Майк Вікінг ведае пра шчасьце ўсё. Яго радзіма — Данія, якая неаднойчы узначальвала рэйтынг самых шчасьлівых краінаў сьвету. Майк заснаваў і ўзначальвае Інстытут дасьледаваньня шчасьця ў Капэнгагене. А яго кнігі «Hygge. Сакрэт данскага шчасьця» і «Lykke. У пошуках сакрэтаў найшчасьлівейшых людзей» сталі сусьветнымі бэстсэлерамі.
«Хюґе» літаральна азначае ўтульнасьць. Але ва ўсім сьвеце яно зрабіла фурор як сынонім скандынаўскага паняцьця шчасьця. «Хюґе» стварае атмасфэра, прастора, асяродзьдзе, дызайн інтэр’еру, а найперш людзі. Lykke азначае пачуцьцё блізкасьці, эмоцыі, зьвязаныя з атмасфэраю цяпла ды інтымнасці.
У Даніі — hygge, у швэдаў — lagom. А якая філязофія шчасьця ў беларусаў?
Ключом для разуменьня шчасьця Майк Вікінг лічыць пачуцьцё супольнасьці і блізкасьці, грошы, здароўе, свабоду, давер і дабрыню. На што ж тады могуць разьлічваць людзі ў краіне, дзе высокі алькагалізм, узровень самагубстваў, аўтарытарызм, улада, якая 24 гады абяцае грамадзянам заробак «папіццот»?
— Майк, вы напісалі два дапаможнікі для людзей, якія шукаюць шчасьця. Яны прададзеныя мільённымі накладамі. Давайце спачатку разьбярэмся: што такое шчасьце?
— Шчасьце — гэта адчуваньне задавальненьня і пастаяннай мэты. Гэта адчуваньне сябе шчасьлівым цяпер, атрыманьне задавальненьня ад кожнай хвіліны жыцьця.
— Ці шчасьце — ідэнтычнае паняцьце для людзей у розных частках сьвету?
— Шчыра кажучы, мы вельмі падобныя — незалежна ад таго, што жывём у розных краінах і вырастаем у іншых культурах. Мы разумеем і бяром пад увагу адрозьненьні, якія могуць быць паміж, напрыклад, беларусамі або данцамі, але найперш мы людзі. І бачым тыя самыя рэчы, якія робяць нас шчасьлівымі ў адным месцы, і тыя ж самыя рэчы — у іншым. Няважна, хто ты і адкуль ты, але калі тваё дзіця хварэе, то гэта робіць цябе нешчасьлівым у любым месцы. Калі ты маеш працу, то ты будзеш шчасьлівейшы, чым нехта беспрацоўны.
Маніфэст «Хюґе»:
— Вы ўзначальваеце Інстытут дасьледаваньня шчасьця. Чым займаецца ўстанова з такой экзатычнай назвай?
— У асноўным мы спрабуем адказаць наступныя пытаньні: што такое шчасьце і як мы вымяраем ягоны ўзровень, чаму адныя людзі шчасьлівейшыя за іншых, як можам палепшыць якасьць нашага жыцьця. Усе нашыя працы, дасьледаваньні і праекты — спроба адказаць на гэтыя пытаньні. Мы зьбіраем зьвесткі і доказы. Я ведаю, што назва Інстытуту можа гучаць экзатычна, я нават чуў, што ў нашым інстытуце нібыта ўсяго адзін пакой зь мілымі шчанюкамі і марозівам, але гэта ня так. Мы спрабуем знайсьці навуковы падыход да шчасьця і растлумачыць яго.
— Выкарыстоўваючы навуковы падыход, раскажыце, як можна быць шчасьлівым, зарабляючы 5 000 даляраў у год?
— Калі мы кажам пра грошы, то бачым, што людзі глядзяць ня толькі на абсалютны даход, але і на адносны прыбытак. Колькі грошай яны зарабілі ў параўнаньні зь іншымі. Заўсёды нехта зарабляе больш грошай, чым вы. Вы можаце зарабляць 5 тысяч даляраў у год, але калі вы параўнаеце гэта з кімсьці, хто зарабляе 3 тысячы, то вы будзеце шчасьлівейшым, чым яны. Але пры параўнаньні з кімсьці, хто зарабляе 10 або 100 тысяч, вы будзеце няшчасны. Мы заўсёды можам знайсьці некага багацейшага за нас, хто выглядае больш пасьпяховым, у каго шчасьлівейшы шлюб, мілейшыя дзеці. Сама лічба 5 тысяч папраўдзе можа і ня значыць нічога кепскага — пры ўмове эфэктыўнай дзяржавы, якая гарантуе якасныя паслугі. Данцы плацяць вялізныя падаткі, адны з найвышэйшых у сьвеце, але гэта ня робіць іх няшчаснымі.
— У кнізе вы напісалі, што «шчасьце можна знайсьці паўсюль, калі мы толькі ведаем, як яго шукаць». У эфэктыўных краінах, як Данія, гэта прасьцей. А як шукаць шчасьця ў аўтарытарных дыктатарскіх краінах?
