Ільяш: Зьяўленьне ў Палаце прадстаўнікоў двух дэмакратычных дэпутатаў мала хто прагназаваў. Пры ўсёй абмежаванасьці такога кроку, як пропуск у парлямэнт двух іншадумцаў, гэта ўсё ж яўна не ўкладалася ў парадыгму паводзін улады ў апошнія гадоў 15. Разам з тым гэта новае пацьверджаньне таго, што так званая лібэралізацыя ў краіне працягваецца, і яе градус відавочна вышэйшы за градус лібэралізацыі 2008–2010 гадоў.
Ня раз казалася, што прычына ўсей гэтай так званай лібэралізацыі — неабходнасьць наладзіць адносіны з Захадам ва ўмовах цяжкага эканамічнага становішча і пагрозы з боку Крамля. З гэтым цяжка спрачацца. Але мне падаецца, што на ўзроўні асобы Аляксандра Лукашэнкі гэтыя рацыянальныя тлумачэньні ўсё ж ня могуць лічыцца вычарпальнымі, бо сам Аляксандар Лукашэнка, як і любы палітык, які валодае неабмежаванай уладай, вельмі схільны да ірацыянальных учынкаў. Чаго далёка хадзіць! Разгон Плошчы 2010 году і масавы перасьлед яе ўдзельнікаў, надзвычай жорсткі разгон бяскрыўдных маўклівых акцыяў пратэсту ў 2011 годзе, выгнаньне швэдзкага амбасадара ў 2012 годзе, дый шмат што яшчэ — усё гэта былі надзвычай ірацыянальныя ўчынкі.
Мы кажам пра тое, што два дэмакратычныя дэпутаты ў парлямэнце — гэта рэвэранс у бок Захаду. Так, безумоўна. Але гэтага рэвэранса ня менш (калі ня больш) чакалі ў 2008 ці 2012 годзе, але тады нават на аднаго іншадумца ў Палаце прадстаўнікоў улада не пагадзілася. Тое ж самае зь нешматлікімі акцыямі пратэсту ў цэнтры Менску. Памятаю, што падчас мінулай лібэралізацыі 2009–2010 гадоў нават менш заўважныя акцыі ў Менску разганяліся. А вось цяпер Статкевічу (якога яшчэ нядаўна, здавалася, ня вызваляць з турмы без прашэньня аб памілаваньні) раз за разам дазваляюць зьбіраць людзей на мітынгі ў цэнтры Менску.
Справа тут у пэўнай эвалюцыі самаадчуваньня Лукашэнкі, якая адбылася ў апошнія 2–3 гады.
Мне падаецца што справа тут не ў эвалюцыі палітычных перакананьняў Лукашэнкі — яны засталіся нязьменнымі. Справа тут у пэўнай эвалюцыі самаадчуваньня Лукашэнкі, якая адбылася ў апошнія 2–3 гады.
Мне падаецца, Лукашэнка-2016 ад Лукашэнкі-2012 ці −2010 адрозьнівае беспрэцэдэнтная самазаспакоенасьць і ўпэўненасьць у сваёй непаражальнасьці. Кідаецца ў вочы, што прыкладна зь вясны 2015 году ў ягоных выступах зьнікла агрэсіўная рыторыка супраць «пятай калёны» (нават гэты тэрмін перастаў выкарыстоўвацца), амаль перастаў адчувацца сындром «крэпасьці ў аблозе».
І гэта нават зразумела. Узгадайце, чаго толькі не было за апошнія 5–6 год. Катастрафічнае пагаршэньне стасункаў з Захадам, некалькі хваляў беспрэцэдэнтнага эканамічнага крызісу, значнае пагаршэньне ўзроўню жыцьця, расейская агрэсія супраць Украіны — і кожны раз яму ўдавалася выйсьці сухім з вады. Лукашэнка цяпер абсалютна ўпэўнены, што няма той праблемы, зь якой бы ён ня ўправіўся. Ён ведае, што апазыцыя разгромленая, ён упэўнены, што народнага бунту ўсё роўна ня будзе — колькі б там ні было дэвальвацыяў, падзеньня ўзроўню жыцьця і новых падаткаў. Канечне, ён адчувае пагрозу з боку Крамля, але і тут, відаць, упэўнены, што яму ўдасца перахітрыць усходняга суседа.
А як вам падаецца, калегі? Ці эвалюцыянуе Лукашэнка як палітык? І чым адрозьніваецца Лукашэнка-2016 ад Лукашэнкі-2012 ці −2010?
Глод: Як я зразумеў, непасрэднай падставай для пытаньня Ігара Ільяша стала зьяўленьне ў Палаце прадстаўнікоў двух дэмакратычных дэпутатаў. І тут Ігар мае рацыю, калі кажа, што такое яўна не ўкладалася ў парадыгму паводзін улады ў апошнія гадоў 15. Тут, мне падаецца, можна паставіць два пытаньні. Першае: чаму Лукашэнка так баяўся зьяўленьня ў Палаце прадстаўнікоў апазыцыі раней? І другое: што зьмянілася, чаму ён больш не баіцца?
