Савецкае сьвята з сэксісцкім зьместам ці нагода завезьці тоны мімоз

Пра тое, як варта адзначаць і якім сэнсам напаўняць Міжнародны жаночы дзень 8 сакавіка, абмяркоўваем зь пісьменьніцай Марыяй Мартысевіч, публіцысткай Аленай Малочкай і блогеркай Настай Захарэвіч.

​

Малочка: Гэта дзень бязьмернай павагі да жанчыны, якое павінна ўсё грамадзтва сьвяткаваць

Ганна Соўсь: Больш за 100 гадоў таму ў 1910 годзе рашэньнем Сацыялістычнага Інтэрнацыяналу ў Капэнгагене дзень 8 сакавіка быў абвешчаны Міжнародным Жаночым Днём. Сэнс гэтага дня ў Беларусі і сьвеце вызначаюць па-рознаму. Для адных гэта дзень, калі трэба гаварыць пра правы жанчын, для другіх — дзень шанаваньня жанчын, для трэціх — прыклад савецкага сьвята з сэксісцкім зьместам. А для вас пэрсанальна што азначае гэты дзень у календары?

Алена Малочка.

​Алена Малочка: Гэта дзень бязьмернай павагі да жанчыны, якое павінна ўсё грамадзтва сьвяткаваць. І мне здаецца, тое, што гэтае сьвята стала ўсенародным, нягледзячы на яго абсалютна савецкі імпульс, таму што яно падкрэсьлівае значэньне жанчыны. Людзі насуперак усяму разумеюць, якая важная сама па сабе роля жанчыны ў любым грамадзтве. Я вельмі рада, што ў нас ён сьвяткуецца незалежна ад палітычнай сытуацыі.

Ганна Соўсь: Ці ёсьць рознае стаўленьне да гэтага дню ў вашым атачэньні, сярод вашых блізкіх, сяброў, калегаў?

​Алена Малочка: Канешне, ёсьць. Мой муж пастаянна спрабуе перад 8 сакавіка ўспомніць вытокі гэтага сьвята, але на сьвята ён, як усе мужчыны, дорыць мне кветкі, і я лічу, слушна робіць. Для міру ў сям’і трэба гэты дзень абавязкова абазначыць прыгожа. У Менску вельмі мала кветак, і гэта першы дзень, калі пачынаюцца мімозы, тульпаны. Гэта проста вельмі прыгожа яшчэ. А калі прыгажосьць ёсьць, то яна бясцэнная. У гэты дзень усе вельмі прыгожа выглядаюць — і мужчыны, і жанчыны.

Канешне, маладыя мае калегі спрабуюць гаварыць пра правы жанчын, і я іх усяляк падтрымліваю. Адно другога не выключае, па-мойму. І хай распрацоўваюць далей свой кірунак. Канешне, правы нашы некалькі іншыя, але для таго, каб у мужчынскім сьвеце валодаць роўнымі правамі з мужчынамі, трэба памяняць наогул сваю сутнасьць: стаць кар’ерысткай, цынічнай, валявой — і ахвяраваць сваёй натурай. Я рада буду паслухаць іншае меркаваньне.

Мартысевіч: Гэта сьвята жанчыны, але ня проста жанчыны, а жанчыны, якая займаецца нейкай дзейнасьцю

Ганна Соўсь: Марыя, ці вы маеце кветкі на 8 сакавіка? Ці дорыць муж?

Марыя Мартысевіч.

​Марыя Мартысевіч: Муж ня дорыць, бо мы не сьвяткуем ніякія сьвяты дома, пагатоў гэтае. А на гэтае сьвята, напэўна, апошняе месца, дзе я атрымлівала кветкі, гэта быў калектыў «Новага часу». Гэтая газэта была створаная Аляксеем Каралём, які ў палітыцы трымаўся сацыял-дэмакратычных поглядаў. І 8 сакавіка, і Новы Год — два абавязковыя карпаратывы ў газэце «Новы час». У мяне ніколі не было з гэтай нагоды разрыўных шаблёнаў, таму што яшчэ зь дзіцячага садку я прызвычаілася, што 8 сакавіка — гэта такое сьвята жанчын. Але паколькі я хадзіла ў садок пры канцы 80-х, яшчэ былі нейкія савецкія рытуалы.

