Дзе павінны быць перапахаваныя парэшткі Кастуся Каліноўскага? Ці варта дамагацца ад Літвы іх перадачы для пахаваньня ў Беларусі? На гэтыя пытаньні Свабоды адказалі дэпутат, гісторык, прадстаўнік мясцовай улады са Сьвіслачы, дзе пахаваны брат Кастуся Каліноўскага Віктар.
Раней у Літве афіцыйна паведамілі, што меркаваныя парэшткі Кастуся Каліноўскага, а таксама Зыгмунта Серакоўскага і яшчэ 15 удзельнікаў антырасейскага паўстаньня 1863–1864 гадоў, знойдзеныя ў 2017 годзе падчас работ на гары Гедыміна ў Вільні, урачыста перапахаваюць на старажытных могілках Роса альбо Бэрнардынскіх.
Раскопкі на Гедымінавай гары ў Вільні
Паводле прафэсара Віленскага ўнівэрсытэту Рымантаса Янкаўскаса, у Літве створаная дзяржаўная камісія ў справе перапахаваньня знойдзеных парэшткаў паўстанцаў, якую ўзначальвае прэм’ер-міністар. На апошнім паседжаньні гэтай камісіі вырашана працягваць пошукі парэшткаў, якіх яшчэ не стае, і працу ў ідэнтыфікацыі.
Нядаўна ў сацыяльных сетках зьявілася інфармацыя, што сярод паўстанцаў 1863 году, чые пахаваньні адшукалі ў Вільні, былі ідэнтыфікаваныя і парэшткі Кастуся Каліноўскага. Аднак канчатковага пацьверджаньня пакуль няма.
Дзе ў Вільні можа зьявіцца магіла Каліноўскага
Паводле дыпляматаў, беларускі і літоўскі бакі абмяркоўваюць пытаньне пра магчымасьць доступу навукоўцаў да магілы старэйшага брата Кастуся Каліноўскага Віктара ў Сьвіслачы на Горадзеншчыне. Генэтычная экспэртыза можа даць адказ на пытаньне, ці належаць парэшткі, знойдзеныя ў Вільні на Гедымінавай гары, лідэру антырасейскага паўстаньня ў Беларусі і Літве 1863–1864 гадоў.
НАН Беларусі: «Пра перапахаваньне ў Беларусі размовы не было»
Раней намесьнік дырэктара па навуковай працы Інстытуту гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Вадзім Лакіза сказаў Свабодзе, што перапахаваньне парэшткаў Кастуся Каліноўскага ў Беларусі — пытаньне складанае.
«У якім месцы перазахоўваць на тэрыторыі Беларусі? Ніхто ня скажа. Я думаю, гэта пытаньне вельмі складанае. На яго адказаць адназначна немагчыма. Я размаўляў наконт гэтага з рознымі людзьмі, розныя думкі чуў. Але ў бальшыні калегаў і знаёмых пра перапахаваньне на тэрыторыі Беларусі размовы не было», — кажа намесьнік дырэктара па навуковай працы Інстытуту гісторыі НАН Беларусі.
Дэпутат: «Парэшткі Каліноўскага павінны быць перапахаваныя ў Беларусі»
Старшыня пастаяннай камісіі ў міжнародных справах Палаты прадстаўнікоў Валеры Варанецкі мяркуе, што літоўскі бок відавочна не гатовы да такой пастаноўкі пытаньня — аб перапахаваньні парэшткаў Кастуся Каліноўскага ў Беларусі. Да таго ж пакуль навукоўцы ня ўпэўненыя, што гэта менавіта парэшткі Каліноўскага.
У беларускі парлямэнт па дапамогу ў справе ідэнтыфікацыі парэшткаў ніхто не зьвяртаўся. Аднак Валеры Варанецкі ўпэўнены, што парэшткі Кастуся Каліноўскага павінны быць перапахаваныя ў Беларусі.
Валер Варанецкі
«Паколькі Каліноўскі зьяўляецца сынам беларускай зямлі, то было б правільна перапахаваць яго на ягонай радзіме. Гэта важна, бо ён унёс свой уклад у энэргетыку нашай зямлі. Ён частка гэтай энэргіі».
Трэба мець пазыцыю дзяржавы
Паводле Варанецкага, камісія ў міжнародных справах, якую ён узначальвае, можа зьвярнуцца да літоўскага боку ў справе ідэнтыфікацыі парэшткаў і перапахаваньня іх у Беларусі. Але «трэба мець пазыцыю дзяржавы» наконт гэтага, а такая пазыцыя яму невядомая.
Сьвіслацкі райвыканкам: інфармацыі няма, не камэнтуем
Намесьнік старшыні Сьвіслацкага райвыканкаму Юры Кулікоў сказаў карэспандэнту Свабоды, што ні пра перапахаваньне парэшткаў Кастуся Каліноўскага, ні пра доступ навукоўцаў да магілы Віктара Каліноўскага ў райвыканкаме ніякай інфармацыі няма. Ён адмовіўся камэнтаваць сытуацыю.
Намесьнік старшыні Сьвіслацкага райвыканкаму Юры Кулікоў таксама сказаў карэспандэнту Свабоды, што рашэньне пра эксгумацыю парэшткаў Віктара Каліноўскага не прымалася і пытаньне не абмяркоўваецца:
«Па гэтым пытаньні трэба вывучаць прававую базу, наколькі гэта правамоцна. Мы ня можам самі па сабе пачаць гэтую эксгумацыю».
