Тацяна Ждановіч запосьціла ў фэйсбуку здымак з камэнтаром: «Старадаўнія габрэйскія домікі з чырвонай цэглы захаваліся ў Браславе, як і ў многіх іншых месцах заходняй Віцебшчыны. Мясцовыя людзі кажуць, што ў гэтым квартале да 1939 году ў такіх будынках разьмяшчаліся крамкі і майстэрні тутэйшых габрэяў. Цяпер гэта проста жылы дом».
Міла, вядома. Дамок душэўны, абжыты, цешыць вока. Але мяне, шчыра кажучы, торкнула. Камэнтароў багата, чытаю — хто напіша пра «маё»?
Габрэі былі працавітыя… І свае цагельні ў іх былі, свая ўнікальная муроўка… Толькі сьцены тонкія, не? Ну на здымку так выглядае… А можа яны ўцепленыя знутры? І куча батарэй ацяпленьня…
Пра «маё» нічога няма. Нікога больш ня торкнула.
Гэта ніякім чынам не папрок Тані Ждановіч. Гэта проста канстатацыя цяперашняга сузіральнага погляду ў грамадзтве на прыгожы габрэйскі дамок.
Такіх будынкаў тысяча па ўсёй Беларусі. А былі дзясяткі тысяч. І ва ўсіх іх без выключэньня адзін лёс. Адна нітка лёсу, уплеценая ў агульны лёс беларусаў. Толькі глыбока схаваная. Нібыта й няма яе. Можа быць, упершыню яе так востра агаліў Зьміцер Бартосік у кнізе «Быў у пана верабейка гаварушчы».
— Мы жылі ў вёсцы. І як забралі яўрэяў... Я помню, як мама мая і іншыя жанчыны пайшлі нешта шукаць у іх. Мая мама на сьпіне прынесла стол невялікі. І крэсла яшчэ. На сабе. Як яна казала, на гэтым крэсьле вуйт сядзеў! Мая дачушка ў Мінск яго забрала. Такое крэсла прыгожае! Як у начальніка. І вось цяпер яно ў дачкі, у Мінску. Мая мама крэсла прынесла, а людзі павозкамі вывозілі. З усіх вёсак людзі прыяжджалі. Некаторыя людзі многа золата знайшлі. Пасьля вайны будаваліся за тое золата. Цэлыя скарбы знаходзілі.
З кожнай габрэйскай хатай адбывалася тое самае — сям’ю гаспадароў расстрэльвалі, дом разрабоўвалі, пасьля нехта прысвойваў. Рабіўся «проста жылы дом». Дзясяткі, калі ня сотні тысяч выпадкаў марадзёрства па ўсёй Беларусі. Зьява нацыянальнага маштабу. З аднаго боку, не прападаць жа дабру, зь іншага — асадак застаецца такі, што ад кожнага такога дамка як токам б’е.
Сёлета ў Каптарунах на літаратурным фэстывалі «Міжмор’е» літовец Марыюс Івашкявічус распавядаў пра тэму галакосту, якая сёньня, хочаш ня хочаш, тычыцца ўсіх. У Літве. «Мы, усе літоўцы, жывем з гэтым».
Я думаў, а што сказаць пра нас? Што мы з гэтым не жывем? Гісторыя аднолькавая, маштаб забойства той самы. Проста беларусы неяк сказалі сабе, маўляў, мы так, як літоўцы, не расстрэльвалі, ну а што марадзёрылі, дык маральнай стэрыльнасьці не бывае. Сказалі, і быццам няма тае ніткі ў нацыянальным лёсе. Асабліва не ўнікаем. Бо калі ўнікнеш, тады ўжо не адчэпіцца — будзе ад кожнага такога мілага дамка торкаць. Таму — не прымушайце нас гэта помніць. А пагатоў дыскутаваць пра гэта.
Так прасьцей.
Так прасьцей і з мовай, і з выбарамі, якіх няма, і з тым самым нацыянальным лёсам. Паўсюль сузіральніцтва ўзяло верх над датычнасьцю.
Калісьці малады паэт Адам Глёбус сустрэў у парку старога мастака Заіра Азгура. Масьціты скульптар толькі што выпусьціў кнігу ўспамінаў «Тое, што помніцца». Заір Ісакавіч, кажа Глёбус, а чаму не напісалі пра Сталіна?
— А гэта ня помніцца, быў адказ.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.