СМІ дзесятых: што дыктуюць і чаму падпарадкоўваюцца
Дракахруст: Віктар Марціновіч напісаў вельмі дасьціпнае і зьедлівае эсэ «Што было б, каб пра 90-я і 00-я пісалі сучасныя СМІ»
Фрагмэнт эсэ Віктара:
Лістапад 1996 года. Прэм’ер-мінісатр Міхаіл Чыгір пакідае пасаду ў знак пратэсту супраць абвешчанага новага рэфэрэндуму. Загалоўкі сучасных выданьняў.
«Восеньскія лукі менчукоў. Дзяўчына ў клятчастым паліто і пазытыўны руды хіпі».
«Найлепшыя кнігі для чытаньня на экране манахромнага сотавага тэлефона (тэкст падтрыманы апэратарам «Белсел»)
«Калі нарэшце адступіць сьпёка?» «Калі зноўку чакаць цяпло?»
«Дажджы ўзновяцца з новай сілай з...»
«Рубрыка «Палітыка»: інтэрвію з цырульнікам, які стрыг Міхаіла Чыгіра напярэдадні адстаўкі (партнэрскі матэрыял з сеткай барбер-шопаў «Сьвітанак»)
Вось такія беларускія СМІ дзясятых вачыма Марціновіча. Віктар, а чаму яны, у сэнсе мы, такія? Вось вы прыгадваеце адстаўку Чыгіра. Але цяпер хутчэй Сьвіслач пацячэ назад, чым Кабякоў зробіць тое, што 21 год таму зрабіў тагачасны прэмʼер. Няма палітыкі, няма дзьвіжухі, варушняку — таму і нецікава чытаць пра палітыку. Можа ў гэтым прычына такой перамены?
Віктар Марціновіч
Марціновіч: Мне здаецца, што вы сьледзтва блытаеце з першапрычынай такім фармуляваньнем пытаньня. Навошта Кабякову сыходзіць у адстаўку, калі адзінае, што могуць зрабіць мэдыя ў зьвязку з гэтым, гэта інтэрвію з цырульнікам, які яго стрыг? То бок прастора для подзьвігу звузілася.
Дракахруст: Я так разумею, што гэтую прастору ствараюць СМІ? Калі яны здольныя пісаць толькі пра цырульніка, дык і Кабякоў будзе сядзець, як мыш пад венікам. У гэтым прычына?
Марціноваіч: Не, ствараюць ня толькі прастору, яны ствараюць і ўсё астатняе. Яны ствараюць і Кабякова, і Чыгіра. Чыгіра ня бачна і не існуе, як і Кабякова. Да той пары, пакуль пра гэтых людзей не напісалі на TUT.BY ці на Анлайнеры, ці на КУКУ. Гэта адзіная субстанцыя іх існаваньня і адзінае вымярэньне, у якім яны існуюць. І таму, што б яны не зрабілі, якія б подзьвігі прыватныя не рабілі, якія б дзёрзкія выказваньні не дазвалялі сабе, пакуль гэтыя выказваньні сёньня не патрапяць у электронныя мэдыя, яны проста не існуюць. Таму і няма нічога, таму і не цячэ Сьвіслач назад і не пацячэ ніколі. Таму што ў сьвеце, у якім мы раптам пачалі жыць, усё так як ёсьць. У гэтым люстэрку адбіваюцца толькі навіны, старанна адабраныя і праплочаныя барбершопамі, кавярнямі і іншымі капіталістычнымі ўстановамі. Гучыць, напэўна, як левыя тэзы, хаця я левым не зьяўляюся.
Дракахруст: Пралетарыі ўсіх краінаў, яднайцеся?
Марціновіч: Не, не, не, я супраць гэтага. Я нэалібэрал, я так думаю. Але ведаеце, мне здаецца, што нават у параўнаньні з амэрыканскім нэалібэралізмам, тое, што адбываецца зараз у Беларусі, гэта проста капец. Дваццаць гадоў таму ў нас быў ціск на мэдыя. Зараз у нас адчуваньне, што нават ціснуць ня трэба, усё неяк самазарэгулявалася, як у Пялевіна.
Зьмест вызначае выключна той, у каго ёсьць грошы на партнэрскія матэрыялы. І прапановы быць пазытыўным гучаць ад усіх людзей, якія бяруць у мяне апошнім часам інтэрвію для мэдыя Беларусі. Вось я пэсыміст па жыцьці і калі я пытаюся, чаму так, то мне кажуць: «Нашыя партнэры гэта не аплацяць, нашыя партнэры гэта не падтрымаюць». То бок гэта такі партнэрскі фундаваны аптымізм. Тая рэчаіснасьць, якую мы засяляем.
