Паралізаваная прафэсарка піша 17-ю кнігу пра музычную культуру Беларусі

У менскую кнігарню «Акадэмкніга» паступіла кніга прафэсара Вольгі Дадзіёмавай «Музыкальная культура Беларуси: историческая судьба и творческие связи». Гэта яе шаснаццатая кніга, зь якіх чатырнаццаць выйшлі па-беларуску. Цяжкая хвароба прыкавала 63-гадовую былую загадчыцу катэдры беларускай музыкі Акадэміі музыкі, доктара мастацтвазнаўства, прафэсара Вольгу Дадзіёмаву да ложка. Яна знайшла ў сабе сілы даць інтэрвію Радыё Свабода.

Сьцісла

• У прафэсаркі працуе толькі адно вока і адна рука, якой яна трымае аловак
• Выданьне новай кнігі Вольгі Дадзіёмавай прафінансаваў Юры Зісер, які часткова аплачвае яе лячэньне
• Вольга Дадзіёмава піша новую кнігу начамі, калі яна найбольш цярпіць ад боляў. Пісаньне дапамагае змагацца з болем
• Першае ўпамінаньне пра клявікорд у Эўропе (1408 год) зьвязана зь віленскім дваром князя Вітаўта
• Стрыечны брат расейскага пісьменьніка Ўладзіміра Набокава кампазытар Мікалай Набокаў да канца дзён лічыў сябе беларусам і тужыў па роднай Беларусі
• Тып беларускай музычнай культуры — культура-донар эўрапейскага памежжа
• Новае пакаленьне студэнтаў вельмі адукаванае і вельмі патрыятычнае

Наколькі ўдалося ажыцьцявіць задуманае

— У прадмове вы пішаце: «Эта книга вызвана к жизни катастрофическими обстоятельствами в моей судьбе, потребовавшими скорейшего обобщения, дополнения и завершения многолетних изысканий в области истории музыкальной культуры Беларуси». Значыць, будучы цяжка хворай, вы задумалі выніковае выданьне. Наколькі гэта ўдалося, ці задаволеныя вы ім?

— Дзякуй за пытаньне. Адказ на яго, мне здаецца, павінен быць амбівалентны. З аднаго боку, я сама ня веру, што змагла зьдзейсьніць гэты праект. У сэнсе, ня толькі напісаць і выдаць гэтую кнігу, але і зрабіць другое выданьне, якое цяпер яшчэ можна купіць у «Акадэмкнізе». Першае разышлося імгненна.

Тут існуюць, здавалася б, непераадольныя перашкоды, якія замінаюць ня толькі працы, але і жыцьцю. Без падрабязнасьцяў скажу, што ў абставінах поўнага паралюшу — у мяне працуе толькі адна рука і адно вока — я цярплю яшчэ і жудасныя болі. Лекары з госьпісу прапануюць мне марфіны, але я адмаўляюся.

І вось у такіх умовах Госпад дапамог гэтую працу распачаць і завяршыць у асноўных намерах. Гэта значыць, давесьці пэўныя канцэпцыі да завяршальнага стану. Але, разам з тым, я не лічу, што задача цалкам выкананая, таму што мне не ўдалося асьвятліць многія пытаньні, зьвязаныя зь дзейнасьцю пэўных асобаў і з пэўнымі акалічнасьцямі ў гісторыі беларускай культуры. І гэта тыя пытаньні, якія, я спадзяюся — утопія, канечне! — але вельмі спадзяюся асьвятліць у наступнай працы.

Мара напісаць яшчэ адну кнігу

— Якраз у нашай з вамі перапісцы за апошнія тыдні вы згадалі, што хацелі б напісаць яшчэ адну кнігу пад назвай «Музычная культура Беларусі ў падзеях і асобах». Калі назваць коратка, у некалькіх пунктах — што гэта за падзеі і што за асобы?

— Падзеі — гэта тыя паваротныя пункты ў жыцьці нашай краіны і яе музычнай культуры, якія прадвызначылі наступны шлях у гісторыі беларускай музыкі. Зразумела, што кожная падзея мае сваю самакаштоўнасьць. Але менавіта ў полі пэрспэктывы мне хацелася б падкрэсьліць тыя зьявы і фэномэны, якія да сёньняшняга дня вызначаюць асаблівасьці нашай культуры, яе аблічча, яе поліканфэсійнасьць, адкрытасьць, плюралістычнасьць.