У садочку казалі, што трэба віншаваць маму, а дома казалі — трэба віншаваць выхавацельку, настаўніцу ў школе. То бок гэта сьвята жанчыны, але ня проста жанчыны, а жанчыны, якая займаецца нейкай дзейнасьцю. Так, мы віншавалі бабулю, яна была камуністкай, лідэркай сельсавету. Для яе было важна, і віншавалі яе таму, што яна паважаная, старэйшая жанчына ў сям’і. То бок не жанчына як такая, а жанчына, якая нейкім чынам функцыянуе ў грамадзтве. Для мяне гэтае сьвята такім зь дзяцінства і засталося.

Захарэвіч: Для мяне гэта так і ня стала менавіта сьвятам

Ганна Соўсь: Калі я працавала ў газэце «Народная воля», дзе працуе Алена Малочка, і дзе галоўны рэдактар — Ёсіф Сярэдзіч, гэтае сьвята ў рэдакцыі не адзначалі. Адзіны мужчына, які віншаваў жанчын кветкамі (чырвонымі гвазьдзікамі), гэта быў Валеры Шчукін, камуніст паводле перакананьняў. Віншуючы, ён ставіў нам у прыклад Клару Цэткін і Розу Люксэмбург, жанчын вельмі трагічнага лёсу, дарэчы. Наста, а які зьмест для вас у гэтай даце?

Наста Захарэвіч

​Наста Захарэвіч: Для мяне зараз гэта своеасаблівы пункт адліку. Вельмі цікава можна ў гэты дзень паназіраць, што зьмянілася ў апошні год у мэдыйным вобразе жанчыны, у вобразе жаноцкага. І ў прынцыпе кожны год знаходзяцца нейкія нагоды і пасумаваць, і парадавацца, таму што зьмены так ці інакш адбываюцца. Як менавіта сьвята... Ніколі ў мяне такога не было. І калі ўзгадваю садок і школу, і як гэта дома адзначалася. Мне здаецца, што ўсё было па інэрцыі, а такога адчуваньня, што гэта сапраўднае сьвята, што гэта сьвята для цябе канкрэтна, ніколі не было, ні ў мяне, ні ў маёй маці, наколькі я памятаю. Для мяне гэта так і ня стала менавіта сьвятам — у той форме, у якой яно цяпер сьвяткуецца большасьцю людзей у Беларусі.

​Алена Малочка: Сумна, сумна! Вас абдзялілі проста! Вас абдзялілі сьвятам. Наогул зараз імкнецца сьвет да суцэльнага ўнісэксу! Гэта тое самае ўжо, што і антысэкс. Бясполая агульнадаступнасьць. Яна проста нудная, стратэгічна нудная! Сьвет такі цудоўны ад таго, што мы розныя. Дарэчы, Іосіф Паўлавіч Сярэдзіч віншуе нас з 8 сакавіка зараз, дорыць усім кветкі, і па-мойму нават нейкія падарункі. Так, гэта заўсёды торт, гарбата. Таму што людзі з узростам разумеюць, напэўна, больш тонка адчуваюць неабходнасьць каханьня. Гэта сьвята каханьня! А без жанчыны каханьне немагчымае. Я супраць унісэксу.