Дракахруст: Ганна, а можа ў Віктары гаворыць пэўная настальгія — «а вось у нашы часы, а мы былі не такімі»? А насамрэч цяперашняя ўвага СМІ да прыватнасьці, да спажываньня — можа гэта і ёсьць нармальны стан грамадзтва і грамадзкай думкі. Можа, беларусы зьлезьлі ня толькі з палітычных, але і з грамадзкіх барыкадаў, атрымліваюць асалоду ад жыцьця — ад паліто, сотавага тэлефона, ад смузі і ахалоджанага віна. І што ў гэтым кепскага?
Златкоўская: Віктар зараз столькі ўсяго сказаў пра СМІ і пра ўзьдзеяньне на грамадзтва. Я нічога не магу аб гэтым сказаць, буду гаварыць за сябе. Зрух акцэнтаў з палітычных барыкадаў зараз мае месца, але мне здаецца, што людзям немагчыма ўвесь час знаходзіцца ў стане барацьбы. Чалавеку ўласьціва шукаць нешта добрае ў простых рэчах, насуперак любой сытуацыі ў краіне ці ў жыцьці самога чалавека. А ў Беларусі, мне здаецца, гаварыць аб нейкай барацьбе ўвогуле не даводзіцца. Мы тут усе ходзім па лініі фронту — у паліто са смузі ў руках. Таму і пішам і аб добрым, і аб кепскім і нельга ігнараваць простыя радасьці звычайных людзей.
Дракахруст: Арцём, Віктар, зразумела, моцна ўтрыраваў. Вось вы мне казалі, што ваш тэкст пра пачатак недармаедзкіх пратэстаў на TUT.BY набраў мільён клікаў. Гэта ўнушальна. Так што палітыка беларусам ня такая ўжо і абыякавая. Ці па вялікім рахунку Віктар усё ж мае рацыю і запыт чытача за апошнія недзе 7-10 гадоў зьмяніўся моцна і істотна? Калі так, то як бы вы апісалі накірунак гэтай зьмены?
Шрайбман: Мне вельмі спадабалася эсэ Віктара. Гэта клясны сьцёб, на самой справе, клясны тролінг нашай мэдыя-машыны. Але я ня згодны з тым, што ён сказаў сёньня ў нашай гутарцы па некалькіх прычынах. Лічыць, што калі б СМІ пісалі столькі аб палітыцы, колькі яны пісалі ў 1996-м годзе, то гэта б нейкім чынам зьмяніла палітычную рэчаіснасьць — гэта быць адарваным ад гэтай самай рэчаіснасьці.
Напрыклад, пра Тацьцяну Караткевіч падчас выбараў 2015 году мы і ў цэлым СМІ пісалі больш і з большай колькасьці ракурсаў (ад яе цырульніка яе сабачка да яе праграмы і пікетаў), чым, напэўна, пра Лукашэнку сумарна пісалі ў 1994-м годзе. Але ў выніку Лукашэнка стаў палітычнай рэчаіснасьцю, а Тацьцяна Караткевіч засталася мэдыйнай, ды і то на пару месяцаў.
Ёсьць абʼектыўная рэальнасьць, і не заўсёды сьвядомасьць вызначае быцьцё. Я не магу пагадзіцца з Віктарам, што мэдыя нясуць адказнасьць за тую палітычныя сытуацыю, у якой мы апынуліся. І пытаньне партнэрскіх матэрыялаў увогуле ўскосна мае дачыненьне да гэтага. Далёка не ўсе СМІ выкарыстоўваюць гэту схему ў нас у Беларусі. Большасьць недзяржаўных мэдыя ў нас працуюць альбо на гранты, альбо за кошт больш прамой рэклямы, чым партнэрскай. Гэта больш сучасная мэтодыка ў рэклямнай палітыцы.
Калі адказваць на пытаньне наўпрост, то так, аўдыторыю хвалююць палітычныя падзеі, калі яны ўласна зьяўляюцца палітычнымі, а не калі гэта нейкая сымуляцыя. У Беларусі мала пішуць аб палітыцы, бо ў Беларусі мала палітыкі. Мэдыя — гэта адлюстраваньне той рэчаіснасьці, у якой мы жывём. Я разумею, што ёсьць вялікая спакуса ўказаць на крывізну гэтага люстэрка, але гэтая тэза не пацьвярджаецца практыкай. У нас і зараз часам гіпэртрафіраваная ўвага да палітычных кампаніяў. Людзей цікавіць тое, што неяк уплывае на іх жыцьцё ці патэнцыйна можа паўплываць.
