Зьміцер Бартосік распавёў Арамаісу Міракяну пра сваю бурную маладосьць, літаратурную творчасьць і асабістае жыцьцё.
Пра продкаў і дзяцінства
Я нарадзіўся ў Рыбінску, да якога мая сям’я ня мае ніякага дачыненьня. Маці паходзіць зь Ніжняга Ноўгараду. Прадзед быў купцом-мільёншчыкам, але яго забілі ў часы рэвалюцыі. Іншы прадзед загінуў на палях Першай сусьветнай вайны. Цалкам мажліва, што гэта здарылася на тэрыторыі сучаснай Беларусі, але дакладна я гэтага ня ведаю. Продкі бацькі — палякі з Адэсы.
Бацькі мае шчыльна зьвязаныя з тэатральнай сфэрай, маці — акторка, тата — рэжысэр. Прафэсія таты стала вялікай трагедыяй для сям’і — усе хацелі, каб ён стаў чыноўнікам, а ён абраў тэатар. Жах, праўда?
Пазнаёміліся бацькі ў Рыбінскім тэатры. Я нарадзіўся ў гэтым прыгожым горадзе на Волзе, але запамятаць яго ня змог. Калі мне споўніўся год, мы пераехалі ў прыўкрасныя Вялікія Лукі, але іх я не запамятаў з той самай прычыны. Потым быў Златавуст, але таксама па-за маёй памяцьцю…
Першыя мае ўспаміны зьвязаныя з Усць-Каменагорскам — першае каханьне, дзіцячы садок, школа. Вельмі шмат вандравалі па Казахстане разам з бацькамі. Здаецца, я няблага ведаў гэтую краіну.
Калі я быў ў трэцяй клясе, мы пераехалі ў Беларусь.
Пра пытаньне нацыянальнасьці
Ува мне зьмяшаная кроў зь некалькіх крыніц — карэннага пачуцьця радзімы я ня маю. Але ў маім характары ўвасоблены многія расейскія заганы: бесталковасьць, лянота, непамяркоўнасьць у спажываньні алькаголю. Адзіная загана, якой я ня маю — гэта імпэрыялістычнае мысьленьне. Беларусы моцна адрозьніваюцца ад расейцаў — у іх няма панібрацтва, яны не пераходзяць пасьля другой чаркі на «ты». Беларусы вельмі ветлівыя. За тыя часы, што я працую журналістам, пагутарыў, можа, з тысяччу чалавек. Здаецца, за дзьверы выставілі толькі аднойчы.
Пра беларускую мову
Беларускую я не вывучаў у школе, вывучыў пасьля службы ў войску. Недзе ў 1991 мог чытаць, а ў 1992 быў здольны і размаўляць. Па першае — спрыяла цікаўнасьць да той зямлі, дзе я апынуўся. Па другое — самае цікавае ў прэсе 90-х гадоў можна было прачытаць толькі па-беларуску. Дзякуючы «Крыніцы», «ЛіМу» і «Нашай Ніве» я па-новаму адкрываў для сябе гэтую краіну. Самае дзіўнае, што на сустрэчах выпускнікоў нашай школы па-беларуску гаворым толькі я і мой былы аднаклясьнік Канстанцін Залатых — абодва ў свой час вызваленыя ад вывучэньня беларускай!
Пра ўлюбёны беларускі горад
Аднойчы мы з бацькамі прыехалі на гастролі ў Горадню, і я быў абсалютна зачараваны гэтым горадам, зь яго несавецкай архітэктурай, несавецкім духам. Пакуль бацькі былі на рэпэтыцыях, я купіў сабе карту гораду, і атрымліваў асалоду. Там можна было знайсьці шмат прыгожых будынкаў, падобных якім не было ў Гомелі, дзе мы стала жылі. Кляштар брыгітак, стары замак, сынагога, шмат старых вуліц…
Пра культурны шок ад беларускай вёскі
Калі я здымаўся ў фільме паводле раману «Чужая бацькаўшчына», мы паехалі на здымкі ў вёску. І там са мной здарыўся сапраўдны культурны шок. Я патрапіў нібы ў іншае вымярэньне. Як ў Высоцкага:
«Мне так бы хотелось, хотелось бы мне
Когда-нибудь как-нибудь выйти из дому
И вдруг оказаться вверху, в глубине,
Внутри и снаружи, — где всё по-другому!»