— Мы бачым краіны, у якіх высокі ўзровень карупцыі, і яны менш шчасьлівыя. Гэта найвялікшы выклік для большасьці краін Усходняй Эўропы. Бо грошы, якія людзі плоцяць у падатках дзяржаве, не вяртаюцца ім у выглядзе якасных паслугаў ад дзяржавы і высокага ўзроўню жыцьця. У паўночных краінах, напрыклад, тое, што вы плоціце ў падатках, вяртаецца вам у добрай мэдыцыне, шпіталях, інфраструктуры. Таму многія ўсходнеэўрапейскія краіны здолеюць зрабіць гэты крок наперад, калі яны зьменшаць карупцыю або цалкам яе пазбудуцца. Пагатоў ёсьць пасьпяховыя прыклады. Эстонія, якая пераводзіць дзяржаўную адміністрацыю ў лічбавы фармат, здолела значна зьменшыць узровень карупцыі. Спадзяюся, што такім шляхам пойдуць і іншыя краіны вашага рэгіёну.
— А ці магчыма быць шчасьлівым чалавекам у Паўночнай Карэі?
— (доўгая паўза) Хіба што не. Мы ня маем зьвестак пра Паўночную Карэю. Але маем пра Сырыю, Аўганістан, Ірак. І гэтыя краіны самыя нешчасьлівыя ў сьвеце. Каб грамадзтва было шчасьлівым, павінны быць споўненыя пэўныя ўмовы. У КНДР ці Сырыі іх проста няма.
— Часта мяне зьдзіўляе, як людзі ў суседніх краінах могуць мець такія розныя паказьнікі індэксу шчасьця. Тая ж Паўночная Карэя і Паўднёвая. Мэксыка і Тэхас у ЗША, дзе жывуць, у сутнасьці, тыя ж людзі.
— Нешта, вядома, залежыць ад нас самых, а штосьці і не. За нешта адказвае генэтыка. Некаторыя проста нараджаюцца шчасьлівейшымі. А потым на нас уплываюць іншыя фактары: краіна, дзе мы жывем, або інакш кажучы, палітыка. Але вельмі важны і наш штодзённы выбар, які залежыць толькі ад нас і за які адказныя мы самі. Вядома, ЗША пераўзыходзіць у індэксе шчасьця Мэксыку па многіх паказьніках. Але і ў Амэрыцы ёсьць падзеньне ўзроўню шчасьця.
Слоўнік «Хюґе»:
Фрэйдасхюґе пасьля доўгага тыдня — гэта калі сям’я ўладкоўваецца на канапе перад тэлевізарам. Сюндасхюґе — ціхі дзень з гарбатай, кнігай, музыкай, пледам і, магчыма, нават такой шалёнай авантурай, як шпацыр.
Хюґебуксэр — самыя любімыя і зручныя штаны, якія, аднак, выглядаюць так, што вы ніколі ня выйдзеце ў іх на вуліцу.
Хюґекроў — зацішнае месца ў кухні ці гасьцінай, дзе можна ўтульна бавіць час.
Хюґеонкель — чалавек, які ахвотна гуляе зь дзецьмі і, можа быць, нават занадта іх песьціць.
Хюґеснак — прыемная, нязмушаная размова, у якой не закранаюцца ніякія вострыя тэмы.
— Прычына — іхны прэзыдэнт і ягоная палітыка?
— Цяжка сказаць, бо Дональд Трамп — зусім нядаўняя рэч. У Амэрыцы назіраецца падзеньне даверу да ЗША, да грамадзянскай супольнасьці. Амэрыка перад абліччам не эканамічнага, а сацыяльнага крызісу.
— Як можна быць шчасьлівым у краіне, дзе пануе дыктатура, дзе кепска працуе судовая сыстэма, дзе вялікі ўзровень алькагалізму, карупцыі, самагубстваў?
— Найперш трэба адрозьніваць тое, што можна зрабіць у доўгатэрміновай і кароткатэрміновай пэрспэктывах. Відавочна, што ў доўгатэрміновай гульні мы, усе грамадзяне, павінны ствараць лепшыя ўмовы для добрага жыцьця — напрыклад, празь зьмяншэньне карупцыі, усталяваньне добрага ўраду, праз ініцыятывы, якія зьмяншаюць алькагалізм і ўзровень самагубстваў. Сёньня цяжка ў гэта паверыць, але ў Даніі калісьці быў вельмі высокі паказьнік самагубстваў. У 1980 годзе на 100 тысячаў чалавек у нас прыходзілася 32 самагубствы. А сёньня на 100 тысячаў прыходзіцца толькі 9 самагубстваў у год.
— Як данцам гэта ўдалося?