І менавіта таму, напрыклад, пытаньні адносінаў з Расеяй, стаўленьня да Расеі заўсёды цікавяць нашую аўдыторыю больш, чым пытаньні адносінаў з Эўропай і стаўляньня да Эўропы. Хаця па зьмесьце гэта падобныя тэмы, але людзі разумеюць, што Расея больш уплывае на іх жыцьцё, чым нейкая там Эўропа. Тое ж самае датычыцца навінаў пра апазыцыю, якія не чытае ніхто, таму што разумеюць, што ні апазыцыя, ні яе акцыі не ўплываюць на жыцьцё, і людзі проста не хочуць пра гэта чытаць.
Мы можам прымушаць людзей іх чытаць, можам больш іх публікаваць, але пытаньне, колькі мы пражывем, калі пойдзем уразрэз з нашай аўдыторыяй, спрабуючы супрацьстаяць цячэньню. Што да зімовых-веснавых сацыяльных пратэстаў, то да іх была ўвага, таму што яны парушалі звыклую рамку. Як толькі пратэсты робяцца нечым экстраардынарным, калі на іх выходзяць пэнсіянэры, калі яны робяцца мнагатысячнымі, калі яны праходзяць па ўсёй краіны — гэта цікава, бо гэта новае. Але бліжэй да канца акцыяў і яны пачалі пазбаўляцца аўдыторыі.
СМІ: люстэрка ці паходня
Марціновіч: Мне здаецца, што ў нас настолькі розная карціна сьвету, што нават незразумела, з чаго пачынаць пярэчаньне. Па-першае, я бы прытрымліваўся сацыяльнага канструктывізму, а не савецкага разуменьня СМІ як нейкага абʼектыўнага люстэрка. Як можа адбыцца шматтысячная ўплывовая акцыя, калі яе анонсаў няма ў буйных мэдыя? Я разумею ўсе гэтыя прыгожыя словы пра тое, што мэдыя сёньня служаць выключна чытачам і рэклямадаўцам.
Яны крутыя, але тут ёсьць той самы складнік, які добра прысутнічае ў словах Ганны. Я вельмі пільна слухаў яе, яна так акуратна выбірала словы.І я разумеў, што тут ёсьць яшчэ як мінімум адзін нябачны суразмоўца ў нашай гутарцы сёньня — суразмоўца, які як раз і вызначае асьцярожнасьць у выбары тэмаў.
Можна казаць, што мэдыя ідуць за інтарэсамі публікі, але ж яны гэтыя інтарэсы і фармулююць і фармуюць. Больш за тое, публіка і чытачы, калі мы кажам пра вялізарныя парталы, навіны якіх чытае па мільёну чалавек, яны і ёсьць гэтая публіка, яны і ёсьць пратэсты і адсутнасьць пратэстаў, млявасьць і кволасьць, цікаўнасьць да Расеі ці цікаўнасьць да Эўропы. Вось чаму на TUT.BY няма згадкі пра акцыю Статкевіча, прымеркаваную да 8 верасьня, якую я сам, дарэчы, не хацеў бы рэклямаваць. Я ня веру ў тое, што ў такой сытуацыі, якая сёньня ёсьць у краіне, трэба праводзіць нейкія мерапрыемствы, якія прысьвечаны вайсковай справе, шмат ёсьць сапраўдных праблемаў.
Але тым ня менш, калі пра гэта ніхто ня піша, калі пра гэта піша толькі «Хартыя-97», то відавочна, што прыйдзе толькі пяцьсот чалавек.
Арцём Шрайбман
Шрайбман: Віктар, ваш прыклад настолькі ўдала ўкладаецца ў маё тлумачэньне, што я напэўна павінен вам за гэта падзякаваць. Мы не анансавалі акацыю Статкевіча 17 лютага, гэтак жа як мы не анансуем акцыю 8 верасьня. І давайце паглядзім, на якую зь іх прыйдзе больш людзей. І адну і іншую акцыю анансавала «Хартыя», і адну і іншую рэклямавалі апазыцыйныя палітыкі. Ні аб адной, ні аб іншай загадзя не пісаў TUT.BY. Гаворка аб тым, што абʼектыўная рэальнасьць мае значэньне.