Сапраўды, там было ўсе па-іншаму. Я быў не ў Савецкім Саюзе! Гарадзкі савецкі хлопчык трапляе ў беларускую вёску, дзе іншыя пахі, іншыя гукі, іншыя краявіды, стары, пачарнелы ад часу драўляны касьцёл.
Пабачыўшы гэты касьцёл з маленечкімі акенцамі, у якім панавала неверагодная атмасфэра, я зразумеў, што Беларусь — ня менш рамантычная краіна за Францыю зь яе Нотр-Дамам. Вакол пануе беларуская мова, якую я чуў толькі па радыё і на ўроках беларускай літаратуры. А там яна — жывая! І гэта «дало па мазгах».
Пра няўдалую акторскую кар’еру
Паўтара году я правучыўся ў акторскай вучэльні ў Ніжнім Ноўгарадзе. Паўтара году я там правучыўся, а потым мяне выгналі за прафэсіянальную непрыдатнасьць, менавіта з такой фармулёўкай. За бяздарнасьць, карацей. І я вельмі удзячны за гэта свайму настаўніку. Быць кепскім акторам — яшчэ горш, чым быць кепскім журналістам. Кепскі журналіст яшчэ можа схавацца за сваіх герояў — а куды хавацца кепскаму актору?
Пра службу ў войску
Служыў ў валагодзкім будбаце. Большасьць салдат — выхадцы зь Сярэдняй Азіі і Каўказу. Было рознае, і добрае, і кепскае, але ў параўнаньні з тым, што я чую пра сучаснае беларускае войска, мой будбат — полк аховы ангельскай каралевы. Немажліва ўявіць, каб ў рабаваньні бралі ўдзел афіцэры, немажліва ўявіць, каб давялі чалавека да самагубства!
Пра працоўны шлях
Пасьля таго, як выгналі з унівэру, працаваў майстрам плоскай шліфоўкі і знаходзіў ў гэтым вельмі шмат творчых момантаў. Вельмі старанна шліфаваў усё, што мне прыносілі, ад чаго атрымліваў асалоду. Працаваў таксама ў гомельскім тэатры мантажнікам сцэны.
Пра шлях да беларушчыны
У 1991 годзе я пачаў уваходзіць, скажам так, у беларускі кантэкст. Чытаць кнігі па гісторыі, мастацкую літаратуру. Праз год я ўжо быў перакананым беларускім «незалежнікам». Выпадкова ўбачыў, што ў Вільні набіраюць людзей на навучаньне беларусістыкі. Таксама ў мяне была там невялічкая праца. Пры дапамозе пэрфаратара я зарабляў сябе на ежу.
У Вільні пазнаёміўся зь Сяргеем Дубаўцом, які зь цягам часу прапанаваў нешта напісаць… Напісаў падарожныя нататкі з Ніжняга Ноўгараду — з гэтага ўсе і пачалося. Быў чарговы культурны шок, калі я пабачыў свае «крамзолі», зробленыя ў сшытку, надрукаванымі роўнымі літарамі ў газэце.
Пра тое, як сустракаў 1994 год за кратамі
Псыхолягі кажуць, што ў мужчын цягам ўсяго жыцьця застаецца адзін узрост. Зь якім нарадзіўся, з такім і памрэш. Сяргей Дубавец некалі сказаў, што мой узрост — 5 гадоў…
У 1993 годзе актыўна пачала прадавацца газавая зброя. Захацелася мне крыху пабыць Бэльмандо. Набыў пісталет, хадзіў зь ім па Вільні, а да мяне ніхто не чапляўся. Паехаў да бацькі ў Волагду, на тэатральны фэстываль, дзе страшна напіўся. Вырашыў правесьці экспэрымэнт — як дзейнічае газ на жывёлаў. Стрэліў, гук разышоўся, здаецца, па ўсёй начной Волагдзе…
Котка вокамгненна ўцякла, а я пачуў за сьпінай «Стой!». Замест таго, каб падняць рукі ўгару, я вырашыў адстрэльвацца, як сапраўдны Бэльмандо. Апошнім стрэлам я трапіў у аднаго зь міліцыянтаў. Мяне павалілі, пабілі і прыцягнулі ў пастарунак, дзе я шчасьліва «адрубіўся». Урэшце бацька здолеў дамовіцца з міліцыянтам, які пацярпеў ад майго стрэлу. У выніку ў дзьве гадзіны ночы мяне выпусьцілі з Волагды пад падпіску, а ў чатыры гадзіны я ўжо сядзеў у цягніку… Бацька сказаў, каб я ні ў якім разе не зьяўляўся ні ў Волагдзе, ні ў Гомелі, па месцы прапіскі.