Мартысевіч: Гэтае сьвята, як і многія ў сьвеце, зазнала камэрцыялізацыю

Ганна Соўсь: Алена, калі мы з вамі перад перадачай кантактавалі, вы сказалі, што вы рамантычны чалавек, і такі рамантычны падыход і дэманструеце цяпер. У Чэхіі, дзе знаходзіцца штаб-кватэра Свабоды, 8 сакавіка — не сьвяточны дзень, застольляў з гэтай нагоды тут ня робяць, але кветкі ў гэты дзень жанчынам дораць. І ня толькі блізкія ці знаёмыя мужчыны. Ужо гадоў пяць у многіх вялікіх харчовых крамах усім жанчынам на выхадзе дораць кветку. Прызнаюся, што я не адзін раз брала гэтую кветку з прыемнасьцю. Што ў вас выклікае прыемнасьць ці ўдзячнасьць 8 сакавіка, а што раздражняе?

Алена Малочка: Гэта ўражвае. Малайца, чэскае грамадзтва! Гэта ж вялікая матэрыяльная трата. Здорава!

​Марыя Мартысевіч: Я зараз знаходжуся ў такім пэрыядзе жыцьця, калі ёсьць магчымасьць існаваць у зоне камфорту. Я не абавязаная хадзіць на працу, я сама выбіраю людзей, зь якімі я працую, мне яе трэба быць часткай таго, ад чаго я не магу адмовіцца. Таму ў такіх сьвятах, як 8 сакавіка, тое, што магло б раздражняць, мяне зараз не тычыцца. Напрыклад, нейкія канцэрты, на якія трэба хадзіць, абавязковыя торцікі, якія трэба есьці. Магу пайсьці на карпаратыў, магу не пайсьці, але, канешне ж, пайду, бо гэта традыцыя, і ўсё такое. То бок я асабліва не раздражнёная тым, што звычайна ў людзей выклікае раздражненьне.

Мне наадварот падабаецца, што гэта — нагода завезьці ў Менск тоны мімоз. Гэта прыемная мілая кветка, яе можна купіць і камусьці падараваць. Адзінае, кошт яе раздражняе напярэдадні сьвятаў. Акурат хацелася пагаварыць пра тое, што сьвята гэтае, як і многія ў сьвеце, зазнала камэрцыялізацыю. Яно выгоднае хутчэй тым людзям, якія зарабляюць на ім — гандлярам кветкамі, касмэтыкі, усяго таго, што звычайна дораць. І гэта натуральны рынкавы працэс, ад якога, магчыма, цяжка пазбыцца.

Другі бок. Гэтае сьвята — таксама і інфанагода. Амаль кожнае выданьне абавязкова нейкім чынам раскажа пра яго, паспрабуе знайсьці цікавую падачу, апярэдзіць канкурэнтаў на інфарынку, знайсьці нейкі ракурс. Я да гэтага стаўлюся проста як да дадзенасьці. За гэтым цікава назіраць. Як сказала Наста, сапраўды цікава паглядзець, што зьмянілася ў падыходзе да жанчын, як адны жанчыны пра гэта кажуць, як іншыя. І мы вось таксама размаўляем ня проста так, а таму, што перадача выйдзе з нагоды гэтага сьвята.

Захарэвіч: Найбольш цынічным падаецца і найбольш раздражняе традыцыйнае віншаваньне

​Наста Захарэвіч: Найбольш цынічным мне падаецца і найбольш раздражняе традыцыйнае віншаваньне. Бо што звычайна жадаюць на 8-е сакавіка? Будзь прыгожай, мілай, добрай, што звычайна трэба чытаць як быць «зручнай». У мяне, на шчасьце, як і ў Марыі, ёсьць магчымасьць не назіраць вялікую частку таго, што раздражняе, але ўсё адно яно неяк прасочваецца. Немагчыма ж цалкам быць у інфармацыйнай бурбалцы, усё адно нешта даносіцца ў сацыяльных сетках, дзесьці на сайтах. І раздражняе пасыл, што ўсё зводзіцца да таго, што жанчына павінна быць нейкай зручнай, добрай, ветлівай, прыгожай, радаваць вочы і гэтак далей.