Таксама хацелася б асобна напісаць пра рэнэсансныя зьявы высокай хвалі, пра поліфанічны сьпеў, які да сёньняшняга дня вызначае нашу музычную рэчаіснасьць. Таксама пра барока ў нашай музыцы. Карацей кажучы, вызначыць ключавыя моманты.

А асобы — гэта ня толькі настаўнікі, але і калегі-дасьледчыкі, якія таксама прычыніліся да пошуку артэфактаў гісторыі беларускай музыкі. Гэта і Адам Мальдзіс, і Анатоль Грыцкевіч, і Ўладзімер Конан.

Таксама хацелася б згадаць і тых, без чыёй дапамогі я б не змагла завяршыць кнігу. Я маю на ўвазе сваіх вучняў — Натальлю Капыцько, Юрыя Зісера, які ня толькі прафінансаваў выданьне кнігі, але і дапамагае мне ў лячэньні... Ды і ня толькі мне, ён многім хворым дапамагае.

Мне пашчасьціла сустрэцца з многімі выдатнымі асобамі, пра якіх я хацела б напісаць у наступнай кнізе.

Папярэднія кнігі Вольгі Дадзіёмавай

Нязнойдзенага ўсё яшчэ больш, чым знойдзенага

— Дасьледчыку ніколі не хапае часу, у яго заўсёды застаюцца месцы, дзе ён хацеў пабываць, але не пабываў і т. д. Гэта значыць, заўсёды застаецца поле для пошуку і дасьледаваньня. Куды вы ня трапілі, што не пагарталі, што ня ўбачылі і не паслухалі за сваё дасьледчыцкае жыцьцё, да чаго вам бы яшчэ хацелася б дацягнуцца і дакрануцца?

— Зноў дзякуй за пытаньне. Яно для мяне настолькі актуальнае і настолькі невырашальнае, што хацелася б адказ на яго хаця б пазначыць.

Праблема ў тым, што чым больш я спазнаю, тым больш застаецца незакранутага і нявырашанага. Гэта вядомая філязофская думка і не мая, вядома. Зараз больш пытаньняў, чым адказаў. І я цяпер разумею, што больш засталося няпройдзенага, нязнойдзенага.

Пры тым, што ў мяне цэлы Манблян знойдзеных помнікаў, усе шафы заваленыя нотамі, але тым ня менш. Яшчэ хацелася б папрацаваць і ў расейскіх архівах, найперш у Санкт-Пецярбургу; і ў Вільні, і ў Швэцыі. Я гэта кажу для тых, хто будзе працягваць маю справу. Яшчэ ў сьвеце ляжыць мора, проста мора музычных матэрыялаў, якія маюць беларускае паходжаньне.

І тут свая заканамернасьць. Яны ляжаць у былых сталіцах, да якіх мела дачыненьне Беларусь. Шляхі вядуць у абсалютна розныя краіны і розныя архівы, і там зноў патрэбны франтальныя пошукі. Прычым пошукі не адной асобы, як некалі я ў дзьве рукі шукала, за свой кошт, на сваю рызыку, з начлегамі на вакзалах... Вой, не хачу нават успамінаць. Патрэбны плянамерныя пошукі калектываў, каб яшчэ болей ўзбагаціць нашу музычную спадчыну.

Першая згадка пра клявікорд у Эўропе (1408) зьвязана зь віленскім дваром князя Вітаўта

— Чытаючы вашу апошнюю кнігу, я зьвярнуў увагу на факт, што першая згадка пра клявікорд у Эўропе (1408 год) зьвязана зь віленскім дваром князя Вітаўта. У вашай старэйшай калегі, прафэсара Іны Назінай, я некалі чытаў, што і першая згадка пра трохструнны скрыпічны інструмэнт скрыпіцу (ХІV ст.) таксама зьвязана з тэрыторыяй Беларусі. Што б вы яшчэ маглі назваць укладам Беларусі ў сусьветную музычную культуру?

— Ваша пытаньне мае прынцыповае значэньне, бо мы не шануем тых артэфактаў, якія на першы погляд ня вельмі кідкія, нават не ключавыя для нас, але для спадкаемцаў, для розных, у тым ліку суседніх, культур зьяўляюцца лёсавызначальнымі.

