На Магілёўшчыне ў райцэнтры Быхаў на сродкі з брытанскага фонду імя Саймана Лазаруса паставілі два памятныя знакі ахвярам Галакосту. Іх усталявалі на магілах, у якіх па сканчэньні Другой сусьветнай вайны былі пахаваныя парэшткі мужчын і жанчын, адшуканых сваякамі на месцах масавых расстрэлаў у ваколіцах гораду.
Памятныя знакі ахвярам Галакосту
Гэты трэці помнік ахвярам Галакосту на Быхаўшчыне, усталяваньне якога фінансуецца брытанскім фондам.
Прадстаўніца фонду: «Мы хочам, каб магілы нашых продкаў былі ў добрым стане»
У Быхаве нацысты ў 1941 годзе забілі больш за 4,5 тысячы габрэяў. Значную частку парэштак у 1943 годзе яны выкапалі і зьнішчылі. Да расстрэлу палонных габрэяў утрымлівалі ў быхаўскім замку.
Першыя помнікі на магілах ахвяраў Галакосту ў Быхаве паставілі мясцовыя габрэі ў 1948 годзе. У 1960-х гэтыя памятныя знакі замянілі. Больш чым за палову стагодзьдзя разбурыліся і яны. За сродкі з фонду Лазаруса ў 2017 годзе паставілі новыя з надпісам на трох мовах: беларускай, ангельскай і ідыш.
На адкрыцьцё помнікаў 29 ліпеня сабраліся прадстаўнікі фонду, габрэйскіх арганізацыяў, мясцовай улады ды жыхары райцэнтру.
Джоні Клетар
«Мы хочам, каб магілы нашых продкаў былі ў добрым стане і хочам гэта рабіць паводле габрэйскіх традыцыяў», — адзначыла ў сваім выступе на ўрачыстасьці адкрыцьця прадстаўніца фонду з Злучаных Штатаў Амэрыкі Джоні Клетар.
Заснавальнік фонду: Гатовыя ўсталяваць на магілах ахвяраў Галакосту 400 помнікаў
Фонд імя Саймана Лазаруса дзеіць у Беларусі ад 2003 году. Ініцыятарам стварэньня была сямейная пара зь Вялікай Брытаніі Дыяна і Майкл Лазарусы. Яны захацелі ўкласьці свае сродкі ў захаваньне і ўвекавечваньне месцаў зьнішчэньня габрэяў. Пазьней да сям’і Лазарусаў далучыліся дзьве сям’і з ЗША — Ўорана Гейслэра і Клетараў.
Для рэалізацыі праекту фонд стварыў камісію з прадстаўнікоў розных габрэйскіх арганізацыяў.
Пляцоўка вакол памятных знакаў выкашаная і прыбраная
На сродкі брытанскага фонду ў Беларусі ўсталявана 112 памятных знакаў на магілах габрэяў, забітых нацыстамі. Першы ўсталявалі ў 2004-м на Гарадзеншчыне.
У інтэрвію Свабодзе Майкл Лазарус сказаў: калі ён упершыню прыехаў у Беларусь, яго ўразіла, што тут няшмат было адзначана мясьцін, зьвязаных з Галакостам. Паводле яго, фонд зьбіраецца прафінансаваць усталяваньне прынамсі яшчэ трохсот помнікаў.
«Мы прыйшлі сюды таму, што перакананыя ў неабходнасьці адзначыць усе мясьціны, дзе былі забітыя людзі, — кажа ён. — Тут жа амаль нічога не было, а цяпер мы бачым, што зьявілася тое, што ўвекавечвае памяць ахвяраў Галакосту».
Майкл Лазарус
«Паводле габрэйскай традыцыі, — дадае суразмоўца, — мы не забываем тых хто памёр. А ў тых абставінах, калі людзей забілі толькі таму, што яны былі габрэямі наш абавязак і адказнасьць памятаць пра іх асабліва».
Тры дзясяткі габрэяў, 200 магіл і сынагога бяз даху
Летась актывісты габрэйскай грамады з Магілёва скончылі каталягізацыю пахаваньняў на габрэйскіх могілках у Быхаве. Яны падлічылі больш за 200 магілаў з чытэльнымі надпісамі на іх. Нямала старых тутэйшых надмагільляў пашкоджаныя і зарослыя кустоўем. Пляцоўка вакол магіл з усталяванымі сёньня помнікамі выкашаная і прыбраная ад сьмецьця.
Быхаўская сынагога
Зь некалі шматтысячнай габрэйскай грамады Быхава засталося толькі тры дзясяткі габрэяў. Гэта пераважна людзі сталага веку. Як напамін пра былую габрэйскую прысутнасьць ацалеў унікальны будынак сынагогі, узьведзенай у XVII стагодзьдзі. Твор архітэктуры рэнэсансу абарончага тыпу разбураецца. Дах бажніцы абрынуўся. Непадалёк разбураецца i замак, у якім было гета.