— Шмат рэчаў на гэта паўплывала. Мы перасталі стыгматызаваць псыхічныя хваробы. Дыскусія пра гэтыя хваробы нармалізавалася. Людзі сталі больш адкрытымі да сваёй адрознасьці, праблемаў, да свайго здароўя і хваробаў. Зьвярніце ўвагу, што ў даволі багатай Паўднёвай Карэі паводле EOCD (Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця) вельмі высокі паказьнік самагубстваў. Там няма ніякай дыскусіі пра псыхічнае здароўе, пытаньне ўсё яшчэ стыгматызаванае.
Вырашэньне любой праблемы пачынаецца з размоваў і дыскусіяў. Ёсьць таксама пэўныя палітычныя мэханізмы, якія значна ўскладняюць учыненьне самагубства. Вы можаце пайсьці ў аптэку і купіць 300 таблетак. Уявіце, што вы маеце іх дома, усе ўжывяце і потым ізноў ідзяце ў аптэку. Шанец, што вы ўчыніце самагубства, вышэйшы. Данскі максымум 40-гадовай даўніны — гэта акурат 250 таблетак. А цяпер уявіце, што вы зможаце за раз набыць толькі 60 таблетак, як у нас цяпер. Натуральна, вы можаце хадзіць у аптэку часьцей, але колькасьць таблетак дома меншая. Такая палітыка абмежаваньня скараціла імавернасьць суіцыдаў. Я думаю, што нам удалося шмат дзякуючы лячэньню, псыхатэрапіі, антыдэпрэсантам, прафіляктыцы, гарачым лініям. Усе гэтыя фактары паўплывалі на тое, што ў Даніі колькасьць самагубстваў упала. У Фінляндыі 20-30 гадоў таму паказьнік самагубстваў зашкальваў, але ім удаецца таксама. Гэта пытаньне 20-30 гадоў, хутка такія рэчы не вырашаюцца.
«Шчасьце фінаў — у дыктатуры». Тады чаму нешчасьлівыя беларусы — тлумачыць фінскі беларус
— Гэта ўзрост цэлага пакаленьня. Людзі сёньня сьпяшаюцца жыць і ўсё хочуць мець хутка.
— Тады трэба пачынаць з таго, што проста быць побач зь іншым чалавекам. Нават супольны абед зь сябрамі або сям’ёй вельмі моцна дапамагае. Нашыя адносіны зь іншымі — адзін з ключавых чыньнікаў. Незалежна ад культурных адрозьненьняў, супольны час зь іншым чалавекам — гэта ўнівэрсальны рэцэпт.
— Ці іміграцыя ў Данію — гэта адзіны спосаб паспытаць данскага шчасьця? Мо ёсьць нейкі сакрэт, якім вы можаце падзяліцца зь беларусамі?
— Галоўны сакрэт — малы ўзровень карупцыі. Яго зьмяншэньне трансфармуецца ў дабрабыт, у якасьць жыцьця людзей.
З чым у данцаў асацыюцце «Хюґе»:
Гарачыя напоі
Сьвечкі
Грубка
Каляды
Настольныя гульні
Музыка
Сьвяты, канікулы
Салодкія ласункі
Гатаваньне
Кнігі
Нядзеля
Дні нараджэньня
Тэлевізія
Кепскае надвор’е
Сьпіртовыя напоі
Хатнія жывёлы
Імпрэзы
Расьліны
Кампутарныя гульні
Спорт
Фэйсбук
— Многія людзі ва Ўсходняй Эўропе перакананыя, што прасьцей камусьці заплаціць, каб атрымаць якасную і хуткую паслугу. А пра кантроль над дзяржавай увогуле няма гаворкі.
— Гэта доўгі шлях. Першы крок, магчыма, — гэта свабодная прэса. Безь яе проста немагчыма выкрываць паталёгію ўва ўладзе і дзяржаве, няма як паказваць памылковае выкарыстаньне магутнага ўплыву палітыкаў, іх злоўжываньні. Зьмяншэньне карупцыі і кантроль за тым, каб дзяржаўныя сродкі ішлі на слушныя мэты, — ключавыя першыя крокі для Ўсходняй Эўропы.
— А можа пачынаць з hygge? Ці яно не працуе па-за Даніяй?
— Не, акурат hygge працуе паўсюль. Мне людзі з розных краін пішуць, што жывуць паводле hygge усё жыцьцё, але ня ведалі такога слова. Данцы проста прыдумалі слова для апісаньня гэтай зьявы. Hygge —добры рэцэпт, каб жыць шчасьлівым у гэты момант, але яно не працуе ўвесь час.
— А вы сам шчасьлівы чалавек?
— Я ў добрым месцы і часе свайго жыцьця. Раблю тое, што мне падабаецца, мая сям’я здаровая. Часам я злы або сумны. Мы страцілі сямейніка летась. Гэта, вядома, уплывае на маё пачуцьцё шчасьця. Але гэта частка жыцьця, частка чалавечага існаваньня. Ды я і не магу быць нешчасьлівым, бо ў адваротным выпадку мяне проста звольняць з працы (сьмяецца).