Я б тут не спынялася толькі на артэфактах. Бо вось у археалёгіі нядаўна адбылася ў нас сэнсацыя сусьветнага ўзроўню — я маю на ўвазе знаходку старажытных лыжак. Трэба было б на ўвесь сьвет крычаць, што ў нас ёсьць культурныя знаходкі, старэйшыя за эгіпэцкія піраміды.

І клявікорд, і скрыпіца — гэта, безумоўна, важныя гістарычныя знаходкі і факты. Але больш істотным мне здаецца ўнёсак асобаў — тых кампазытараў-выканаўцаў, якія належаць беларускай культуры і ўнесьлі выдатны ўклад у культуру іншых краін.

Гэтая зьява заканамерная. Да ХХ стагодзьдзя няма ніводнага кампазытара (я цалкам адказваю за свае словы!) які б належаў толькі беларускай культуры. Пачынаючы ад Эўфрасіньні Полацкай, якая натхніла на песнапеньні пра яе; ад Вацлава з Шамотул, які ў Польшчы, Літве і Беларусі аднолькава важны для лёсу іх культур; і заканчваючы Манюшкам, 200-годзьдзе якога сёлета адзначаецца. Дарэчы, на манюшкаўскім форуме на днях быў агучаны мой даклад.

Манюшка ёсьць сымбалем значнасьці беларускай культуры для культур іншых народаў. І не таму, што ХІХ стагодзьдзе, як і XVII стагодзьдзе — гэта час татальнай фізычнай і мэтафізычнай, духоўнай эміграцыі (а калі эміграцыя — гэта ўжо ўнёсак у іншыя культуры). Але і таму, што ўся гісторыя Беларусі — гэта гісторыя донарства.

Тып нашай культуры — гэта тып культуры эўрапейскага сумежжа, якая, нібы кроў, нясе па розных органах жыватворчыя сокі і зьявы. Гэта і рэлігійны плюралізм, дзякуючы якому, скажам, інструмэнтальная музыка была ўнесена ва ўсходнеславянскі сьвет. Бо вось гэты наш самы заходні арэал праваслаўя і самы ўсходні арэал каталіцтва даў магчымасьць перакласьці, умоўна кажучы, на зразумелую для Расеі мову тыя музычныя канцэпты, якія інакш, бяз нашай культуры, успрымаліся б як цалкам варожыя. Яшчэ раз падкрэсьліваю, асабліва важная донарскай місія беларускай культуры для Расеі, бо гэта шлях з Захаду на Ўсход, але шлях вельмі мяккі, ашчадны, без сутыкненьняў і вельмі плённы.

Як толькі наша шматгалосьсе ці інструмэнтальныя жанры, у тым ліку сымфоніі, напісаныя ў канцы XVIII стагодзьдзя, славянскія сымфоніі Эрнста Ванжуры, які ў Шклове шмат зь іх напісаў, трапляюць у Расею, яна ўздымае гэтыя зьявы сілаю сваіх талентаў да вяршынь геніяльных музычных прадбачаньняў і бачаньняў.

Разам з тым гэта ня толькі расейскі сьвет, але і польскі, і літоўскі, якія шануюць Манюшку і схіляюць галаву перад беларускімі рэаліямі ў жыцьці і творах кампазытара. Бо бязь веданьня 38 гадоў, якія Манюшка жыў у Беларусі і фармаваўся тут як кампазытар, бяз іх уліку і разуменьня, нельга зразумець Манюшку. Напрыклад, ягоную опэру «Галька», калі б не было вядома, што гэта сюжэт беларускай народнай баляды «Гэлька». Калі б не дасьледчыкі беларускага боку спадчыны Манюшкі, тады б не было зразумела, адкуль беларусізмы ў ягоных лістах і т. д.

Так з кожным нашым кампазытарам адбывалася, што ён нёс промні беларускага сьвету ў іншакультурнае асяродзьдзе і рабіў яго больш чулым, больш багатым, больш талерантным і больш разнастайным.

Гэтая не эклектыка, але арганіка суіснаваньня абсалютна розных заходніх і ўсходніх эўрапейскіх плыняў і вызначае твар музычнай культуры Беларусі.

