Сёньня ён — вядомы беларускі топ-мэнэджар. Да гэтага пасьпеў пабыць музыкам, палітыкам, грамадзкім дзеячом, блогерам. І ўва ўсім, за што браўся, наш зямляк здолеў пакінуць грунтоўны сьлед. А яму яшчэ толькі 34.
Міхаіл узначальвае самую пасьпяховую беларускую дошку аб’яваў, якую прафэсіяналы называюць classified-рэсурсам. Яна належыць аднаму з найбуйнейшых скандынаўскіх мэдыяканглямэратаў. За 4 гады Сэндэру ўдалося вывесьці віртуальную дошку аб’яваў у топ-3 найпапулярнейшых у Беларусі сайтаў. «Куфар» наведвае паўмільёна чалавек штодня, а 96% беларусаў, паводле Сэндэра, чулі пра гэты рэсурс.
Нігерыйскі ўрок капіталізму
Гісторыя Міхаіла Сэндэра пачалася ў Менску на пачатку 1980-х. Але ўжо ў 4 гады разам зь сям’ёю зьехаў з роднага гораду ў Нігерыю, дзе бацька атрымаў працу перакладніка на савецкай базе.
Міхаіл Сэндэр чытае савецкія вершы на палітсходзе ў Нігерыі
«Мой тата быў першым і бадай адзіным грамадзянінам БССР, які атрымаў магчымасьць працаваць за мяжой, ня будучы сябрам КПСС. Гэта дзякуючы дзеду, які быў у ЦК КПБ», — распавядае Міхаіл.
Там ён вывучыў ангельскую мову і ўпершыню пабачыў, што такое капіталізм, які будавала новая ўлада. Калі ў 7 гадоў ён вярнуўся ў Менск, то дыснэеўскія пэрсанажы і атрыбуты заходняга сьвету, абсалютна новыя для ягоных аднагодак у Беларусі, былі для Міхаіла як старыя знаёмыя.
Падарожжы і жыцьцё за мяжой сталі для Міхаіла нормай. Пасьля Афрыкі ён наведаў з паўтузіна краінаў, а ў 13 гадоў разам з мамай пераехаў у Швэцыю.
Швэдзкі трамплін
«У Швэцыі я адразу адчуў, што мне там камфортна і што гэтая культура мне блізкая, — апавядае Міхаіл. — Зачапіла тое, наколькі добра ўсё працуе. Наколькі эфэктыўна пабудаванае грамадзтва. Швэцыя ўразіла адладжанасьцю. Нас, беларусаў, называюць часта памяркоўнымі, але ў швэдаў сапраўдная памяркоўнасьць. Яны спакойныя і з павагай ставяцца да іншых, не асуджаюць, халодныя і ветлівыя».
Пасьля пераезду ў Стакгольм, 1997 год
У новай краіне юнак не разгубіўся. Разам зь сябрамі стварыў гурт Dreamgale, які выдаў некалькі кружэлак і даваў канцэрты. Іхная музыка гучала на FM-станцыях.
За сабою наш зямляк мае і пасьпяховы палітычны досьвед. У студэнцкія гады ён стаў сябрам Лібэральнай партыі Швэцыі і нават быў у кіраўніцтве партыі ў сваім горадзе.
Апошні канцэрт Dreamgale у 2011 годзе
«Але ў нейкі момант я вырашыў, што гэта не зусім маё. Я зразумеў, што каб дабівацца посьпеху ў палітыцы, нельга быць ідэалістам. Трэба выходзіць і казаць на сцэне ня тое, што думаеш, а што хочуць пачуць людзі. Мне гэтыя гульні не падабаюцца. Так, я хачу ўплываць на грамадзтва, зьмяняць яго, дапамагаць яму, але я бачу, што праз палітыку гэта часам зрабіць складаней, чым празь бізнэс, рэкляму ці СМІ».
Міхаіл паступіў у Стакгольмскую бізнэс-школу і вывучаў там мэнэджмэнт. Знаходзіў час і на дзейнасьць у справах беларускай дыяспары. Яго найгучнейшай ініцыятывай была спроба навучыць швэдаў казаць «Беларусь», а не «Vitryssland» (у літаральным перакладзе — Белая Расея).