СМІ і грамадзтва: хто каго фармуе?
Дракахруст: Давайце, Ганна, вы ў нас будзе, як Парыс — вызначыце, каму яблык аддаць. Мэдыя фармуюць парадак дня ці парадак дня навязваецца мэдыя грамадзтвам?
Златкоўская: Нашае грамадзтва ня ўсё гатовае да нейкіх палітычных актаў. Як казаў Арцём, калі будзе аб чым пісаць і гэта будзе вельмі гучна, аб гэтым напішуць. Віктар гаварыў, што калі аб гэтым не пісаць, то людзі аб гэтым не даведаюцца, яны аб гэтым не пачуюць. Калі шчыра, мне крыху складана гэта камэнтаваць, бо я не бачу яркіх палітычных дзеячаў, якім людзі павераць, і яны ўжо проста ня вераць гэтаму. Мне так здаецца.
Таму ў грамадзтве сапраўды ёсьць такая рознабаковасьць і нежаданьне часам слухаць аб палітыцы, бо грамадзтва ўжо гэтаму ня верыць. І таму ёсьць «Хартыя», якая піша толькі на палітычныя тэмы, а іншыя СМІ пішуць аб усім, што адбываецца ў краіне, а гэта ня толькі палітычнае жыцьцё. І яно не такое агрэсіўнае, не такое ярка выражанае ў нашай рэспубліцы.
Гэта адбываецца, але кропкава. А казаць, што гэтая хваля накрывае нас увесь час і аб гэтым трэба ўвесь час гаварыць, дык мне здаецца, ня трэба. І якая-небудзь бабуля зь якой-небудзь вёскі скажа, што ў яе ў гэтым годзе кепскае лета — не ўрадзіліся памідоры. І за гэтай бабуляй будуць стаяць яшчэ тысячы такіх бабуляў, якія не будуць разумець, аб чым мы тут зараз размаўляем.
Дракахруст: А можа журналістыка дзесятых насамрэч проста стала глыбей, чым папярэдніцы, і яна гаворыць у тым ліку і пра вялікія грамадзкія праблемы, толькі іншай мовай?
Размова пра грошы, пра багацьце і беднасьць, пра міліцэйскі гвалт — гэта ж пра справядлівасьць. Мілыя радасьці наведнікаў Зыбіцкай — гэта ж пра свабоду. Гісторыі пра спартоўца, які выйшаў на стадыён з расейскім сьцягам, і пра спартоўку, якая сышла з пʼедэсталу, калі пачалі выконваць няправільны гімн — гэта ж пра ідэнтычнасьць, пра нацыянальную сьвядомасьць. Дык пра тое гаварыла журналістыка і ў гады, якія Віктар прыгадвае з такой цеплынёй.
Шрайбман: Я не думаю, што гэта асноўная прычына таго, аб чым кажа Віктар, бо я ў прынцыпе абсалютна згодны з дыягназам, які Віктар паставіў у сваім эсэ. Я проста лічу, што ў яго зусім іншыя прычыны, што гаворка ідзе аб зьменах грамадзтва. І сёньня верагодна людзі, якія б у іншы час у іншай краіне цікавіліся б палітыкай, сёньня вымушаныя рэалізоўваць свой інтарэс і накіроўваць яго на больш вэгетарыянскія, як мы зь Віктарам лічым, тэмы. Але гэта не мяняе прынцып працы СМІ. У 90-я гады СМІ адлюстроўвалі рэальныя працэсы, якія зьмянялі жыцьці людзей. Так і сёньня яны адлюстроўваюць тыя працэсы, прынамсі СМІ свабодныя і незалежныя, якія ў іх уяўленьні зьмяняюць жыцьцё людзей.
Сёньня беларуская палітыка жыцьцё людзей не зьмяняе. Беларускія СМІ ў пэрыяд выбараў, парлямэнцкіх ці прэзыдэнцкіх, асьвятляюць асабістае жыцьцё кандыдатаў, публічнае жыцьцё, пікеты, акцыі, але ад гэтага палітыкі ў краіне больш не становіцца.
Не заўсёды СМІ фармуюць рэальнасьць, часам яны яе ўсё ж такі адлюстроўваюць. Што першаснае: курыца ці яйка? Мы фармулюем гэта ці аўдыторыя фармулюе тое, што мы адлюстроўваем? Але ёсьць нейкія базавыя сыстэмныя рэчы, якія толькі простай увагай ці адлюстраваньнем СМІ не пераадолець.