Тату з выявай Кастуся Каліноўскага
Гісторык: «Вяртаньне на радзіму было б сымбалічным»
Прафэсар Алесь Смалянчук упэўнены, што месца Кастуся Каліноўскага ў Беларусі.
«Гэта была яго ідэалягічная і рэальная радзіма. Але не ведаю, што ў сёньняшняй сытуацыі будзе з гэтай магілай. І здаецца, пачнуцца ня вельмі прыемныя палітычныя, каляпалітычныя гульні. Я пра гэта думаў у сувязі з чалавекам, пра якога я пішу. Я займаюся гісторыяй Рамана Скірмунта, ягонай біяграфіяй. Таксама магіла ў Парэччы ёсьць, меркаваная магіла, няма дакладнай, але яе можна ўстанавіць.Няма вялікай праблемы знайсьці, дзе пахаваны Раман Скірмунт. Некалькі разоў даходзіў да гэтай праблемы і думаў — навошта? А што будзе потым?
Алесь Смалянчук
То бок у ідэале мы за тое, каб Каліноўскі быў пахаваны, безумоўна, у Беларусі. Такое вяртаньне на радзіму было б сымбалічным у нейкім сэнсе. Але тут могуць быць нейкія праблемы, зь якімі цяжка будзе справіцца грамадзкасьці. Напрыклад тое, дзе ён павінен быць пахаваны. Тут адразу пачнуцца спрэчкі.
Ён нацыянальны герой і павінен быць пахаваны ў сталіцы на нейкім высокім кургане. Гэта месца павінна быць сымбалічным у вялікай ступені. Думаю, калі ў склад камісіі ўвойдуць прадстаўнікі дзяржаўнай улады, то гэта будзе нешта ў раёне Сьвіслачы, дзе-небудзь у лесе».
Астаповіч: «Трэба шукаць кансэнсус паміж беларусамі і літоўцамі»
Старшыня Беларускага добраахвотнага таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры Антон Астаповіч кажа, а чаму Кастусь Каліноўскі павінен быць пахаваны менавіта ў Беларусі, чаму не ў Літве?
«Ён там быў страчаны, прысуд прыведзены ў выкананьне. На могілках Роса можна было б пахаваць. Ён нацыянальны герой Беларусі, Польшчы і Літвы. Давайце разглядаць Каліноўскага, кім ён быў сапраўды. Ён быў у першую чаргу літвінам, у другую —прыхільнікам Рэчы Паспалітай, дзе адроджанае Вялікае Княства Літоўскае павінна было быць. Ён не змагаўся за Беларусь, ён змагаўся за Вялікае Княства Літоўскае. І таму казаць, ці ён павінен быць абавязкова пахаваны ў Беларусі — гэта таксама трошкі неправамерна. Трэба шукаць кансэнсус паміж намі і літоўцамі».
Антон Астаповіч
Астаповіч мяркуе, што парэшткі Кастуся Каліноўскага могуць быць пахаваныя на радзіме.
«Мастаўляны — гэта Польшча. Ці то ў Мастаўлянах, ці то ў Якушоўцы, ці то ў Сьвіслачы, побач са сваім братам. Калі ў Літве, то могілкі Роса. Наогул я невялікі спэцыяліст па Каліноўскім. Калі б было вядома, дзе знаходзіцца фамільны склеп Каліноўскіх, калі такі наогул існуе, то было б лепей у сямейным склепе, на сямейных могілках пахаваць. Яшчэ з часоў Савецкага Саюзу ў мяне была такая думка. Чаму ўсіх выдатных дзеячаў Савецкага Саюзу цягнуць да Крамлёўскай сьцяны? Чаму не хаваць менавіта на радзіме? Гэта больш па-чалавечы, гэта больш натуральна».
У пошуках ДНК Каліноўскага гісторыкі будуць дасьледаваць магілу ягонага брата ў Беларусі
Антон Астаповіч сказаў, што працэдура эксгумацыі і генэтычнай экспэртызы парэшткаў брата Кастуся Каліноўскага Віктара, пахаванага ў Сьвілачы, простая.
«Тым, што ў зямлі мае ўзрост больш за 120 гадоў, займаюцца толькі археолягі. Толькі з дазволу Нацыянальнай акадэміі навук павінен быць вызначаны спэцыяліст, на якога мусіць быць аформлены адкрыты ліст, дазвол НАН. Але гэта толькі спэцыяліст, кваліфікаваны археоляг, з дазволу Акадэміі навук. Гэта не абавязкова Інстытут гісторыі. Любы археоляг, які мае права на атрыманьне дазволу на археалягічныя раскопкі. Прынамсі, эксгумацыя павінна рабіцца пад яго кантролем.
Ля магілы Віктара Каліноўскага ў Сьвіслачы
Таксама абавязковы дазвол мясцовых уладаў, бо тут яшчэ дзейнічае закон аб пахаваньні і пахавальнай справе Рэспублікі Беларусь. Трэба прайсьці ўсю працэдуру. Але на гэту магілу не распаўсюджваюцца палажэньні Кодэксу аб культуры, а менавіта закону аб пахаваньні і пахавальнай справе. І калі пачнуць рабіць эксгумацыю, то гэта ўжо археалёгія, бо прайшло больш за 120 гадоў», — кажа Антон Астаповіч.