Беларусь ссунулася ў горшы бок у штогадовым індэксе ўспрыняцьця карупцыі

У параўнаньні зь мінулым годам Беларусь крыху пагоршыла сваё становішча ў індэксе ўспрыняцьця карупцыі, які штогод публікуе міжнародная арганізацыя Transparency International.

Сьцісла

• Месца Беларусі ў рэйтынгу панізілася — з 68-га да 70-га, яе абышлі дзьве краіны, якія падняліся — Вануату і Аман
• Беларусь у індэксе ўспрыняцьці карупцыі саступае Польшчы, Літве, Латвіі і Грузіі, аднак апярэджвае іншыя постсавецкія краіны, у тым ліку Армэнію, Малдову, Украіну і Расею
• Transparency International адзначае, што няздольнасьць многіх краінаў сьвету перамагчы ці зьменшыць карупцыю выкліканая крызісам дэмакратыі ва ўсім сьвеце.
  

Мапа сьвету паводле Індэксу ўспрыняцьця карупцыі ад Transparency International, 2018

Сёлета Беларусь займае 70-е месца са 180-ці, летась — 68-е, пазалетась — 79-е месца, тры гады таму — 106-е месца.

Індэкс успрыняцьця карупцыі вылічваецца паводле шкалы балаў ад 0 (самы высокі ўзровень успрыманьня карупцыі) да 100 (самы нізкі) на аснове незалежных апытаньняў міжнародных экспэртаў, а таксама буйных фінансавых і праваабарончых арганізацыяў. Чым вышэйшы бал, тым бліжэйшае месца краіны ў індэксе да пачатку сьпісу.

Сёлета Беларусь мае 44 балы (столькі ж яна мела і летась). Невялічкае перасоўваньне на два месцы тлумачыцца ня тым, што пагоршылася становішча ў Беларусі, а тым, што палепшылася становішча ў пары краінаў, якія летась былі блізкія да Беларусі — летась выспавая краіна Вануату была на 71-м месцы, сёлета перамясьцілася на 64-е, апярэдзіўшы Беларусь, летась каралеўства Аман было разам з Беларусьсю на 68-месцы, сёлета істотна палепшыла паказьнікі, апынуўшыся на 52-м месцы.

Беларусь апусьцілася ў рэйтынгу на дзьве прыступкі, таму што падняліся Аман і Вануату.

Сёлета сьпіс лідэраў і аўтсайдэраў індэксу амаль не зьмяніліся ў параўнаньні з мінулымі гадамі, краіны з самым нізкім узроўнем успрыманьня карупцыі — Данія, Новая Зэляндыя, Фінляндыя, Сынгапур і Швэцыя. У канцы сьпісу знаходзяцца Паўночная Карэя, Емэн, Паўднёвы Судан, Сырыя і Самалі.

У сёлетняй справаздачы Transparency International адзначае, што няздольнасьць многіх краінаў сьвету перамагчы ці зьменшыць карупцыю выкліканая крызісам дэмакратыі ва ўсім сьвеце.

Паводле дасьледчыкаў разьвітыя дэмакратыі маюць у сярэднім 75 балаў, недасканалыя дэмакратыі — у сярэднім 49 балаў, гібрыдныя рэжымы, якія дэманструюць пэўныя аўтарытарныя тэндэнцыі — у сярэднім 35 балаў, жорсткія аўтарытарныя рэжымы — каля 30 балаў.

Вугоршчына і Турэччына за 5 гадоў зьнізілі свае ацэнкі на 8 і 10 балаў адпаведна, Вугоршчына ў апошняй справаздачы мела самы нізкі бал за палітычныя правы з моманту зрынаньня камунізму ў 1989 годзе.

Беларусь у сёлетнім рэйтынгу, як і раней, істотна саступае сваім суседзям, якія зьяўляюцца чальцамі Эўразьвязу і Паўночнаатлянтычнага альянсу — Польшчы (36-е месца), Літве (38-е месца) і Латвіі (41-е месца). Сярод постсавецкіх краінаў лепшае, чым у Беларусі, значэньне індэксу ўспрыняцьця карупцыі ў Грузіі — яна займае 41-е месца (як Латвія).

У той жа час у астатніх постсавецкіх краінах становішча, паводле індэксу, горшае, чым у Беларусі.

Гэта індэкс ўспрыняцьця карупцыі, а не яе вымярэньня

Варта адзначыць, што Індэкс Transparency International дае вынікі, блізкія да вынікаў дасьледаваньня карупцыі ў рэгіёне, якія абнародавала летась амэрыканская юрыдычная кампанія Miller & Chevalier. Дасьледчыкі гэтай кампаніі вызначалі тры групы: Эстонія і Літва — найлепшыя, Латвія і Грузія — крыху горшыя, і шэсьць іншых постсавецкіх краінаў, сярод якіх Беларусь была ня самая горшая.

Паводле Індэксу Transparency International становішча з карупцыяй у Беларусі крыху лепшае, чым у такіх краінах Эўропы, як Баўгарыя (77-е месца), і крыху горшае, чым у Грэцыі (67-е месца).

