Чаму бацькі выбіраюць сямейную ці хатнюю адукацыю для сваіх дзяцей? У чым яе перавагі, а ў чым складанасьці? Чым вылучаюцца дзеці, якія ня ходзяць у школу? Чаго чакаюць ад сямейнай адукацыі і што атрымліваецца ў рэальнасьці?

Сваім досьведам дзеляцца настаўніца Любоў Баркун, чыя дачка тры гады навучаецца дома, стваральніца і кіраўніца школы ангельскай мовы «ОнТайм» Вольга Заўялава, чыя дачка ніколі не хадзіла ў школу, і дырэктарка тайм-клюбу «13:87» у Бабруйску Натальля Халанская, чый сын ужо год вучыцца дома. Калі яны гавораць пра вучобу сваіх дзяцей, заўсёды кажуць «мы», і гэта не выпадкова.

Якія перавагі хатняй адукацыі

• Вольга Заўялава: Мы ня трацім грошы на школьную форму, мы харчуемся дома хатняй ежай. Мы ня ходзім у грамадзкую прыбіральню — для дзяўчынкі гэта таксама пытаньне немалаважнае. І вельмі важна для спартсмэнкі — мы высыпаемся. Ніякай другой зьмены таксама няма.
• Натальля Халанская: Мы менш рэжымныя, нам не трэба ўставаць кожную раніцу, зьбірацца і ісьці ў школу. Дзецям на хатнім навучаньні прасьцей зрабіць нейкі выбар. Калі ты ня хочаш займацца гэтым, можаш не рабіць, можаш зрабіць пазьней. Няма 45-хвіліннага навучаньня зь перапынкамі. Сын сам разьлічвае свой час.
• Люба Баркун: Мая дачка абсалютна не баіцца зрабіць памылку. Яна не баіцца закрэсьліць сваю памылку і выправіць. Яна можа сябе пахваліць і пасварыцца сама на сябе, калі знайшла нейкую памылку. То бок гэта вельмі адэкватная самаацэнка.
• ​

«Што адбываецца паміж 4 і 7 гадамі, калі дзеці губляюць цікаўнасьць? Школа»

Ганна Соўсь: Хатняя ці сямейная адукацыя — гэта найперш выбар, адказнасьць і вялікая праца бацькоў. Чаму вы не хацелі для сваіх дзяцей традыцыйнай адукацыі ў школе? Ці гэта было зьвязана з вашым асабістым досьведам альбо на гэта паўплываў прыклад іншых бацькоў і дзяцей?

Вольга Заўялава

​Вольга Заўялава: У мяне двое дзяцей. Старэйшы адхадзіў у школу зь першай па апошнюю клясу, то бок я разумела, як працуе сыстэма. Да таго ж я і сама працую ў сыстэме адукацыі. Дзеткі 4-5 гадоў — вельмі цікаўныя, нават да таго, што яны сваіх бацькоў ставяць у ступар бясконцымі пытаньнямі «як», «чаму», «навошта». А дзецям у 7 гадоў ужо нічога не цікава, яны ня хочуць вучыцца. Прапаноўваеш штосьці новае, а ў адказ — ай, ой, лепш мабільнік ці яшчэ што. Што адбываецца паміж 4 і 7 гадамі? Школа.

І гэта, напэўна, быў той момант, які змусіў задумацца, ці можна паспрабаваць захаваць гэтую дзіцячую цікаўнасьць ад нараджэньня. Бяз школы. Мы пачалі вывучаць расейскі і амэрыканскі досьвед, потым высьветлілі, што і ў Беларусі гэта існуе, і вырашылі паспрабаваць. Калі нас пытаюцца, ці вы да канца школы будзеце вучыцца дома, я адказваю, што ня ведаю. Зараз праблем няма, усё добра, і мы працягваем вучыцца дома. Мы зараз пайшлі ў 7-ую клясу, а што будзе ў 8-ай — ня ведаю.

