Быкаў, Брыль і Пазьняк пра Сталіна

5 сакавіка 1953 года памёр Іосіф Сталін. У 50-ю гадавіну (2003 год) сьмерці савецкага дыктатара ў этэры Свабоды выйшла перадача Сяргея Навумчыка, у якой узялі ўдзел пісьменьнікі Янка Брыль і Васіль Быкаў, першаадкрывальнік Курапатаў Зянон Пазьняк, дасьледчык бальшавіцкіх рэпрэсій Аляксандар Лукашук і журналіст Валянцін Жданко.

​
Янка Брыль: Сталеньне маё адбывалася ў іншай, у заходнебеларускай рэчаіснасьці, я быў свабодна начытаны агульналюдзкой высокадухоўнай літаратуры... З двух старэйшых адукаваных братоў, што засталіся ў Савецкім Саюзе, адзін, праваслаўны сьвятар, адбываў «перавыхаваньне» у тайзе і «Беламорканале», другі, беспартыйны заатэхнік, прайшоўшы пекла допытаў, быў расстраляны пасьля некалькімінутнага рашэньня «тройкі».

Валянцін Жданко пра сустрэчу з былым камуністычным кіраўніком Іванам Клімавым: Калі яго прызначылі сакратаром абкаму партыі партыі, ён цьвёрда быў упэўнены, што будзе Віленская вобласьць у складзе БССР. А празь некалькі месяцаў ён атрымаў загад з Масквы рыхтаваць перадачу Віленскага краю незалежнай тады яшчэ Літве. Ён быў зьдзіўлены, але потым яму патлумачылі: усё роўна ўсё будзе савецкае і агульнае.

Зянон Пазьняк: Сталін уяўляў тып паранаідальнага дыктатара з падазронасьцю і недаверам, адсюль частая зьмена кадраў і пэрыядычныя чысткі. Мэтадам заспакаеньня было насаджэньне страху. На гэтым пэўнае падабенства паміж Сталіным і Лукашэнкам закончваецца. Лукашэнка — гэта ёсьць дыктатар-марыянэтка, кіруемы спэцслужбамі і ўладамі чужой дзяржавы.

Васіль Быкаў: Сталінізм — зьява цалкам антыгуманная, антыхрысьціянская, антычалавечая. І толькі духоўныя мутанты могуць цяпер да таго імкнуцца... Бо лад, «парадак», якім спэкулююць, вельмі часта абарочваюцца пагібельлю мільёнаў, а зманлівыя ідэі гэткія ж недасяжныя, як і раней, хоць і працягваюць вабіць цёмных і бедных.

Аляксандар Лукашук: Дзе Сталін — там няма свабоды. І наадварот: дзе няма свабоды — там Сталін. Сталін сёньня — гэта калгас. На вёсцы гэта фэадальна-рабаўладальніцкі лад, у якім свабода існуе толькі як татальны крадзеж. Калгас у горадзе выглядае як заводы і фабрыкі, шпіталі і школы, куды людзі ходзяць працаваць не на сябе, не на грамадзтва, не на дзяржаву, а на ўладу.