Гэта адбылося ў траўні, і час да навагодніх сьвятаў я прабыў у Вільні. Новы год я вырашыў правесьці з маці і сябрамі. Як толькі я апынуўся ў Гомелі, мне патэлефанавалі наконт таго, што ў мяне праблемы з пашпартам. Толькі я зайшоў у пашпартны стол — мяне адразу ўзялі пад варту і адправілі ў «гомельскі цэнтрал», дзе адразу паведамілі, што за мной ужо едзе валагодзкі канвой. Яшчэ паведамілі: «ты адрываеш людзей ад навагодняга стала, і як яны будуць цябе пі.дзіць па дарозе ў Волагду — гэта ўжо ня наша справа». 1994 год я сустракаў у чаканьні валагодзкага канвою. Далёка не ў прыўзьнятым настроі сустракаў.
А далей пачалася мая навагодняя беларуская казка. Маці ўзяла мае публікацыі і дайшла зь імі да галоўнага пракурора гораду. Яна сказала «Ды што ж гэта робіцца! Такой хороший мальчик! Ён што, забіў каго?! Паглядзіце, як ён любіць нашу Беларусь!». Гэты цудоўны чалавек спачатку ўсыпаў сваім падначаленым, якія выдаюць чалавека без усялякага пракурорскага дазволу нейкім валагодзкім мянтам, нібы на двары Савецкі Саюз! А потым паабяцаў маёй маці, што выпусьціць мяне яшчэ ў гэтым годзе.
Я ўжо пасьпеў зьмяніць некалькі камэраў, з усімі пазнаёміўся, скарафаніўся, а за пятнаццаць хвілін да новага году чую: «Бартосік, з рэчамі на выхад!». Мяне віншуюць з Новым годам, кажуць, маўляў, падвязем да цэнтру гораду. Новы год я сустрэў у міліцэйскім варанку, ззаду, за кратамі.
І я іду па вуліцы, няголены, ад мяне сьмярдзіць турмой, але я — самы шчасьлівы чалавек у гэтым горадзе ў гэтую навагоднюю ноч.
Пасьля Новага году я пайшоў да пракурора. І ён, паказваючы на мапу Беларусі, сказаў такую фразу. «Вось у гэты межах можаш гуляць, дзе хочаш. А вось ў Расею — каб і носу ня сунуў!» Тады я і зразумеў, наколькі Беларусь — вялікая краіна. А гэтую празрыстую, як быццам няісную, беларуска-расейскую мяжу я сьпінным мозгам адчуваў. Беларусь выратавала мне жыцьцё. Ня выдала!
Пра грошы за перамогу ў прэміі Гедройца
Частка грошай пойдзе рэдактару кнігі Сяргею Дубаўцу. Ідэя кнігі — гэта ягоная ідэя. Частка — сям’і майго сябра, краязнаўцы, гісторыка — Алеся Юркойця, які зараз беспадстаўна знаходзіцца ў зьняволеньні.
Пра творчыя пляны
Цяпер працую над новай кнігай. Зноў падарожжа, на гэты раз настальгічнае, па 60-х і 70-х гадах, па мясьцінах, зьвязаных зь беларускімі пісьменьнікамі. Там будзе шмат анэкдотаў, шмат прыколаў. Шмат гісторый пра Барадуліна, Караткевіча, Тараса, Герчыка…