Натальля Халанская, сын Раман Падабед і яго тата Павал Падабед.

​Натальля Халанская: У першую клясу сын хадзіў у школу, а з другой клясы мы былі ўжо на індывідуальным пляне навучаньня. Не было ніякага дрэннага асабістага досьведу. Як усе навучаліся ў школе, але пасьля першай клясы было шмат пытаньняў наконт таго, як арганізаваны працэс навучаньня: шмат дзяцей у клясе, няма часу займацца тым, што падабаецца, не заўсёды актуальныя веды атрымлівае. І таксама трэба было яшчэ арганізаваць працэс навучаньня такім чынам, каб было зручна нам. У нас такая сытуацыя, што тата Рамана жыве ў Менску, і Раман два тыдні ці тыдзень на месяц зьяжджае да бацькі, таму ён проста не пасьпявае рэгулярна хадзіць у школу. А са школай ніяк дамовіцца нельга было. Гэта асноўныя прычыны, чаму ён ня ходзіць у школу.

Люба Баркун.

​Любоў Баркун: Я лічу, што толькі дома сям’я зьяўляецца сапраўдным суб’ектам вучэбнага працэсу, яна сама можа абіраць мэтодыкі навучаньня, падручнікі, глыбіню тэмы, тэмп засваеньня матэрыялу, і ўсё гэта згодна з асаблівасьцямі дзяцей і каштоўнасьцямі сям’і. Для мяне было важна, каб максымум увагі мы маглі надаваць зьместу, а не фармальнасьцям, як гэта адбываецца ў школе.

Што трэба зрабіць, каб можна было вучыцца дома

Ганна Соўсь: Што трэба зрабіць бацькам, каб хатняя, сямейная адукацыя для іх дзяцей стала рэальнасьцю? Якія бюракратычныя, фармальныя працэдуры неабходныя для гэтага? Зь якімі складанасьцямі сутыкаліся вы? Ці ўсім гэта па сілам?

Натальля Халанская: У нас не было ніякіх складанасьцяў з фармальнымі працэдурамі. Мы прыйшлі ў школу, абмеркавалі, у школе нам прапанавалі адзін год пахадзіць і паглядзець, як нам гэта будзе падабацца. І потым мы проста напісалі заяву да дырэктара школы пра тое, што хацелі б навучацца па вось такой сыстэме, зрабілі спасылку на Кодэкс аб адукацыі, дзе ўказана, што кожны мае права навучацца па гэтай сыстэме. Мы павінны былі патлумачыць, чаму мы ня можам рэгулярна прыходзіць у школу. У нас было тлумачэньне, што бацька не жыве разам з намі, ён жыве ў Менску, і па-другое, мы шмат разоў на год выяжджаем кудысьці, можам выехаць на выходныя ці на тыдзень.

​Любоў Баркун: Насамрэч праблема існуе, хоць у нас закон гарантуе магчымасьць дзецям навучацца дома згодна індывідуальнаму пляну, здаваць атэстацыі як дамовісься, бо няма вызначанай працэдуры здачы атэстацыі ў беларускай школе. Але па факце гэтае права сям’я і дзеці зь цяжкасьцю могуць рэалізаваць.

Муж абышоў чатыры школы па прапісцы, то бок гэта былі не нейкія выпадковыя школы. І нам адмаўлялі, казалі, што мусяць быць нейкія важныя прычыны, але іх важнасьць вызначае не сям’я, а дырэктаркі школ. Гэта адоранасьць, спартовыя посьпехі ці нейкія выключныя выпадкі. Прынцыпова, што школа вызначае, даваць права навучаць дзіця дома згодна індывідуальнаму пляну ці не даваць. Фактычна нам адмовілі. У выніку сем’і апынаюцца ў такой сытуацыі, калі проста вымушаныя ісьці на дыстанцыйнае навучаньне ў Расею, проста таму, што тут адмовілі ў школе па прапісцы. Такая праблема існуе. Што цікава, дырэктарка адной школы параіла зьвярнуцца да бацькоўскіх форумаў і даведацца пра ляяльныя да індывідуальнага пляну школы!