Зь іншага боку вельмі радуюць тыя жаночыя ініцыятывы, якія я бачу зараз кожны год. Дзяўчаты, жанчыны прыдумляюць розныя цікавыя рэчы: пару гадоў таму, напрыклад, была падборка калажаў ці фотаздымкаў жанчын з подпісамі накшталт «мне патрэбная роўная плата за роўную працу, але я атрымала букет». І мне вельмі падабаецца назіраць гэтыя рэфлексіі. Вельмі цікава бачыць, што ўсё больш пачынаюць аналізаваць гэтае сьвята, аналізаваць падыход. Канешне, кожнай прыемна атрымаць зранку сьняданьне ў ложак, але ж справа ў тым, што напэўна ў добрым сьвеце, у добрым грамадзтве, гэта можна рабіць больш чым адзін раз на год.

Ёсьць нейкія рэчы, якія больш важныя глябальна, і часам зьяўляецца адчуваньне, што размовамі пра прыгожы сьняданак і кветачкі спрабуюць прыкрыць такія праблемы. Але пра гэта таксама трэба размаўляць. Акрамя таго, што агучваюцца пэўныя праблемы, шмат зьяўляецца жаночых ініцыятыў, якія кажуць пра пэрспэктывы, пра натхненьне ў гэты дзень. У той інфармацыйнай плыні, у якой я існую, я бачу вельмі шмат натхняльнага ў гэты дзень, а гэта вельмі важна і для нас, і для наступных пакаленьняў.

Малочка: У нас самая галоўная праблема жанчын — атрымаць годную аплату працы

Ганна Соўсь: Наста слушна заўважыла, што трэба ня раз на год, а кожны дзень... Але пра жаночыя праблемы цяпер гавораць кожны дзень, гэта ўжо сусьветны трэнд. І наша перадача «Толькі жанчыны» — адзін з прыкладаў. Напрыклад, 8 сакавіка ў Вашынгтоне Дзярждэпартамэнт ЗША прысуджае штогод Міжнародную жаночую прэмію за мужнасьць 10 жанчынам розных узростаў і нацыянальнасьцяў. У 2011 годзе такую прэмію атрымала Наста Дашкевіч, тады яшчэ Палажанка, калі фігуранты справы за Плошчу чакалі судоў, а сама Наста была пад падпіскай пра нявыезд пасьля Амэрыканкі. Калі паглядзець на самы розных міжнародны досьвед адзначэньня 8 сакавіка, то якім зьместам вы бы яго напоўнілі для беларусаў?

Алена Малочка: У нас, мне здаецца, самая галоўная праблема жанчын — гэта атрымаць годную аплату працы. Але яна зараз выроўніваецца. Будзь лепей — і ты будзеш атрымліваць. Прынамсі ў ІТ-сфэры жанчыны зарабляюць так жа, як і мужчыны, у журналістыцы таксама. Хіба не? І жанчыны, дзякуючы, у тым ліку і руху, праз які зьявіўся Міжнародны жаночы дзень, дабіліся гэтага. Дабіліся выбарчага права... Канешне, у нашым грамадзтве над выбарчым правам варта вельмі папрацаваць, гэта слушна. Яно ў нас больш намінальнае, чым рэальнае.

Наогул гэтае сьвята часьцей за ўсё не любяць тыя, хто яго адмаўляе за «адзін раз на год». Ды не, гэта тое самае, як быць хрысьціянінам — кожны дзень трэба, а ня толькі на Каляды і Вялікдзень. Мы проста адзначаем, робім такі акцэнт. Беларускія жанчыны, якія вынесьлі на плячах Вялікую Айчынную вайну, якія ў сям’і заўсёды кіравалі, бо мужчыны займаліся ці рэвалюцыяй, ці грамадзянскай вайной, ці ваявалі на франтах, ці ўздымалі цаліну — жанчыны, мне здаецца, проста стваралі і ствараюць наша грамадзтва. У нас дыскрымінацыі я не адчуваю.