Віктар сказаў, што Кабякоў ня сыйдзе ў адстаўку, бо калі і сыйдзе, то СМІ напішуць адно аб тым, які яго цырульнік стрыг. Вось гэта няпраўда. Самае галоўнае, што на першых старонках СМІ у першыя дні пасьля адстаўкі будзе Кабякоў, прычыны яго адстаўкі, потым будзе гісторыя яго працы, куды ён зараз пойдзе, пяць фактаў аб новым прэмʼеры, пяць фактаў аб былым Кабякове, мора аналітыкі на тэму, чаму Кабякоў сышоў, хто за гэтым стаіць, дзесяткі кансьпіралягічных артыкулаў аб тым, што гэта была няўдалая апэрацыя «пераемнік» і толькі праз дзесяць дзён які-небудзь разьдзел нашага сайту, напрыклад, Афіша, ці КУКУ, напішуць пра цырульню, у якую хадзіў Кабякоў. І гэта факт, гэта праўда, і так яно будзе адбывацца.
«Чаму трэба ўвесь час быць у стане бясконцай вайны?»
Ганна Златкоўская
Златкоўская: Мне здаецца, што ў дзевяностыя гады наогул быў іншы чытач, ён быў не настолькі спрактыкаваны, як цяпер. Я кажу пра гэта як калюмніст, а не як журналіст «на канвейеры». Зараз час асаблівай увагі да маленькага чалавека, да таго, чым ён жыве, аб чым ён марыць, як ён рэагуе на зьбіцьцё бамжа ў мэтро ці як ён пакутуе ад урагану. І аб усіх гэтых праблемах мы гаворым.
Яны могуць быць крыху больш глябальнымі, а могуць быць зусім прымітыўнымі — як куды схадзіць на Зыбіцкай і ў якое кафэ запрасіць дзяўчыну. І я ня бачу нічога кепскага ў тым, каб пісаць пра простыя рэчы. Чаму трэба ўвесь час быць у стане бясконцай вайны?
Дракахруст: Віктар, можа цяперашнія СМІ, цяперашняе пакаленьне журналістаў, проста гавораць іншай мовай пра тое самае, пра што мы з вамі ў БДГ пісалі дваццаць гадоў таму?
Марціновіч: Па-першае, я бы хацеў адзначыць, што я таксама не хацеў бы, каб была вайна. Усё тое, што я кажу, гэта не пра вайну ці супрацьстаяньне. То бок тут Ганна ня так ставіць пытаньне. Я бачу, што магчымасьці людзей уплываць на свой лёс цалкам зьнікла. Некаму ў галаву пстрыкне зьнесьці Асмолаўку, ці Грушаўку, ці Каліноўскага забудаваць — і ўсё. У дзевяностыя ўсё ж такі гэтаму можна было неяк супрацьстаяць. Зваротныя мэханізмы паміж уладай і людзьмі, у тым ліку канстытуцыяваныя праз мэдыя, кудысьці падзеліся. І ўлада зараз размаўляе ў рэжыме маналёгу. І нічога супрацьпаставіць гэтаму нельга.
Як мне падаецца, у дзевяностыя мэдыя да гэтага маналёгу дадавалі іншыя галасы. І вось калі я зараз чытаю на TUT.BY, на Навінах, гісторыю пра дзяўчыну, у якой загінула дзіця праз хатнія роды — мне дрэнна робіцца. Мне хочацца даведацца, а што ж яна сама думае пра гэта. А новая практыка СМІ палягае ў тым, каб перадаваць думкі чалавека ў пераказе. Вось затрыманы нехта, і нам пераказваюць, што ён прызнаў віну ці не прызнаў — і гэта ўсё, што мы ведаем. І таму ёсьць глябальнае адчуваньне зьнікненьня паветра.
Ёсьць глябальнае адчуваньне, што гэтыя смузі і барбершопы патрэбныя, каб гэтае паветра сымуляваць. Зноў жа падкрэсьлю, я не лічу, што вуліца ў такой сыстэме можа нешта выратаваць. Я ня веру ў тое, што ўвосень можа нешта моцна зьмяніцца. Але, тым ня менш, тыя кволыя спробы нешта мяняць, здаецца, самі сябе зжыраюць праз тое, што яны не атрымліваюць належнай увагі з боку тых, хто мог бы пераўтварыць іх у нейкі рух — я кажу пра мэдыя. Таму мне складана пагадзіцца, Юры, з вамі, што мы маем тое ж самае, што і ў 90-я, толькі з другога боку, што Зыбіцкая — гэта насамрэч свабода.