Вольга Заўялава: З нас патрабавалі прычыны для хатняга навучаньня. 15 ці 16 разоў я пісала заяву, якую проста не прымалі, не лічылі прычыну паважнай, адпраўлялі нас да псыхоляга. Былі нават не магу сказаць, што пагрозы, але абяцаньні, што яны змусяць нас сесьці ў клясу... З 28-га сакавіка па канец жніўня мы запаўнялі паперы, хадзілі да псыхоляга, яшчэ нешта рабілі.

У апошні дзень жніўня я напісала 5 ці 6 заяваў, яны іх не прымалі, я пісала наступныя заявы, і ўрэшце дазволілі. Гэта было на нэгатыве, тыпа «ну ладна». Але ўжо ў другой клясе ўсё было проста, у трэцяй клясе нам пазванілі ў апошнія дні жніўня і папрасілі зайсьці на вахту, узяць ключык і забраць падручнікі. Маё меркаваньне — яны сапраўды вельмі баяцца, як гэта пойдзе. І калі бачаць, што ўсё ў парадку, то ў іх паніжаецца градус нэгатыву, паніжаецца градус нейкай агрэсіі... На дадзены момант ніякіх няма прэпонаў. Мы зараз перайшлі ў 7-ую клясу, напісалі заяву, узялі падручнікі і ўсё.

Дзеці не баяцца зрабіць памылку

Ганна Соўсь: Чым вылучаюцца дзеці, якія ня ходзяць у школу, а вучацца дома? Вольга, у вас двое дзяцей, старэйшы навучаўся ў школе, а малодшая — не. Чым яны адрозьніваюцца?

Вольга Заўялава: Гэта не рэпрэзэнтатыўная выбарка. Старэйшы сын у мяне спакойны, ураўнаважаны, і для яго любая сыстэма нармальная, ён у яе ўпішацца, знойдзе сабе ў ёй месца і ўладкуецца. Малодшая — змагар за справядлівасьць, ёй усюды трэба было ад нараджэньня даказваць сваё меркаваньне і ўступацца за любую несправядлівасьць, нават калі яе там і не было, усё адно трэба было паўдзельнічаць. Таму дзяцей параўноўваць нельга. Але я бачу, што ў дачкі няма цэлага шэрагу комплексаў, якія ёсьць у большасьці, у тым ліку ў нас, якія прайшлі савецкую школу.

Вольга Заўялава з дачкой.

Яна абсалютна не баіцца выступаць — ня важна, будзе аўдыторыя 300 ці 20 чалавек, яна абсалютна спакойна выйдзе і выступіць. Я арганізоўвала канфэрэнцыю, і так здарылася, што не прыехалі валянтэры, машына зламалася. Я паставіла дачку сустракаць гасьцей, дык да мяне палова ўдзельнікаў канфэрэнцыі падышлі і спыталі, дзе вы знайшлі такое дзіця, якое ўсё патлумачыла, адказала на ўсе пытаньні, з усімі, зь кім трэба было, пажартавала...

Ганна Соўсь: Люба, ці можна сказаць, што дзеці, якія ня ходзяць у школу больш свабодныя, больш адкрытыя?

Любоў Баркун: Я лічу, што гэта індывідуальныя асаблівасьці, таму што дзіця і на хатнім навучаньні можа быць замкнёным, паглыбленым у сябе, і наадварот, дзеці, якія навучаюцца ў школе, могуць быць цалкам адкрытымі і камунікабельнымі. Мая дачка, хоць і на хатнім навучаньні, вельмі інтравэртная, закрытая, баязьлівая, сьціплая. Я б сказала, што яна такая клясычная дзяўчынка са школы, то бок яна разумее межы, разумее, дзе яна знаходзіцца.

