Гарады з «памылкамі» ў назвах: Воранава ці Вярэнаў?

Савецкая ўлада масава пераймяноўвала старажытныя гарады й мястэчкі Беларусі, назвы якіх здаваліся ёй «немілагучнымі» і палітычна сумнеўнымі. Але выкарыстоўваць тапанімію як складнік гібрыднай вайны пачалі яшчэ ў Расейскай імпэрыі — пасьля паўстаньня Кастуся Каліноўскага 1863–64 году. Свабода сабрала зьвесткі пра шэраг гарадоў, арыгінальныя найменьні якіх зьмяніліся пад вонкавым уплывам.

Воранава

Воранава, бібліятэка ў цэнтры мястэчка

Афіцыйная назва — Воранава

Спрадвечная народная назва — Вярэнаў

Мястэчка вядомае ад XVI стагодзьдзя пад назвай Балотна, у розны час належала Гаштольдам, Давойнам.

У XVIII ст., калі Балотна стала валоданьнем роду Сцыпіёнаў італьянскага паходжаньня, яно памяняла назву на Вярэнаў ад імя маёнтку, названага нібыта ў гонар Веранікі, жонкі Язэпа Сцыпіёна дэль Кампа. Але гэтая вэрсія фанэтычна сумнеўная.
Хутчэй за ўсё, айконім Вярэнаў ад вадаёма з архаічнай балцкай назвай. І рэчка Вярэнка паблізу, і на літоўскай тэрыторыі нямала тоесных назваў (напр., поплаў Verėnos у Кейданскім р-не) — ад кораня ver-/vir- (параўн. віраваць).

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Ленін у Польшчы»: беларускі абшар, дзе 83% жыхароў лічаць сябе палякамі

Пасьля інкарпарацыі ў склад Расейскай імпэрыі незразумелую назву замянілі на «удобоваримую» — Вороново. У 1929 годзе, калі мястэчка ўваходзіла ў склад міжваеннай Польшчы, як сьведчыць лідзкі краязнаўца Лявон Лаўрэш, жыхары пасьпяхова хадайнічалі аб вяртаньні гістарычнай назвы. Але з прыходам бальшавікоў паселішча чарговы раз было перахрышчана ў Воранава.

informer-premium

Як пераймяноўвалі беларускія гарады

Поруч з імёнамі беларускіх гарадоў, мястэчак і вёсак, якія прымусам замяніла савецкая ўлада, вось ужо пару соцень гадоў існуюць і «тапонімы з памылкамі».

Перайменавалі старажытныя гарады й мястэчкі, назвы якіх былі «немілагучныя» або палітычна сумнеўныя для зрусыфікаванага бальшавіцкага вуха.

• Койданава (Койданаў) зрабілі Дзяржынскам,
• Рудобелку — Акцябарскім,
• Дрысу — Верхнядзьвінскам,
• Ігумен — Чэрвенем,
• Кабыльнік — Нараччу,
• Качэрычы — Кіраўскам,
• Прапойск — Слаўгарадам,
• Шацілавічы — Сьветлагорскам.

Вёсак такіх значна больш. Агулам блізу 450 беларускіх паселішчаў пацярпелі ад радыкальнай рэвізіі аўтэнтычных тапонімаў.

Раней, у пару Расейскай імпэрыі, назвы не мянялі радыкальна, а «карэктавалі» адпаведна моўным густам новых гаспадароў.

Спачатку наагул не зважалі на мясцовыя тапанімічныя традыцыі.

«Калі Беларусь апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, ні дакумэнталісты, ні гісторыкі, ні картографы таксама не парупіліся пра дакладнасьць перадачы беларускіх айконімаў на расейскую мову, — пісала выбітная беларуская тапанімістка Валянціна Лемцюгова. — Яны запазычвалі ўжо гатовыя польскія формы і запісвалі іх кірыліцкай графікай. У выніку шэраг беларускіх айконімаў увайшоў у гісторыю ў чужамоўнай ці скажонай форме, зь неўласьцівымі для іх гукавымі, граматычнымі і словаўтваральнымі рысамі».

Але пасьля паўстаньня Кастуся Каліноўскага ўлады Расейскай імпэрыі пачалі выкарыстоўваць тапанімію як складнік гібрыднай вайны — дзеля зьмены ідэнтычнасьці жыхароў заваяваных земляў. У 1866 годзе яны ўзяліся мяняць назвы вуліц беларускіх гарадоў ды склалі сьпіс паселішчаў, назвы якіх «подверглись извращению во время польского господства в здешнем крае» і якім неабходна было надаць «местные русские названия». Толькі ў Горадзенскай губэрні такіх паселішчаў было 558, сьведчыць гісторык Іна Соркіна. За часамі СССР практыку працягнулі.

Пэўныя спрадвечныя назвы былі змадыфікаваныя адміністрацыйным чынам, іншыя — стыхійна, але ўсе такія зьмены аддалялі аблічча беларускіх тапонімаў ад першаўзору. Свабода сабрала зьвесткі пра купу гарадоў, арыгінальныя найменьні якіх пад вонкавым уплывам памянялі выгляд.