​У мяне ёсьць сяброўка з Казахстану, яна выйшла замуж за беларускага мастака і жыве цяпер у Менску. Шмат год таму яна прыехала і сказала: «Я зьдзіўленая, якія беларускія жанчыны свавольныя». Яна нават так адзначыла. Якія яны свавольныя! У Казахстане так быць ня можа. Я кажу: «Што ж ты хочаш, за намі такая гісторыя! Мы захавалі проста беларускі генафонд, пакуль мужчыны ваявалі». Вось. Так што ў нас ёсьць дасягненьні, якія ня варта забываць.

Мартысевіч: Варта прапагандаваць ідэю жаночай салідарнасьці

Ганна Соўсь: Марыя, на якія праблемы варта акцэнтаваць увагу ў гэты дзень?

Марыя Мартысевіч: Я хацела б абараніць крыху рамантычнасьць, якую ў нас у масавай культуры мае сьвята 8-га сакавіка. Сама я крыху іранічна да яго стаўлюся і стараюся пазьбягаць штампаў і не дасылаць гэтых смс пра каханьне, і ў мяне амаль няма знаёмых, якія могуць такія даслаць, але калі гэта адбываецца, значыць гэта камусьці трэба. Адбылася мутацыя гэтага сьвята. Спачатку яно было таталітарна насаджанае камуністычнай партыяй на ўсіх узроўнях, потым такім чынам трансфармавалася, гэта была хутчэй рэакцыя на заідэалягізаванасьць сьвята за савецкім часам, і падчас перабудовы яно такім чынам кшталтавалася.

Але ж можна прадбачыць, што з часам функцыю рамантычнага сьвята на сябе адцягне амэрыканскі Дзень сьвятога Валянціна, які ў нас цяпер вельмі папулярны. З часам можа адбыцца такое ачышчэньне традыцый і вяртаньне да менавіта тых канатацый, якія мне найбольш блізкія, да якіх я заўсёды больш была схільная. Варта прапагандаваць гэтую пазыцыю: ідэю жаночай салідарнасьці. Я ў гэты дзень сама ахвотна віншую дарагіх, блізкіх жанчын — маму, бабулю (пакуль тая была жыва), настаўніц, калег. Я абсалютна бачу нармальным сабрацца на дзявочнік, пасядзець зь дзяўчатамі і пра штосьці пагаварыць. Мне здаецца гэта цалкам натуральным. Можа быць, такія формы не практыкуюць, але мне здаецца, што жаночая салідарнасьць, гаворка пра свае праблемы, адзначэньне тых посьпехаў, якія мы мелі, гэта таксама магло б быць праявай гэтага сьвята.

Захарэвіч: Жанчына ў сучаснай Беларусі вельмі часта знаходзіцца нібыта між двух агнёў

Ганна Соўсь: Наста, які зьмест і якія праявы гэтага сьвята вы бачыце?

Наста Захарэвіч: Маё меркаваньне сугучнае з тым, што Марыйка сказала. І я б яшчэ хацела дадаць, што вельмі важна, каб было больш у шырокіх масах рэфлексіі з нагоды сьвята. Зразумела, што зараз гэтая рамантычная частка найбольш важная ў грамадзтве. Але ж цікава, чаму менавіта так. Сьвята магло быць напоўненае шмат чым, але аказалася напоўненае кветкамі і любоўю, умоўна кажучы, прыгажосьцю.

З аднаго боку, можна казаць, што ў гэтым, як быццам, няма нічога кепскага, а з іншага боку, усё адно ёсьць нейкія нюансы. Жанчына ў сучаснай Беларусі вельмі часта знаходзіцца нібыта між двух агнёў — з аднаго боку, грамадзтва кажа, што эмансыпацыя ўжо адбылася, трэба ісьці, зарабляць, прабівацца ў кар’еры і г.д., з другога, ты ж усё адно будзь жанчынай, гэта значыць звычайна будзь дома, клапаціся пра мужа, пра дзяцей, гэтак далей.