Але я бачу пэўныя моманты што да акадэмічных посьпехаў: яна абсалютна не баіцца зрабіць памылку. Яна не баіцца закрэсьліць сваю памылку і выправіць. Яна можа сябе пахваліць і пасварыцца сама на сябе, калі яна знайшла нейкую памылку. То бок гэта вельмі адэкватная самаацэнка. Яна да гэтага падыходзіць не як да чагосьці, што робіць яе канкрэтна кепскай (зрабіла памылку, і таму яна кепская вучаніца), яна да гэтага падыходзіць вельмі канструктыўна. Мне гэта вельмі падабаецца.

Натальля Халанская: Мне цяжка казаць, ці ёсьць такое адрозьненьне наогул. Мне падаецца, што мы менш рэжымныя, нам не трэба ўставаць кожную раніцу, зьбірацца і ісьці ў школу. Мне падаецца, дзецям на хатнім навучаньні прасьцей зрабіць нейкі выбар. Ніхто ня кажа, што ты зараз павінен займацца гэтым ці гэтым. Калі ты ня хочаш займацца гэтым, ты можаш гэта не рабіць, можаш зрабіць гэта пазьней. Мой сын больш арганізаваны, ён сам можа разьлічваць па часе, што і калі яму патрэбна зрабіць. Няма 45-хвіліннага навучаньня зь перапынкамі. Сын сам вырашае, сам разьлічвае свой час. У Бабруйску ў нас ня так шмат дзяцей, якія навучаюцца па-за школай. Мне вельмі падабаўся прыклад псыхоляга Жэні Юркоўскай. У яе трое дзетак, дачка ўжо скончыла навучаньне па-за школай, яе прыклад вельмі яскравы.

Без канфліктаў і БРСМ

Ганна Соўсь: Чаго нэгатыўнага пазбаўленыя «няшкольныя» дзеці? Напрыклад, булінгу, эпідэмій грыпу, сяброўства ў «піянэрах» і БРСМе... А чаго станоўчага пазбаўленыя дзеці, якія ня вучацца ў школе? Сацыялізацыі...

Натальля Халанская, сын Раман Падабед і яго тата Павел Падабед.

​Натальля Халанская: Гэта толькі маё меркаваньне, не магу сказаць, што гэта на сто адсоткаў слушна. Чаго нэгатыўнага пазбаўленыя? Канфліктаў, якія ёсьць у школе паміж аднаклясьнікамі. Вельмі часта я чую, што ён павінен прайсьці гэтую школу, павінен прайсьці праз гэтыя канфліктныя сытуацыі, але я так ня думаю. Калі мы дарослыя і ёсьць нейкі канфлікт, то зусім неабавязкова, што мы павінныя знаходзіцца ў гэтым, мы можам проста адмовіцца мець кантакты з пэўнымі людзьмі. А ў школе няма такога выбару.

Па-другое, аўтарытэты. На жаль, настаўнік у сучаснай школе ў беларускай сытуацыі — гэта не заўжды той аўтарытэтны чалавек, які навучыць ня толькі ведам, але і такім рэчам, як увага адзін да аднаго... таму што проста ня мае часу. Актыўнай грамадзянскай пазыцыі таксама не хапае. І мы ня хочам зьмяняць школу ці ўваходзіць зь ёй у канфлікт. Мне падаецца, што сацыялізацыя — гэта міт. Усё роўна нашы дзеці ходзяць у гурткі. Мой малы заўжды ходзіць гуляць проста ў двор зь дзецьмі, зь якімі ён бы гуляў у школе.

Любоў Баркун: У нас мінімум фармальнасьцяў і максымум зьместу, навучаньня і навучальнага працэсу. Я проста разумела, што ў школе я ня буду з гэтым змагацца, у мяне няма на гэта ані сілаў, ані жаданьня. Я проста не хачу гуляць у гэтую бюракратычную гульню, не хачу, каб дзіця ў гэта гуляла. Я хачу проста спакойна і якасна добра вучыцца са сваёй дачкой.

