся на сэсіі, і абнародаваньня вынікаў у прэсе, уносіў істотныя ўдакладненьні па працэдурных момантах (для недасьведчанага чалавека нібыта і неістотных, але вельмі важных для прыняцьця галоўных рашэньняў, якіх мы дамагаліся — спыненьня дзейнасьці КПБ і КПСС і абвяшчэньня Незалежнасьці).
Вось фрагмэнт выступу Ўладзімера Станкевіча 25 жніўня 1991 году, калі стала вядома, што ў Маскве Гарбачоў і Ельцын спынілі дзейнасьць КПСС на тэрыторыі Расеі:
«Сілаеў (кіраўнік ураду Расеі — С.Н.) адназначна сказаў, што Беларусь нам здрадзіла. Гэта чулі многія. Ім здрадзіла не Беларусь. Ня варта атаясамліваць Малафеева і Дземянцея зь Беларусьсю. Але калі сёньня мы ня зробім тое, што зрабіла Расея ў адносінах да камуністычнай партыі, мы пацьвердзім словы Сілаева і тым самым падставім беларускі народ, які ня здраджваў ні дэмакратыі, ні Расеі. Таму тут двух меркаваньняў быць ня можа. Бо адназначна павінна быць прыпыненая дзейнасьць гэтай партыі. І потым, нават калі суд дакажа яе невінаватасьць, павінна адбыцца не аднаўленьне яе дзейнасьці, а рэгістрацыя, як і ўсіх іншых партыяў, пры дапамозе свайго статуту і гэтак далей. Іншая справа, і вы цудоўна разумееце, — пасьля таго, што адбылося, пасьля прыпыненьня, які б суд ні даказваў правату гэтай партыі, у яе ня пойдзе народ. Ня пойдзе».
У момант, калі Дэклярацыі надаваўся статус канстытуцыйнай сілы (што юрыдычна і было абвяшчэньнем Незалежнасьці), Статкевіч прапанаваў выключыць з тэксту артыкул 12-ты, які прадугледжваў распрацоўку і падпісаньне новай Саюзнай дамовы (супраць гэтага артыкулу 27 ліпеня 1990 году выступаў Народны Фронт).
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Як Дэклярацыя аб незалежнасьці 25 жніўня 1991 году набыла канстытуцыйную сілуПаводле стэнаграмы, 25 жніўня 1991 году, Уладзімер Станкевіч галасаваў «за» на ўсіх этапах прыняцьця дакумэнтаў, якія дэ-юрэ рабілі Беларусь незалежнай краінай.
А празь некалькі дзён ён падпісаў зварот дэпутатаў Апазыцыі БНФ да ўсіх жыхароў Беларусі з заклікам уключыцца «ў дэмакратычны працэс, у рух адраджэньня вольнай сувэрэннай Беларусі». «У нашай культурнай, памяркоўнай дэмакратычнай Бацькаўшчыне ніхто не павінен і ня будзе перасьледаваць чалавека толькі за членства ў камуністычнай партыі ці камсамоле», — гаварылася ў звароце.
Гэты зварот быў пачуты далёка ня ўсімі — і, як паказалі наступныя падзеі, значная частка насельніцтва яшчэ доўга не ўсьведамляла (а некаторыя не асэнсавалі і сёньня) каштоўнасьць сувэрэннай дзяржавы для лёсу іх і нашчадкаў.
Але каб гэтая незалежнасьць адбылася, Уладзімер Станкевіч зрабіў усё, што магло ад яго залежаць.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Пазьняк: Здабыць незалежнасьць авангард здолеў. Сілы, каб узяць уладу, ужо не было