Вельмі важным агучваць гэтую праблему, што калі жанчына прыходзіць з працы, яна клапоціцца пра дом і дзяцей. Зразумела, сем’і бываюць рознымі, і па-рознаму хатнія справы могуць разьмяркоўвацца, але ідэя пра тое, што ёсьць жаночая праца і ёсьць мужчынская, усё адно яшчэ вельмі папулярная. І мне здаецца, гэта акурат той дзень, калі гэта ўсё можна агучваць чарговым разам, казаць пра тое, што мець адзін дзень прыемнага сьвята ў год — гэта клясна, але можна рабіць так, каб гэтых дзён было болей. Каб не 364 дні на год маці «запахваецца» і сьвету белага ня бачыць, і адзін дзень яна сьпіць і ёй прыносяць каву зранку і дораць кветкі...

Мартысевіч: У мяне падзел на жаночую і мужчынскую працу дома не існуе

Марыя Мартысевіч: Акурат у маёй сям’і сьняданак у ложак — амаль кожны дзень, таму што я ведаю, што іначай я ня ўстану. Я так іранізую, але ў мяне падзел на жаночую і мужчынскую працу дома не існуе. Мне сапраўды ня трэба 8-га сакавіка, каб адчуць, што мне хтосьці дапамагае. Гэта дадатковае адценьне майго ўспрыняцьця гэтага сьвята.

Ганна Соўсь: Мой бацька, немалады чалавек, заўсёды рыхтуе кветкі і падарункі для маці на 8 сакавіка. Для яго гэта такая традыцыя, як Новы Год. Калі 7 лістапада, 1 траўня як савецкія сьвята цалкам зьніклі з яго жыцьця, то 8 сакавіка і 23 лютага яшчэ засталіся ў ягоным культурным кодзе. Ён да канца свайго жыцьця мяняць яго не будзе. Мы гаварылі пра тое, што гэтае сьвята трансфармуецца, мяняе сваё значэньне, а вось ці зьнікне яно са зьменай пакаленьняў як савецкі атавізм? Алена, ваша дачка не жыве ў Беларусі. Ці для яе гэтае сьвята штосьці значыць?

Малочка: Жанчына вечная, каханьне вечнае. Трэба выбіраць правільных партнэраў!

Алена Малочка: Вельмі сумна, яна зьехала і забыла пра гэтае сьвята. Таму што чалавек, канешне, асымілюецца ў тое грамадзтва, дзе ён больш за ўсё энэргіі траціць. Але ў нашым грамадзтве, у мяне вельмі вялікая сям’я і многа маладых 20-гадовых, 30-гадовых людзей, яны яшчэ віншуюць і з задавальненьнем гэта робяць. Мне здаецца, пэрспэктыва вялікая ў гэтага сьвята.

І што такое «савецкі атавізм»? Мы што, хочам зноў усё парваць, падзяліць на пэрыяды і забыць мінулае? Не, трэба ж творча неяк ставіцца. Жанчына вечная, каханьне вечнае. Трэба выбіраць правільных партнэраў! Каб цябе было камфортна жыць не адзін дзень на год, а ўсе 365. І ўсё будзе зусім інакш выглядаць. Канешне, калі жанчына сябе бачыць у вечнай барацьбе, то сьцяг ёй у рукі, гэта таксама гісторыя цікавая. Але я думаю, што цярпеньне, творчы нейкі складнік... Мы ж даем пяшчоту сьвету, сардэчнасьць, прыклад цярплівасьці. Бяз гэтага ўсяго яны б проста пажэрлі адзін аднаго. Мужчыны...