«Мы ня ходзім у грамадзкую прыбіральню — для дзяўчынкі гэта таксама пытаньне немалаважнае»

Вольга Заўялава: Цалкам згодная зь Любай наконт фармальнасьцяў і боязі зрабіць памылку. З другога боку дадам нейкія матэрыяльныя рэчы. Мы ня трацім грошы на школьную форму, мы харчуемся дома, адпаведна харчуемся хатняй ежай. Мы ня ходзім у грамадзкую прыбіральню — для дзяўчынкі гэта таксама пытаньне немалаважнае. І вельмі важна для спартсмэнкі — мы высыпаемся. Ніякай другой зьмены няма таксама. Мы кладземся тады, калі нам патрэбна, мы ўстаём, калі нам патрэбна. І ў нас няма неабходнасьці ўставаць а 7 ці 6.30 раніцы, каб а 8 раніцы быць на ўроку. Многія дзеці кажуць, што яны сьпяць першыя 2 урокі. А мы высыпаемся, а потым пачынаем ці вучыцца, ці едзем на трэніроўку. Гэтыя фармальнасьці тычацца ня толькі самога навучальнага працэсу, але і іншых момантаў, зьвязаных са звычайным жыцьцём, зручным адзеньнем, ежай, месцамі грамадзкага карыстаньня і графікам сну.

​«Часьцей за ўсё гэты цяжар нясе на сябе жанчына»

Ганна Соўсь: Вы ўсе гаворыце «мы». Я так разумею, што большую частку свайго часу вы прысьвячаеце дзецям, фактычна вы ў іх настаўнікі. Ці гэта сьвядомы выбар, што большасьць вашага часу займае вучоба вашых дзяцей?

Любоў Баркун: Гэта да пытаньня пра адмоўныя моманты хатняга навучаньня. Я сама — настаўніца, мне ў прынцыпе падабаецца вучэбны працэс, мне падабаецца займацца з дзецьмі — і з групай дзяцей, і са сваёй дачкой асабіста. Але гэта сапраўды цяжкі момант. І часьцей за ўсё гэты цяжар нясе на сябе жанчына. Дзеці, асабліва ў малодшым узросьце ўсё ж мусяць быць пад наглядам — і фізычным, і трэба займацца куратарствам навучальнага працэсу. І гэта нехта мусіць рабіць — у пераважнай большасьці выпадкаў маці ці бацька. Ёсьць зараз розныя варыянты. Гэта можа быць сямейная каапэрацыя, могуць быць рэпэтытарскія курсы, куды можна павесьці дзяцей, ці нейкі вучэбны цэнтар, цэнтар дадатковай адукацыі.

Ганна Соўсь: Вольга, у вас ёсьць праца і клопат — школа ангельскай мовы. Як вам удаецца гэта ўсё сумяшчаць?

Вольга Заўялава: Мы калі ішлі на гэты экспэрымэнт, былі ўпэўненыя, што ідзем на нейкі супэрподзьвіг. Я калі кажу «мы», то маю на ўвазе і сябе, і сужэнца. І мы былі расчараваныя. Мы разьлічвалі, што гэта будзе нашмат складаней. Мы рыхтавалі сябе да нечага намнога больш затратнага па часе, па высілках і іншаму. Аказалася, што гэтая школьная праграма, калі ты яе праходзіш проста адзін на адзін, а не ў клясе з 30 дзецьмі, аказваецца зусім невялікай, не такой аб’ёмнай, не такой складанай.