Беларуская культура — гэта культура эўрапейскага памежжа

— З гэтага вашага адказу ў мяне нарадзіліся яшчэ два пытаньні. Вельмі цікаваю выглядае ваша выснова, што беларуская музычная культура мае сынтэтычны заходне-ўсходні характар і зьяўляецца культурай эўрапейскага памежжа. Ці варта, на вашу думку, пра гэта памятаць сёньняшнім беларукім кампазытарам і наогул інтэлектуалам?

— Ведаеце, яны і бяз нашай падказкі памятаюць. Рэч у тым, што гэта памяць культуры, гэта яе спэцыфіка. Як толькі кампазытар трапляе ў нашае асяродзьдзе, ён адразу ж у сваёй творчасьці ўвасабляе спэцыфіку гэтай культуры. Так было раней, і так ёсьць цяпер.

Я размаўляла з Андрэем Мдзівані і пыталася пра беларускія рэаліі ў ягонай творчасьці як прышэльца ў беларускую музыку. Як так магло стацца, што гэтыя гістарычныя фэномэны ў ягонай музыцы праявіліся настолькі яскрава? Ведаеце, што ён сказаў: «Вы не ўяўляеце, якія вы шчасьлівыя. Толькі звонку, прыехаўшы сюды, можна адчуць вось гэтыя павевы ўнікальнай, адкрытай сьвету і разам з тым такой самабытнай культуры».

А тыя кампазытары, якія нарадзіліся тут, ім проста наканавана несьці сьвятло гэтай культуры. Я згадваю сваіх калег, зь якімі побач у клясах Беларускай акадэміі музыкі працавала і працую. Гэта і Галіна Гарэлава, у якой настолькі гожа і арганічна пераплятаюцца і заходне-эўрапейскія, і беларускія і расейскія плыні, што проста дзіву даесься.

Усё наша кампазытарскае поле цалкам нясе на сабе адбітак спэцыфікі беларускай культуры. Скажам, айцец Андрэй Бандарэнка, аўтар праваслаўных сьпеваў, або, скажам, Паплаўскі, Літвіноўскі з каталіцкімі жанрамі — вы нідзе не сустрэнеце такіх вельмі спэцыфічных і разам з тым вельмі натуральных спалучэньняў, здавалася б, розных плыняў.

Новае пакаленьне студэнтаў вельмі адукаванае і вельмі патрыятычнае

— У сваёй кнізе вы называеце эпоху Рэнэсансу залатым векам у гісторыі Беларусі і яе культуры і пішаце пра донарскую місію беларускай музычнай культуры адносна Расеі ў XVII-XVIII стагодзьдзях, гэта значыць у часы барока. Дарэчы, адзін з разьдзелаў вашай кнігі называецца «Беларусь у цэнтры музычнай Эўропы». Як на гэта рэагуюць студэнты, якія пра гэта ўсё даведваюцца ўпершыню?

— Ведаеце, цяпер студэнты настолькі выхаваныя і для іх гэтыя рэчы настолькі натуральныя... Яны ж таксама існуюць у гэтым донарскім сьвеце. Паглядзіце, колькі нашых актораў, сьпевакоў, музыкантаў і цяпер узбагачаюць іншыя культуры.

Вось згадайце хаця б аркестар Сьпівакова ці найлепшыя эўрапейскія аркестры... Там граюць нашы выхаванцы, выпускнікі нашай Акадэміі музыкі. Гэта натуральна. Некаторыя вяртаюцца, іншыя застаюцца. Адбываецца цыркуляцыя жывой крыві, як гэта і было раней. Фэномэн Сімяона Полацкага ці Мікалая Білецкага мае месца і сёньня — ад Смактуноўскага, ад Высоцкага і да творчай моладзі, якая ўпрыгожвае культуру, у тым ліку музычную, розных краін.

Так што студэнты ставяцца да гэтага абсалютна пазытыўна, радасна і спакойна. Больш за тое. Калі я вяду сэмінары (цяпер я ўжо не вяду, цяпер я ганаровы прафэсар) заўсёды казала ім, што можаце размаўляць і па-расейску, і па-беларуску. І што вы думаеце? Яны, як кампутары, адразу пераключаюцца і пачынаюць адказваць па-беларуску. Не таму, што гэта мой прэсінг. А вось гадоў 25 таму мяне прасілі: «Ольга Владимировна, а можно на человеческом языке?»