«Гэта практычна-гігіенічнае пытаньне. Гэта пытаньне, якое робіцца важным, калі ты жывеш у эміграцыі. Калі табе прыходзіцца ўвесь час тлумачыць хто ты, гэта робіцца вельмі праблемным, калі твая краіна называецца Белая Расея. Стэрэатыпы наконт Расеі пераважна нэгатыўныя, і яны перакладаюцца на нас. Беларусы за мяжой пакутуюць ад гэтага штодзень».
Са Станіславам Шушкевічам у Гётэборгу, 2011 год
Поўнай перамогі беларусы Швэцыі пакуль не дамагліся. Аднак цяпер сытуацыя выглядае значна лепш, чым раней. МЗС Швэцыі, якое вызначае назвы дзяржаваў, пагадзілася на кампраміс — дадаць назву Беларусь у афіцыйны пералік. Гэта першы і адзіны выпадак у гісторыі, калі ўлады дадалі другую назву дзяржавы.
«„Белую Расею“ яны пакуль пакінулі. Але вельмі прыемна, што некалькі буйных СМІ абралі толькі форму Беларусь. Я заўважаю падчас размоваў са швэдамі, што яны ўжо ведаюць назву Беларусь. І ў грамадзтве гэта ўжываецца. Але мы хочам адстаяць поўную зьмену назвы», — гаворыць Міхаіл.
«Я магу даць Беларусі больш, чым Швэцыі»
Да прыезду ў Менск і працы ў «Куфры» Сэндэр пасьпеў некалькі гадоў папрацаваць для францускай прадусарскай кампаніі Zodiak Media. На пытаньне, чаму вянуўся ў Беларусь, Міхаіл безь зьдзіўленьня адказвае:
«Беларусь — нядрэнная краіна. Шмат над чым трэба працаваць. Але маем магчымасьць разьвіваць свае таленты, зарабляць грошы, дабівацца нейкіх вышыняў. Мне цікава рабіць уклад у разьвіцьцё гэтай краіны. Патэнцыял для паляпшэньня рынку і дэмакратыі ў Беларусі большы, чым ў Швэцыі, бо там усё працуе пакаленьнямі. Мне як чалавеку, які шмат дзе працаваў і жыў і бачыць сытуацыю з розных ракурсаў, нават цікавей працаваць у такой краіне. Ведаю, што магу даць Беларусі больш, чым Швэцыі».
Падчас прэзэнтацыі новага візуальнага профілю "Куфару", 2016 год
Калі кампанія Міхаіла ўваходзіла ў Беларусь, то ў краіне было шмат classified-рэсурсаў. Але камандзе Сэндэра ўдалося захапіць вялікую долю рынку. Сёньня на «Куфры» штодня зьяўляецца 60 тысяч новых абвестак.
«Тут няма ніякай інтрыгі, — тлумачыць свой посьпех Сэндэр. — Гэта звычайная пляцоўка для куплі-продажу тавараў. Такія рэчы папулярныя паўсюль. Беларусь тут не выключэньне. Я ганаруся тым, што там удалося дасягнуць. Амаль усе беларусы ведаюць, што такое „Куфар“».
Весьці бізнэс у Швэцыі Міхаілу было б шматкроць прасьцей, чым у Беларусі. Там не даводзіцца мець справаў з чынавенствам, з чэргамі, каб зарэгістравацца ці атрымаць даведку. Амаль усё працуе праз інтэрнэт.
«Ёсьць таксама тое, чаго не хапае ў Беларусі: чалавечы падыход. Цябе выслухаюць, хочуць зразумець сутнасьць тваёй патрэбы. Усё вырашаецца значна прасьцей. Ня трэба тыднямі хадзіць і чакаць», — кажа Сэндэр.