З другога боку табе даводзіцца арганізоўваць гэты працэс. Нешта мы самі прыдумалі, як зрабіць. Знайшлі нейкія рэсурсы ў тым жа інтэрнэце, ёсьць тая ж бацькоўская каапэрацыя, частку прадметаў падзялілі паміж сабой. Гісторыяй і ангельскай мовай займаецца муж, а я ўзялася за беларускую мову, таму што я ёй не валодаю, адпаведна для мяне гэта выклік у тым ліку і сабе, каб паспрабаваць разам з дзіцяці падняць узровень беларускай мовы для сябе асабіста. Старэйшы брат удзельнічае. Бабуля вельмі дапамагае, выконвае задачы, зьвязаныя з руцінай — правілы расейскай мовы, слоўнікавыя дыктанты — мы б, напэўна, проста ня вытрымалі рабіць гэта з дня ў дзень, адно і тое ж.

​Натальля Халанская: Мы маем на гэта час. Гэта раблю ня толькі я як маці, гэта мы робім разам з бацькам Рамана. Мы вельмі дасканала вывучаем школьную навучальную праграму і абіраем, хто што будзе вывучаць з сынам, і далей па частках плянуем. У нас дома ёсьць распарадак, плян дня, калі і што павінна быць зроблена, калі я займаюся, калі ў яго ёсьць нейкі вольны час, і калі сын ходзіць на розныя гурткі і сэкцыі. Ён шмат пазашкольных устаноў наведвае.

Ганна Соўсь: Фактычна вы настаўнікамі сталі?

Натальля Халанская: Я б так не казала. Калі нам трэба нейкая кансультацыя, а такое бывае (зараз трэцяя кляса, зусім іншая праграма, больш складная), то мы бярэм кансультацыі ў настаўнікаў. Наша настаўніца ў школе, вялікі ёй дзякуй, робіць для нас праграму на чвэрць, дзе ўсё падрабязна прапісана, што мы павінныя вывучыць. І ёсьць падручнікі, і паколькі ў нас у кожнага вышэйшая адукацыя, мы можам пакуль разабрацца з праграмай трэцяй клясы.

Ці можна вучыцца не па школьнай праграме

Ганна Соўсь: Ці вы прытрымліваецеся школьнай праграмы цалкам? Сьпісаў літаратуры і ўсіх плянаў? Ці можаце вар’іраваць?

Вольга Заўялава: Мы ідзем па школьнай праграме і дадаём звыш. У прыватнасьці, па матэматыцы мы дадаём амэрыканскія матэрыялы. Ангельскую мову цалкам выкладаем не па школьнай праграме.

Любоў Баркун: Паколькі гэта малодшая школа, пераважна мы ідзем па праграме, таму што сьпіс навыкаў і ўменьняў, якімі мусіць валодаць дзіця ў пачатковай школе, дастаткова адэкватны. Але мэтады, якія прапануюцца ў школе, не зусім адэкватныя ў тым ліку і ў адпаведнасьці зь фізіялягічнымі асаблівасьцямі дзяцей. Так, мы ідзем па праграме, але іншымі мэтадамі. Канешне, максымальна я намагаюся ўключыць які-небудзь творчы кампанэнт у вучэбны працэс. Гэта не гульня насамрэч, гэта творчасьць, гэта найвышэйшы ўзровень засваеньня нейкай тэмы, калі дзіця засвоіла тэму і можа яе творча перапрацаваць і выдаць свой прадукт на гэтую тэму — тэкст ці нават падзелка-самаробка. Намагаюся, каб гэта было ня толькі тэарэтычна, а каб дзіцёнак разумеў, як практычна ўжываць гэтыя веды.

​Натальля Халанская: Мы павінныя кожную чвэрць прыходзіць у школу і па школьнай праграме здаваць невялічкія іспыты, пісаць кантрольныя работы, пісаць дыктанты, усё, што здаюць школьнікі. Таму ўсё ж прытрымліваемся школьнай праграмы. Але ёсьць нейкія тэмы, якія мы вывучаем у большай ступені, чым у школе. Напрыклад, сын вельмі цікавіцца матэматыкай і ўжо фізыкай, ён ходзіць на розныя тэхнічныя гурткі. Таму гэта ён ведае лепей, і мы маем магчымасьць больш наперад заходзіць. Школьны мінімум мы ўсё роўна ведаем, але калі ёсьць цікавасьць да чагосьці іншага, то вучым болей.