Нельга прымяншаць інтэлектуальныя і патрыятычныя кандыцыі пакаленьня, якое цяпер прыйшло ў сярэднія і вышэйшыя навучальныя ўстановы. Мне здаецца, яны патрыятызм усмакталі з малаком маці, нягледзячы на масавую культуру, інтэрнэт і т. д. Культурная прастора цяпер іншая. Сама музыка выхавала ў іх такое стаўленьне да беларускай культуры.

Тысячы музычных помнікаў, якія мне пашчасьціла прывезьці ў ксэракопіях у Беларусь, цяпер запісаныя і на радыё, і на кружэлках, студэнты па іх пішуць віктарыны яшчэ ў музычных вучэльнях. Больш за тое, яны ўсё гэта граюць! У мяне выпушчаныя ўсе хрэстаматыі, а таксама фонахрэстаматыі і відэахрэстаматы. Па ўсім гэтым вучацца нават у садках і школках. Для іх старажытная музыка пісьмовай традыцыі (а ня толькі фальклёр) — гэта арганічная справа, нават калі яны не былі ў беларускіх замках, тых жа Нясьвіжы ці Міры. Яны ўсё роўна, на слых, добра ведаюць старажытную беларускую культуру праз музыку, праз эмацыйны субстрат.

Невядомы патрыёт, славуты кампазытар. Мікалай Набокаў і Беларусь

— У вашай кнізе мне было вельмі цікава прачытаць тэкст пра славутага ў свой час на Захадзе кампазытара Мікалая Набокава, стрыечнага брата расейскага пісьменьніка Ўладзіміра Набокава. Факт, што Мікалай Набокаў ня толькі нарадзіўся ў Любчы, але і да канца дзён лічыў сябе беларусам і тужыў па бацькаўшчыне — вельмі цікавы і хіба малавядомы для шырокага кола беларусаў. Ці актуальныя яшчэ творы Набокава для беларускай сцэны?

— Я думаю, яго творы ня толькі вельмі актуальныя, але і вельмі патрэбныя, бо Набокаў ня толькі вельмі таленавіты і даўно прызнаны на Захадзе кампазытар і музыколяг (ён жа пісаў пра Стравінскага, які таксама меў беларускія карані).

Набокаў актуальны для беларускай культуры ў пляне такой містычнай прывязанасьці да беларускай зямлі тых, хто яе пакідае. Гэтая прывязанасьць застаецца ў генэтычнай памяці і адгукаецца ў самых нечаканых мастацкіх абставінах. Набокаў не выключэньне, а якраз правіла, зь якога выключэньняў няма.

Як мы паслухаем, скажам, музыку Канстанціна Горскага і іншых людзей, якія нарадзіліся ў Беларусі, а пасьля ўпрыгожвалі іншыя культуры, мы заўсёды знойдзем водбліскі беларускай культуры і тугу па ёй.

Або вось Напалеон Орда, якія ведаў, што трапіць у астрог, але ўсё роўна прыехаў у Беларусь. Беларуская зямля — гэта і містычнае паняцьце. Мне здаецца, што так да сябе не прывязвае ніякая іншая краіна.

Наша зямля палітая крывёй, якую за яе пралівалі нашы продкі. Найперш сяляне, якія, нягледзячы на тое, што зямля наша пераходзіла з рук у рукі, захоўвалі спадчыну бацькоў, у тым ліку мову і мэляс. Таксама гэта адвага баяраў і шляхты, такіх як Касьцюшка, Агінскі і іншыя.

І Набокаў — у гэтым шэрагу. Ён таксама духоўны ваяр за Беларусь, таму што ў ягонай памяці і ў ягонай музыцы застаецца сьвятло далёкай зоркі, якою для яго была і заставалася Беларусь. Апрача таго, гэта і музыка таленавітага кампазытара, якая мусіць гучаць у Беларусі.

Мы схіляем галаву і здымаем капялюш перад таленавітым піяністам-нябожчыкам (на вялікі жаль!) Юрыем Бліновым, які ўзяўся за рэканструкцыю і рэстаўрацыю спадчыны Набокава. Юры, відаць, прадбачыў і прадчуваў, што яму трэба хутка прадставіць беларускаму слухачу спадчыну Набокава, што і адбылося. Я ўпэўнена, што гэтая спадчына будзе яшчэ ня раз узноўленая ў розных яе фарбах і адценьнях.