З маці на атрыманьні дыплёму Стакгольмскай школы эканомкі, 2008 год
Але большую частку году Сэндэр праводзіць усё ж у Беларусі. Часта даводзіцца прымаць у Менску замежных гасьцей. Міхаіл любіць паказваць ім Менск, апавядаць пра горад і беларускую гісторыю.
«Калі людзі прыяжджаюць з Заходняй Эўропы, то іхныя чаканьні звычайна ніжэйшыя, чым рэальнасьць. Зьяжджаюць у захапленьні. Толькі іх зьдзіўляе, што ў Эўропу даводзіцца ехаць зь візай. І потым іх уражвае, калі яны бачаць модна апранутую і вясёлую моладзь на менскіх вуліцах, бачаць добрыя кавярні і рэстарацыі, бачаць прывабны Менск. Кажуць, што ў нас бясьпечна. Ёсьць шмат пазытыву», — распавядае Сэндэр.
Ідэнтычнасьць — зброя незалежнасьці
Міхаіл цудоўна гаворыць па-беларуску. Больш за тое — карыстаецца тарашкевіцай. Як сам прызнаецца, дзякуючы ў тым ліку і Радыё Свабода. І хаця ён называе сябе касмапаліт, дадае, што паходжаньне для чалавека вельмі важнае. Гэтую важнасьць ён адчуў падчас эміграцыі зь Беларусі.
«Людзі жывуць у Беларусі з паранармальным станам самасьвядомасьці. Яны не трапляюць у жыцьці у канфрантацыю зь нечым іншым. Яны не знаходзяцца ў стане вайны, каб гэта вызначала патрэбу сьвядомасьці. Падчас вайны гэтае пытаньне вельмі важнае, яно сьведчыць, на якім ты баку. У нейкай вёсцы ў Беларусі ніхто не пытае пра нацыянальнасьць ці пра мову. А за мяжою пытаюць. І нават калі ты гэтага ня хочаш, ты робісься амбсадарам сваёй краіны».
Нявеста Эмэлі, былая прафэсійная футблістка
Паводле Сэндэра, пытаньне ідэнтычнасьці — палітычнае. У краінах, дзе незалежнасьць здабывалася цяжка, ідэнтычнасьць робіцца інструмэнтам абароны незалежнасьці.
«Над нашай краінай вечна вісіць дамоклаў меч пазбаўленьня незалежнасьці. І таму нацыянальная ідэнтычнасьць ёсьць хоць нейкай гарантыяй. Пакуль ёсьць мова, пакуль ёсьць гісторыя, сымбалі і вышыванка, ёсьць падставы абараняць гэтую незалежнасьць», — гаворыць Міхаіл.
Міты, якія замінаюць ісьці наперад
Свой уклад у гігіену сьвядомасьці Міхаіл робіць сваім папулярным блогам «Антыміт». Ягоныя артыкулы пра мэтады прапаганды чытае шматтысячная аўдыторыя, людзі дзеляцца тэкстамі ў сацыяльных сетках. Менавіта міты, лічыць Сэндэр, шмат у чым замінаюць беларусам ісьці наперад.
«Адзін з наймацнейшых мітаў у беларусаў — міт пра Захад: маўляў, гэта геаграфічная адзінка. Але заходняя культура і каштоўнасьці ня маюць геаграфіі і нацыянальнасьці. Гэта склад розуму, — кажа Сэндэр. — Беларусы кажуць, што яны жывуць у цэнтры Эўропы, але пры тым размаўляюць пра Эўропу, нібыта гэта дзесьці там і туды можна зьехаць. Калі чалавек думае, што ёсьць Захад, куды можна зьехаць і ўсё стане добра, у яго будзе бракаваць матывацыі, каб укладаць душу ў разьвіцьцё свайго грамадзтва. І калі ён зьяжджае, то бачыць, што там зусім ня так, што там трэба працаваць, у тым ліку і над сабою. І тады ў яго можа разьвіцца іншы міт — што гэта „Гейропа“ і што не патрэбныя вы мне. Чым лепш мы зразумеем рэчы загадзя і ня будзем сябе накручваць, тым разумнейшыя будуць нашыя ўчынкі».