Ці можа хатняе навучаньне стаць масавым

Ганна Соўсь: Калі я шукала ўдзельніц для гэтай перадачы праз фэйсбук, Люба скінула спасылку на суполку для бацькоў, якія практыкуюць сямейную адукацыю для сваіх дзяцей. У ёй больш за паўтары тысячы чалавек. Па вашых зьвестках, наколькі такая альтэрнатыўная сыстэма навучаньня распаўсюджаная ў Беларусі і якая тэндэнцыя цяпер? Вас становіцца больш? Наколькі аб’яднаныя бацькі і дзеці, якія вучацца дома?

Натальля Халанская: Як я бачу з Бабруйску, асноўны цэнтар — у Менску. Там ёсьць супольнасьці, ладзяцца нейкія імпрэзы, канфэрэнцыі. І калі ёсьць падтрымка суполкі, то гэта рабіць прасьцей. У Бабруйску я пакуль спрабую нейкую суполку вакол сябе сабраць па гэтай тэматыцы, але пакуль гэтых людзей вельмі няшмат, некалькі чалавекі, і кожны робіць гэты выбар па-рознаму. Напрыклад, ёсьць рэлігійныя дзеткі, якія ня ходзяць у школу, яны наведваюць рэлігійныя ўстановы. Для нас гэта не падыходзіць: мы ня з гэтай супольнасьці.

​Люба Баркун: Мне здаецца, што тэндэнцыя зыходу са школы будзе мець разьвіцьцё, людзі будуць сыходзіць ад канкрэтнай школьнай сыстэмы. Але вельмі важна разумець, куды сыходзіць і дзеля чаго. Трэба разумець ня тое, што кепска ў школе, а разумець, якую альтэрнатыву мы хочам дзецям даць. Я ня думаю, што хатняе навучаньне стане масавым, таму што трэба вельмі шмат часавага рэсурсу і матэрыяльнага, і фізычнага ўдзелу ў гэтым працэсе. Тым ня менш я думаю, што альтэрнатыўныя школы, сродкі і месцы, дзе можна атрымаць веды больш эфэктыўна, будуць зьяўляцца і карыстацца попытам. Ня думаю, што шмат якія бацькі возьмуць на сябе такі цяжар адказнасьці і будуць масава пераходзіць на сямейную адукацыю.

Вольга Заўялава: Цяпер некаторыя людзі баяцца пераходзіць на хатнюю адукацыю. Калі паглядзець на прыклад савецкіх часоў, то ў школу хадзілі ўсе 100%, акрамя тых, хто хворы, пры чым хворы на ўзроўні інваліднасьці. Да апошняга моманту малазнаёмыя людзі, ці нават знаёмыя, зь кім даўно не камунікавалі, калі чулі, што ў мяне дзіця ня ходзіць у школу, пыталіся, а ці вы хворыя, ці гэта зьвязана са здароўем. Па меры таго, як будзе мяняцца сытуацыя, асьвятленьне гэтай тэмы, калі людзі будуць ведаць, што ёсьць такая магчымасьць і яна — для нармальных дзяцей, больш за тое, для адораных дзяцей, для тых дзяцей, якія хочуць вызваліць свой час для спорту, мастацтва, музыкі, балету, па меры асьветы, я думаю, гэтага будзе станавіцца больш.

Канешне, большасьць бацькоў ня змогуць пацягнуць гэта, не рызыкнуць на такі экспэрымэнт. Я чытала, што ў Амэрыцы хатняе навучаньне даходзіць да 13%, і ў іх гэта існуе дзясяткі гадоў. Таму я думаю, што вышэй за гэтую лічбу ў нас ня будзе. У Беларусі цяпер, я думаю, гэта каля 1%.