У выдавецтве «Кнігазбор» выйшла новая кніга Барыса Пятровіча «Ідзі адзін». Яна напісаная чвэрць стагодзьдзя таму ў драматычны для аўтара пэрыяд. Ва ўступным слове Барыс Пятровіч тлумачыць:
«...Так, гэта быў 1993 год. Мне 33 гады. Узрост, калі хочаш ня хочаш, а падумаеш: вось і ўсё... Жыцьцё пражыта. Вучэньне ня створана. Вучняў няма.
Адчай несусьветны.
Хтосьці да такіх гадоў увогуле не дажыў. Засіліўся. Застрэліўся. Загінуў, словам... Але яны пакінулі напамін пра сябе. Метку. Спадчыну... Здалелі. Засталіся... І мы памятаем пра іх, ведаем, а то і вывучаем. У школе. Ва ўнівэрсытэце. А значыць — не дарэмна...
А тут — беспрасьветнасьць. Поўная. І ўсе мары ідуць у пясок. У тупую, абрыдлую, бясплённую працу, дзеля таго самага кавалка хлеба штодзённага... І толькі.
Як жыць далей? Як?!
А жыць трэба. Калі ня дзеля сябе, дык дзеля таго, каго (так бяздумна, неабачліва!) на сьвет гэты пусьціў.
Трэба жыць. Сам загнаў сябе ў кут. Але хочацца, каб таксама ня марна. Бо была ж яшчэ мара... Жыць, каб выканаць тую місію, дзеля якой (магчыма, дужа няпэўна, сумнеўна бясконца, але ўсё ж — магчыма) і ты зьявіўся на гэтым сьвеце і пакінуты тут... пасьля ўсіх хваробаў і вяртаньняў адтуль, адкуль звычайна не вяртаюцца.
Менавіта тады, у бальнічным ложку, я і зразумеў, што адзін на гэтым сьвеце і мне няма на каго спадзявацца, апроч самога сябе. Тады і зьявіўся той жыцьцёвы дэвіз: „Ідзі адзін!“ Без сумненьняў і надзей — так будзе лягчэй...»
Аўтар сьцьвярджае, што, выцягнуўшы цяпер на сьвет божы рукапіс дваццаціпяцігадовай даўнасьці, ён ані слова ў ім не паправіў, хоць і дужа карцела.
«Для мяне тыя тэксты і запісы, зробленыя 25 гадоў таму, ужо дакумэнт, які ня стане ні лепшым, ні горшым. Не зважаючы на тое, што я, цяперашні, шмат з чым не пагаджаюся, бачу, дзе і ў кім памыляўся, а дзе быў празьмерна шчырым... Але няхай яны застаюцца такімі, якімі былі, і я ў іх такім, якім быў».
«Ідзі адзін» — унікальная кніга як мінімум з трох прычын. Першая: у яе аснову пакладзены ня проста дзёньнік, а запісы толькі аднаго, першага месяца 1993 году, таму яна мае падзагаловак «Студзень жыцьця». Другая: асабістыя штодзённыя развагі дакумэнтальна ілюструюцца нататкамі на злобу дня з газэты «Літаратура і мастацтва», дзе тады працаваў аўтар. Трэцяя: жыцьцяпіс пісьменьніка і краіны дапоўнены літаратурнымі мініятурамі ў трох жанрах, два зь якіх — «піліпікі» і «апофрыкі» — можна з поўным правам назваць аўтарскімі.
Чытачы кнігі разам з аўтарам могуць вярнуцца ў далёкі, ужо амаль і забыты тымі, хто яго некалі пражыў, студзень 1993-га, ці хаця б у адзін зь ягоных дзён.
Барыс Пятровіч, архіўнае фота
5 студзеня
Здаецца, цэлы дзень нешта рабіў, зь некім сустракаўся, пра штосьці гаварыў, а вось зараз пару хвілінаў пасядзеў, падумаў пра дзень, што пражыты, беззваротна страчаны, і выяўляецца: ад учарашняга сядзеньня над дзёньнікам да сёньняшняга — нічога не адбылося.Ня тое каб вартага ўвагі, а проста нічога — толькі тлум, бегатня, турботы, якія пакідаюць адно: стому.
Злавіў, праўда, няведама адкуль прыляцелую, няведама чыю (але яўна не сваю) думку: чалавек — замкнутая сыстэма, адзінае поле вакол адзінага кавалка матэрыялу. Прычыну хваробы трэба шукаць у сабе і сродак, спосаб лячэньня ў сабе...
Думка абарвалася (банальная, дарэчы), і я падумаў: вось бы яшчэ «злавіць» мысьленны дапаможнік, як лячыць самога сябе самім сабой...
Ой і херню ж я пішу...
Кола Дзён
Публікацыя тыдня — інтэрвію народнага пісьменьніка Беларусі Васіля Быкава карэспандэнту «Звязды». «Баюся, што Беларусі пагражае вялае перараджэньне ў звыклы „субʼект канфэдэрацыі“ або фэдэрацыі — на радасьць намэнклятуры пры поўнай абыякавасьці зьнявераных мас», — сказаў Васіль Уладзімеравіч. На жаль, у сваіх прагнозах ён рэдка памыляўся, яшчэ радзей мы нешта рабілі, каб яны ня спраўдзіліся...