Варта падкрэсьліць, што індэкс Transparency International — гэта індэкс менавіта ўспрыняцьця карупцыі, а не вымярэньне самой карупцыі. Экспэрты і насельніцтва могуць хваравіта ўспрымаць нават адносна невялікую карупцыю, але могуць і лічыць прымальнай і нармальнай нават высокую карупцыю.

Так што індэкс Transparency International — адлюстраваньне ня толькі рэальнага становішча з карупцыяй у той ці іншай краіне, але і яе культурных асаблівасьцяў і ўстановак у стаўленьні да карупцыі.

Раманчук: Называю гэта беларускай рулеткай

Эканаміст Яраслаў Раманчук мяркуе, што паступовы прагрэс у змаганьні з карупцыяй у Беларусі ня сьведчыць пра сыстэмныя паляпшэньні ў эканоміцы і палітычным жыцьці Беларусі.

Яраслаў Раманчук

— Яшчэ некалькі гадоў таму мы былі 120-мі, 107-мі, пазалетась падняліся на 68 месца, цяпер крыху зьнізіліся, вось аказаліся на 70-м. Гэта так, але гэта мала што мяняе па сутнасьці. Скачок уверх тлумачыцца шматлікімі пасадкамі карупцыянэраў у мінулым годзе — згадайце гучныя справы мэдыкаў, раённых чыноўнікаў-карупцыянэраў, пра што шырока паведамляюць мэдыі, у тым ліку дзяржаўныя. А паколькі апытаньні — галоўная частка мэтадалёгіі дасьледаваньня гэтай тэмы, вось і складаецца ўражаньне, што з карупцыяй у нас змагаюцца ўсё лепш. Але праблема ў тым, што наша карупцыя застаецца неад’емнай часткай пабудаванай сыстэмы. У нас застаюцца разьмеркаваньне дзяржаўнага заказу, рэалізацыя дзяржаўных праграм, разьмеркаваньне бюджэту, непразрыстасьць фінансавых плыняў, ліцэнзаваньне самых розных відаў гаспадарчай дзейнасьці і гэтак далей — усяго, за што чыноўнікі бяруць хабар, а бізнэсоўцы гэты хабар даюць. Справы карупцыянэраў-мэдыкаў, якія сёлета пачалі слухаць у судах, якраз і дэманструюць тое, што сыстэма засталася нязьменнай: хабары, адкаты, нават даніна — усё гэта ёсьць і нікуды не падзелася.

Яраслаў Раманчук мяркуе, што зь цяперашняга 70 месца паводле індэксу ўспрыманьня карупцыі Беларусь можа хутка зноў апусьціцца ў «горшую сотню краін», калі ня будзе рэальных эканамічных і палітычных рэформаў. Заклікі да сьвядомасьці чыноўнікаў, як і запалохваньні іх турмой, паводле экспэрта, дзейнічаюць вельмі слаба.

— Называю гэта беларускай рулеткай. Калі са 100 чыноўнікаў аднаго пасадзяць за карупцыю, ды яшчэ праз паўгода выпусьцяць кіраваць калгасам, а ўсе зразумеюць, што ён адкупіўся дзясятай часткай таго, што ўзяў, дык гэта добры бізнэс, можна рызыкнуць. Шмат хто з чыноўнікаў гатовы ісьці на такую схему, бо інакш яны грошы зарабляць ня ўмеюць – мяркуе Яраслаў Раманчук.

Ужо некалькі гадоў у групе краін зь мінімальнай карупцыяй — былая савецкая рэспубліка Эстонія, якая цяпер займае паводле індэксу ўспрыманьня карупцыі 18 радок, паміж Бэльгіяй і Японіяй. Можа, у Беларусі няма шанцаў паўтарыць досьвед Эстоніі ў змаганьні з карупцыяй, калі ўлічыць, што мэнталітэт беларусаў бліжэйшы да ўкраінскага і расейскага, чым да прыбалтыйскага? Экспэрт мяркуе, што асаблівасьці нацыянальнага характару тут не галоўнае.

— Сакрэт Эстоніі просты — акрамя скандынаўскай культуры, гэта яшчэ фінансавая празрыстасьць, аддзяленьне дзяржавы ад камэрцыі, гэта сытуацыя, калі людзі добра ведаюць, як працуюць дзяржаўныя інстытуты, разьвіваецца мясцовае самакіраваньне ды іншыя складнікі. Ну, і маленькая краіна, у якой палітычныя эліты клапоцяцца найперш пра дабрабыт грамадзянаў, а ня толькі пра свае намэнклятурныя інтарэсы. Калі мы зробім такія рэформы, як у Эстоніі, у нас таксама будзе шанец перамагчы карупцыю. І, паўтаруся, праблема не ў славянскай душы. У Грузіі, як аказалася, гэта таксама магчыма. Ня трэба зь беларусаў рабіць людзей, якім наканавана жыць у карупцыі.