Якім коштам знаходзіліся і здабываліся тысячы артэфактаў беларускай музыкі

— Давайце пяройдзем яшчэ бліжэй да вашай творчай асобы. Назавіце, калі ласка, коратка свае асноўныя музычныя знаходкі? Што і колькі ўсяго вам удалося знайсьці за сваю кар’еру?

— Тут я ўжо ня дзякую за пытаньне, бо адказ на яго быў бы занадта доўгім, каб можна было пералічыць усё.

— Гэта дзясяткі, сотні, тысячы артэфактаў?

— Гэта тысячы. Ведаеце, больш за чвэрць стагодзьдзя таму я ехала ў белы сьвет, і не было абсалютна ніякага спадзеву, што нешта знойдзецца. Таму даводзілася праводзіць такую татальную праверку ўсіх архіваў, у якіх маглі, на мой погляд, зьмяшчацца помнікі нашай культуры. І мушу сказаць, што большасьць архіваў не зьмяшчаюць. У беларускіх архівах нашых музычных артэфактаў проста няма — ніводнага!

Цяпер, вядома, у бібліятэках у копіях яны ёсьць. Я копіі перадала і ў тэатры, і ў музычныя калектывы, і ў навучальныя ўстановы. Цяпер у мяне нават студэнты часам пытаюцца: «Ці ведаеце вы опэру Антонія Радзівіла «Фаўст»? Я ў адказ кажу: «Даражэнькія мае, мне копію гэтай партытуры давялося выдрапаць зь вялікімі цяжкасьцямі ў далёкім замежжы».

Я пералічу толькі опэры: і славутая «Агатка», і «Чужое багацьце» Голянда — гэта нясьвіскія опэры з XVIII стагодзьдзя. І «Ўяўная каханка» Паізіелы. Здавалася б, адкуль Паізіела ў Беларусі? Гэта асобная гісторыя, але вось ягоную партытуру была амаль немагчыма вырваць у Санкт-Пецярбургу, і толькі Мікола Нікалаеў змог дапамагчы здабыць гэты помнік.

Гэта і опэра Агінскага «Зэліс і Валькур», якую зь цяжкасьцямі давялося здабываць.

Гэта і балеты, і сымфоніі Эрнста Ванжуры, рукапісы Восіпа Казлоўскага, аўтара першага расейскага гімна.

Шмат мне каштавалі знаходкі першых музычных друкаў XVI стагодзьдзя. Як першыя друкаваныя тэксты былі рэлігійнага характару, так і першыя музычныя друкі таксама маюць рэлігійны характар. Напрыклад, канцыяналы, зь якімі мне дапамаглі калегі са Швэцыі.

Калі казаць пра творы фартэпіянныя, вакальныя, для камэрных калектываў, то іх сапраўды тысячы. Фонд маіх фоназапісаў, выкананых кампазыцый — я нават не магу дакладна сказаць, колькі іх... Прычым гэта творы, выкананыя найлепшымі беларускімі выканаўцамі; гэта опэры, пастаўленыя ў нашым опэрным тэатры, дзякуючы ініцыятыве Віктара Скарабагатава, гэта тыя тысячы твораў, якія выканаў аркестар Фінберга — я з гэтым аркестрам аб’езьдзіла ўсю Беларусь, бо ў ім існуюць клясычныя склады, рэпэртуар якіх маэстра аддаў пад маю апеку.

Гэта таксама сымфанічны аркестар, аркестар радыё. Я шчасьлівая не ад таго, што ў мяне поўныя шафы гэтых рукапісаў і старадрукаў, але ад таго, што яны гучаць і гожа прадстаўляюць нашу спадчыну.

Гэта могуць быць не шэдэўры, але яны нясуць нешта непараўнальнае ў сваёй каштоўнасьці — гэта інфармацыя пра духоўнае жыцьцё Беларусі ў розныя час і розных яго адгалінаваньнях. Гэта і сялянскі пляст, і гарадзкі, і супэрэлітарны.

Менавіта музыка адкрывае зь нечаканага, але вельмі эмацыйна напоўненага боку, здавалася б страчаную для нас сфэру духоўнай спадчыны для таго, каб ўзнавіць яе, аднавіць, ажывіць і наноў адкрыць, на гэты раз, спадзяюся, назаўсёды.