Сакрэт посьпеху паводле Міхаіла Сэндэра — гэта безупынная праца над сабою. Калі ты лічыш, што немцы, швэды ці італьянцы паводзяць сябе файна, кажа ён, то ніхто табе не забараняе быць такімі ж.
«Спрабуй, вывучай іх досьвед і будзь такім. Кожны гэта можа зрабіць. А калі некаму гэта не ўдаецца, то, значыць, людзі лянуюцца над сабою працаваць».
Пярэчу на гэта Міхаілу, што лёгка так казаць з пэрспэктывы Швэцыі, дзе не было войнаў, таталітарызму, генацыду і аўтарытарызму ў XXI стагодзьдзі.
«Быць багатым або ветлівым — гэта дзьве розныя рэчы, — адказвае Сэндэр. — Калі ты бедны, гэта ня значыць, што ты ня можаш быць ветлівым».
Але і наконт эканомікі Міхаілу ёсьць што адказаць. Ён узгадвае прыклад Фінляндыі, якая пацярпела паразу ў вайне і была разбураная, але не атрымала падтрымкі пляну Маршала. Гэта не перашкодзіла ёй быць сёньня адной з самых багатых і адукаваных краінаў сьвету.
Беларуская каманда скандынаўскага мэдыяканглямэрату Schibsted
«Фіны мелі матывацыю і мэтанакіраванасьць праводзіць рэформы. Вазьміце Эстонію, постсавецкую краіну, якая паказвае неверагодныя посьпехі. Яны заўсёды хочуць быць першымі ды інавацыйнымі. А ўвогуле самыя пасьпяховыя краіны — краіны Поўначы, дзе цяжкі клімат, няма прыродных рэсурсаў, кепская глеба. На халяву там нічога ніхто не атрымае. Там трэба працаваць. Магчыма, гэта стымул прагрэсу», — дадае Сэндэр.
Нацыянальная ідэя для Беларусі паводле Сэндэра
Міхаіл незвычайны аптыміст. Ён лічыць, што нягледзячы на кансэрвацыю паўсавецкага строю, беларускае грамадзтва расьце як трава праз асфальт і разьвіваецца. Больш за тое, паводле яго, гэтыя зьмены відаць больш, чым нават у Гішпаніі. І гэта нахняе Сэндэра.
Напрыканцы размовы прашу Міхаіла сфармуляваць нацыянальную ідэю і мэту для Беларусі. Наш герой спрабуе выкруціцца, кажучы, што ня любіць ідэалёгіяў, але пагаджаецца даць палёт фантазіі:
«Калі маеш фірму, якая робіць шкляныя слоікі, то рабі найлепшыя слоікі на сьвеце. Не шукай апраўданьняў, што яны ня могуць быць найлепшымі. Хочаш дамагчыся нечага, то ўкладай у гэта грошы. Распрацоўвай найлепшыя слоікі, а не змагайся за тое, каб шмат гадоў прадаваць кепскія».
Перабіваю Міхаіла і нагадваю яму, што ня кожны можа мець сям’ю, якая ў стане падарожнічаць па сьвеце, навучаць дзіця замежным мовам і паспрыяць вучобе ў Стакгольмскай бізнэс-школе.
«Не кажу, што мне не пашанцавала ў жыцьці. Але жыцьцё не заўсёды справядлівае. І некаторым трэба прыкласьці больш намаганьняў, каб дабіцца таго, што іншы мае ў спадчыну. Я бачыў вельмі шмат разумных людзей, якія нарадзіліся ў добрых сем’ях і мелі ўсе магчымасьці сябе рэалізаваць, але яны зусім сябе не рэалізавалі. І я бачыў людзей, у якіх нічога не было і якія сябе рэалізавалі напоўніцу. Працуючы над сабою, можна шмат чаго дасягнуць нават у няроўных умовах. Трэба ставіць амбітныя мэты. Але дзеля гэтага ня трэба мець швэдзкую адукацыю, ня трэба мець нават проста вышэйшай. Кожны можа рабіць уклад у грамадзтва».