Зыбіцкая — гэта насамрэч таленавітае заплюшчваньне вачэй. Гэта таленавітае паварочваньне задам да адчуваньня страху, які ты маеш з нагоды таго, што твой дом могуць зьнесьці заўтра. І ты ідзеш на Зыбіцкую і закідваесься там шотамі. І тэкіла дазваляе адчуць сябе свабодным чалавекам, пакуль алькаголь у крыві віруе.
Але потым ты выйдзеш і пабачыш аўтазак, які стаіць на вуліцы Бразіл ці на вечаровых канцэртах ля ратушы, і зразумееш, хто ты ёсьць насамрэч і дзе ты жывеш насамрэч. Таму мне здаецца, гэты шлях адварочваньня сьпінай крыху ўжо сябе вычарпаў. Ёсьць адчуваньне, што паветра трэба чымсьці запаўняць, што тое запаўненьне паветра, якое ёсьць, яно ня толькі мне падаецца сьмешным і камічным. Ці то мэдыя зьменяцца, ці то яшчэ нешта зьменіцца.
«Мае галоўныя апанэнты — журналісты»
Юры Дракахруст
Дракахруст: Віктар, думаю, вы памятаеце, як у дзевяностыя гады Лукашэнка неяк сказаў, што яго самыя галоўныя апанэнты — гэта журналісты. І мы тады ўсе надзьмуваліся ад самапавагі, што мы палітыкі, мы дыктуем краіне парадак дня, мы фармулюем нешта, мы роўныя кіраўніку дзяржавы. Адпаведна і з чытачом мы размаўлялі аднабакова. Мы ведалі, што яму трэба распавесьці. А цяперашнія журналісты слухаюць чытача, хай і немудрагелістага. Але яны даюць яму тое, што ён хоча, а не тое, што самі журналісты, як галоўныя апанэнты прэзыдэнта, ім даюць.
Шрайбман: Свабодныя медыя перайшлі ў інтэрнэт, але прынцып іх працы застаўся ранейшым. І калі Віктар узгадваў Асмолаўку, гэта цікава, бо Асмолаўка засталася стаяць. Як і Котаўка. А бізнэс-цэнтр у Курапатах не зьявіўся. Я, вядома, аддаю належнае актывістам, якія за гэта змагаліся. Але давайце прызнаем шчыра, што калі б аб гэтым не было медыйнага шуму, то нішто не не прымусіла б уладу ці будаўнікоў перадумаць.
Быў мэдыйны шум, які стваралі мы, нашыя журналісты, які там начавалі, на тых жа Курапатах. І ён ствараўся не таму, што гэтага прасіла аўдыторыя. Ніхто асабліва пра Курапаты чытаць не хацеў. Давайце гаварыць шчыра. Прынамсі, у нас на сайце гэта была не самая выбуховая тэма. Тады людзей хвалявалі іншыя рэчы і наша аўдыторыя пра Курапаты шмат чытаць не хацела. І таму журналісты пачалі накідаць гэтую тэму аўдыторыі, і ў выніку бізнэс-цэнтар у Курапатах не зьявіўся. І гэта толькі адзін з прыкладаў таго, што не ўсё так імпатэнтна, як кажа Віктар, нават у сучаснай мэдыйнай машыне.
Дракахруст: Ганна, а як вы бачыце сваю ролю? Вы накідаеце свайму чытачу ваш парадак дня?
Златкоўская: Я стараюся пісаць аб тым, што мяне хвалюе перш за ўсё эмацыянальна. Можа, гэта не заўсёды лягічна, але выклікае рэзананс у грамадзтве. Усё ж такі заўсёды існуе нейкая зваротная сувязь. Часам ты кажаш пра нешта, што хвалюе толькі цябе, і людзі зьдзіўляюцца і думаюць, што вось гэты чалавек сказаў аб гэтым першы, нарэшце аб гэтым нехта сказаў, а мы маўчалі. А бывае, што гэта думка віруе ў паветры, і людзі гэта недзе там абмяркоўваюць, і раптам СМІ гэта асьвятляюць, і нейкая ідэя ці тэма, якая хвалюе людзей, разрастаецца яшчэ больш. Публіка і журналісты заўсёды ідуць у зьвязцы. Натуральны і нармальны працэс. І мы ўплываем на іх так жа, як яны ўплываюць на нас.