Марыя Мартысевіч: Большасьць падобных сьвятаў, напрыклад 1 траўня, у нас таксама лічыцца савецкім атавізмам. У грамадзтва на яго алергія, нават збольшага не таму, што гэта як для мяне і Насты штосьці вельмі кітчавае, глямурнае і г.д., а менавіта праз савецкае мінулае, праз афіцыёз, які прысутнічаў у нашым дзяцінстве, у кагосьці ў маладым веку. А 1 траўня ў Францыі, напрыклад, адно з самых галоўных сьвятаў, калі закрываецца нават Люўр. Люўр закрываецца тры разы на год: на Дзень узяцьця Бастыліі, на Каляды, і 1 траўня, калі не працуе нічога ў краіне. Тады ўсе палітычна актыўныя людзі выходзяць сьвяткаваць Дзень працы. Адбываюцца сутычкі розных партый, фэервэрк поглядаў на вуліцах.

Я згадаю, як мы аднойчы з літаратарамі трапілі 9 траўня на парад у Кіеве. Гэта было ў 2006 годзе — больш за 10 год таму. Для гэтага сьвята перакрылі Храшчацік (традыцыйна ў іх перакрываюць Храшчацік кожны тыдзень для розных нагодаў), і проста прайшліся па Храшчаціку тыя людзі, для якіх 9 траўня нешта значыць. Выйшлі прадстаўнікі ўкраінскіх партый і спрабавалі неяк яскрава расквеціць сваю дэманстрацыю. Сацыял-дэмакраты прайшлі са сваімі ружовымі сьцяжкамі і вялі перад сабой барабаншчыкаў. Гэта выглядала хутчэй як амэрыканскі парад, дзе рэальна людзі адзначалі штосьці для іх важнае. На гэта не было патрачана ніякіх сродкаў мэрыі, апроч перакрыцьця гораду. Не было танкаў, не было гэтых рэпэтыцый, як у нас штогод.

На кантрасьце з тым, што ў той дзень адбывалася ў Менску, гэта проста паказвала, што любое сьвята можна ачалавечыць. Калі чалавеку гэтае сьвята важнае — хай ён яго сьвяткуе. Іншая справа, як гэта будзе выражацца. Так што я думаю, 8 сакавіка ў нас хутчэй такая сыстэмная праблема, як з усімі ў Беларусі, і варта казаць проста пра тое, як мы ставімся да нейкіх рэчаў, а не пра тое, як іх выкараняць.

Алена Малочка: Вы хацелі б яго зрабіць больш палітычным? Вярнуць яму палітычны канфлікт?

Марыя Мартысевіч: Рэч у тым, што ў гэтага сьвята палітычны кантэкст і не зьнікаў. Гэта сьвята салідарнасьці жанчын. Я проста кажу пра тое, што ў нас яно сапраўды ў адсутнасьць дня закаханых, які сьвяткуецца цяпер, пераняло на сябе рысы каханьня, вясны, пачатку вясны. Гэта адбылося натуральным чынам. Але я не хачу, а прагназую, што так адбудзецца. Я спрабую аналізаваць грамадзкія працэсы. Мне здаецца, яно проста набудзе больш чалавечнае ўвасабленьне, будзе адбывацца больш пэрформансаў, зьвязаных з жаночымі правамі, і гэта будзе менш выцягваць бюджэтных сродкаў.

​Наста Захарэвіч: Я думаю таксама, што рамантычны складнік будзе паціху зьмяншацца натуральным чынам. Ня тое, што хтосьці будзе нешта забараняць альбо некага да нечага прымушаць, проста гэта нармальны працэс, будзе з часам менш рабіцца такіх патасных і няшчырых паўсюдных вершыкаў і малюначкаў і ўсяго, з гэтым зьвязанага. Мне здаецца, на нейкі час сапраўды вернецца больш палітызаваная форма, будзе шмат размоваў пра правы, пра праблемы жанчын у сучасным грамадзтве. І з часам паступова, калі гэта стане менш балець, сьвята неяк трансфармуецца само сабой і гэта будуць больш камэрныя формы. Гэта будзе паступовы працэс на працягу гадоў, і памалу ўсё будзе зьмяняцца.