Адкуль патрыятызм беларускіх музыказнаўцаў

— Я заўважыў, што вы і людзі з вашага кола — тыя, хто валодае мовай музыкі і ведае гісторыю нашай культуры, — зьяўляюцца вялікімі патрыётамі Беларусі. З вашых ранейшых 15 кніг толькі адна выдадзена па-расейску, астатнія па-беларуску. І вось гэтая 16-я — таксама па-расейску. Вы нават пісалі мне, што хацелі б патлумачыцца, ледзь ня выбачыцца, што кніга па-расейску. Чаму? І што ў вашым выпадку і выпадку вашых калегаў першаснае — выхаваны ў сям’і патрыятызм ці гонар за сваю культуру?

— Ведаеце, мая апошняя кніжка, зь якой мы сёньня пачалі размову, разьлічаная на экспарт. Калегі зь іншых краін вельмі прасілі зрабіць кнігу ў расейскай мове, каб ім была лепш зразумелая беларуская культура, безь якой яны ня могуць патлумачыць сваю культуру. Гэта не прабачэньне, гэта тлумачэньне.

А так мне лягчэй пісаць у беларускай мове, бо зь дзяцінства я прызвычаілася чуць яе дома. Слыхавыя мае ўражаньні складаліся з тэкстаў бацькі, ягоных артыкулаў і кніг, якія ён чытаў маці, а яна іх рэдагавала. Для мяне зь дзяцінства натуральна карыстацца беларускай мовай.

Патрыятызм — гэта такое высокае слова, якое вы зараз ужылі. Патрыятызм — гэта ахвяра на вайне, гэта ахвяры, якія прынесьлі нашы бацькі. Я нават у апошняй кнізе пісала, як у адказ на маё пытаньне, як ты такім маладым пайшоў на фронт, бацька, ні хвіліны ня думаючы, адказаў: «Як бы я не пайшоў, мы б вайну прайгралі». І, паводле бацькі, так думаў кожны.

Вось гэта патрыятызм. Гэта рызыка жыцьцём, гэта абарона сваёй краіны ў розныя стагодзьдзі, у час Галакосту, які мы ўспамінаем ня толькі на Яме, але і ў Хатыні; Галакосту, які аб’яднаў усе нацыі Беларусі ў розныя стагодзьдзі, ня толькі падчас Вялікай Айчыннай вайны, проста яна бліжэй да нас.

А інтэлектуальная праца не вымагае вялікіх высілкаў, бо яна прыносіць задавальненьне. Мяне ніхто не прымушаў шукаць гэтыя помнікі. Гэтая цікавасьць абсалютна натуральная, выкліканая маім зьдзіўленьнем, што ў цэнтры Эўропы магла існаваць такая краіна, дзе не цяклі б сокі эўрапейскай культуры. Як так магло стацца, што ў Расеі Чайкоўскі, у Польшчы Шапэн, а ў нас нікога? Гэта, відаць, падсьвядома зьвязана з патрыятызмам. Але па сутнасьці гэта прафэсійныя захады і прафэсійны абавязак.

Вось у гэтым сэнсе я разумею бацьку: я ведала, што калі я не зраблю, ніхто гэтым займацца ня будзе. І да сёньняшняга дня ў гэтым перакананая. Толькі пару маіх вучняў пайшлі па маім шляху, бо ён напачатку здаваўся безнадзейным, а сёньня ён патрабуе такіх патрыятычных высілкаў з боку моладзі, якая павінна адчуць сваім абавязкам узбагачэньне нашай культуры ўсім бяздонным багацьцем і разнастайнасьцю артэфактаў, і ня толькі музычных.

Вы не ўяўляеце, колькі багатых збораў захоўваецца за мяжой! Я не кажу, што гэта павінна быць рэстытуцыя, вяртаньне арыгіналаў. Але ўвесьці іх ва ўжытак — гэта тая праца, якая павінна быць працягнутая. Я нават упэўненая, што яна будзе працягнутая і вельмі пасьпяхова.

Дай Божа вам дажыць да таго часу, калі вы ў прадстаўнікоў наступнага пакаленьня таксама будзеце браць інтэрвію і пытацца пра іх знаходкі, а яны гадзінамі будуць вам распавядаць пра музычныя выкапні і дэманстраваць нашу гожую музычную спадчыну.