Вэрсіі
...і вось зь ягоных крылаў пачало выпадаць перʼе. Прайшоў дзень, і ён ня змог ужо лётаць, як учора таму... А яшчэ праз ноч і хадзіць стала цяжка: цягнуцца крылы па зямлі, чапляюцца за кустоўе, аруць зямлю, нібыта трымаюць яго і хочуць, каб проста тут лёг.
Ніколі ня думаў ён, што крылы такія цяжкія. Якімі паслухмянымі былі яны яшчэ... А цяпер — галава кругам ідзе ад блізкасьці зямлі, трава раніць вочы. Ён прывык бачыць яе звысоку, зьверху. І ня ведаў, наколькі пахкая яна... Чыхнуў — алергія? — упаў. Каб больш не падняцца. Нават на ногі.
Сонца з травы не відаць. Неба блакітам цьвіце над зяленівам. Дождж падае на шырока расшпіленае вока...
* * *
Ляжаў на ложку і думаў: як гэта людзі ў космас лятаюць, нарадзіўшыся ў вёсцы? Абсурд нейкі. Ім бы жыта сеяць, сена касіць, а яны — у космас. Жах! Дзеля чаго, навошта здароўем сваім рызыкуюць, маці сваю прымушаюць хвалявацца, калі ад пачатку вядома: ад таго, што ён зьлятаў, надворʼе лепшым ня стане? Кажуць, амэрыканцы ўчора ці пазаўчора яшчэ адзін карабель запусьцілі ў космас. Ну і няхай, яны людзі чужыя. Ну а нам навошта гэтым займацца, калі ў вёсках адны старыя засталіся і кароў даіць няма каму? Дык не — зманьваюць хлапцоў і дзявок зь сяла і ў космас запускаюць. Гвалт! Не каб гарадзкіх. Бэйбусаў. Прыяжджалі на канікулы летам да Манькі двое — во такія морды. Ведама, і нашым у горад захочацца, а іх — у космас. Вясковых! Ім бы поле араць трактарам, поле, матчыным і бацькавым потам палітае! Ці ня так думаю, га? Ляжу ў ложку і думаю. Я б і сам у горад паехаў, але ў космас не хачу. І араць не хачу. Ня проста не хачу, а не люблю. Чуеш розьніцу? Мне што, я ля зямлі застаўся, я родную вёску не пакінуў, і хай сукі, што разьехаліся, дзякуюць мне за гэта. А то — па космасах лятаюць, а я сей ім, касі ім. А ху-ху не ха-ха?! Навучыліся лятаць, як птушкі, — навучыцеся і ежу здабываць самі. Вось так думаю я. І ня трэба мне вашых космасаў ніякіх. Нізашто!
* * *
За недалёкай горкай вырас лес дзідаў. Яны вылазілі зь зямлі і падаўжаліся, а потым выцягнулі за сабою вояў. І вось ужо стаіць на гары колькі сотняў княскіх дружыньнікаў зь дзідамі і лукамі, скіраванымі на мяне.
Я адзін. Я не ўцякаю. Я спакойна ўкладваю стужку ў кулямёт. Падыйдзіце, падыдзіце яшчэ бліжэй, бярыце мяне — я адзін. Але воі стаяць на гары, узіраюцца наперад і ня бачаць мяне. Тым лепш... Тым горш...
Дзіды і лукі, мячы і некалькі дарагіх кальчуг зьбяром мы потым з жонкаю на полі і адвязём Мойшу з карчмы, што стаіць пры левым павароце на Полацак. На выручанае золата набудзем яшчэ патронаў у галяндзкіх купцоў і зноў выйдзем на межы Літоўскія...
...Радзіму бараніць ніколі ня рана...
Піліпікі
Калі трэба было выбіраць, што піць: віно ці гарэлку, Піліп заўсёды выбіраў віно. Гарэлка, што гарэлка, гарэлка — ня дзіва, гарэлка — яна аднолькавая, а віно — рознае, і ніхто ня ведае, якое яно ў пляшцы: добрае ці ўжо кепскае, у меру салодкае ці ўжо кіслае... Але як добра, калі пашчасьціць і віно патрапіцца смачнае — проста смачнае, гэта значыць такое, якое ты любіш... А гарэлка — што гарэлка, яна аднолькавая...
Апофрыкі
Звычайна ўвосень, штогод, дрэвы скідалі сваю лістоту, і трэба было быць дурнем, каб не прыкмеціць гэтага. Кейстут, сама сьціпласьць, дурнем ня быў і гэтую асаблівасьць беларускай прыроды ня раз скарыстаў у бойках з ворагамі. Загоніць іх у лес улетку і трымае аблогу, пакуль лісьце не ападзе. Рэдкі вораг, апынуўшыся ў голым лесе бачным як на стале і зразумеўшы хітрасьць Кейстута, не здаючыся даседжваў аж да знаёмства зь яшчэ адною асаблівасьцю ліцьвінскае прыроды — сьнегам.
Сяргей Навумчык. Дзевяноста трэці