Я думаю, што ў Лукашэнкі з часоў Вярхоўнага Савету 12 скліканьня застаўся асабісты парлямэнцкі досьвед. Ён ня можа ня памятаць, як Зянон Пазьняк і ягоныя аднадумцы, будучы ў тым парлямэнце ў значнай меншасьці (я падкрэсьліваю — у значнай меншасьці), часам навязвалі сваю волю бальшыні. Быў і досьвед Палаты прадстаўнікоў другога скліканьня, у якой першапачаткова не было апазыцыі, але былі бізнэсоўцы. У выніку чаго зьявілася дэпутацкая група «Рэспубліка». Вось чаму, на мой погляд, не было апазыцыі ў парлямэнце ні ў 2004, ні ў 2008, ні ў 2012 гадах.
Я мяркую, спрацаваў уплыў атачэньня.
У чым тады прынцыпова зьмянілася сытуацыя сёлета? Я мяркую, спрацаваў уплыў атачэньня. Палітычныя дарадцы ўвесь мінулы год шчодра раздавалі авансы прадстаўнікам замежных амбасадаў. Маўляў, будзе нарэшце зноў апазыцыя ў парлямэнце. І яна зьявілася. Дарадцы пераконвалі — уладныя пазыцыі моцныя, і мы можам сабе гэта дазволіць. І пры гэтым патрабаваць розных бонусаў ад Захаду.
Мне ў гэтай сытуацыі цікава іншае. Я задаю сабе пытаньне: чаму ў Палату прапусьцілі Канапацкую, а не Караткевіч? Чаму Анісім, а ня Трусава? І я маю свой адказ. І Караткевіч, і Трусаў — гэта палітыкі зь імем. Як бы там ні было, але Караткевіч падчас мінулагодніх прэзыдэнцкіх выбараў стала вядомая ўсёй краіне. Яе паказвалі па тэлебачаньні, яна правяла шырокую прапагандысцкую кампанію. І яе зьяўленьне ў Палаце прадстаўнікоў стала б трамплінам для яе палітычнай кар’еры. А вось гэта Лукашэнку якраз і не патрэбна. Навошта яму канкурэнты?
Трохі іншая гісторыя з Алегам Трусавым. Той быў дэпутатам Вярхоўнага Савету 12 скліканьня. Лукашэнка цудоўна ведае ягоныя здольнасьці. А спадар Трусаў — чалавек эмацыйны, ён умее схіляць на свой бок іншых людзей. І з гэтага пункту гледжаньня такі дэпутат таксама не патрэбны кіраўніку дзяржавы.
А вось Канапацкая і Анісім — людзі новыя для вялікай палітыкі. Няхай нешта паспрабуюць рабіць, а там час пакажа.
Калі ж адказваць непасрэдна на пытаньне Ігара Ільяша, то, канечне, пэўная эвалюцыя ў Лукашэнкі праглядаецца. Найперш, на мой погляд, у яго дадалося значна болей упэўненасьці. Адлік гэтаму, я думаю, пайшоў пасьля мінулагодніх прэзыдэнцкіх выбараў. Пасьля іх не было Плошчы. І гэта надало Лукашэнку новыя сілы. Можа, таму з усіх далейшых канфліктных сытуацыяў ён выходзіў калі не абсалютным пераможцам, то зь вялікімі дывідэндамі.
Карбалевіч: Зразумела, пэўная эвалюцыя Лукашэнкі як палітыка за гэтыя 22 гады адбылася. Ён атрымаў пэўны досьвед, дэманструе большую дыпляматычную гнуткасьць. Стаў больш стрыманы ў сваіх заявах. Ня так рэзка рэагуе на камэнтары мэдыяў на свой адрас.
Ранейшая карціна сьвету, ранейшая сацыяльная мадэль, якая дасюль была простая і ясная, пачынае мяняцца.
Але больш важна тое, што мяняюцца ўмовы, у якіх ён вымушаны працаваць і кіраваць. Вось на нядаўнім круглым стале пасьля выбараў экспэрты абмяркоўвалі пытаньне, ці ўступілі мы ў працэс эрозіі беларускай мадэлі і палітычнага рэжыму. І большасьць высноў была менавіта такая: так, краіна ўступіла ў новы пэрыяд. Клясычны аўтарытарызм зьмяняецца на больш гнуткі, лібэральны. У пэўным сэнсе краіна ўступіла ў пэрыяд нявызначанасьці. Ранейшая карціна сьвету, ранейшая сацыяльная мадэль, якая дасюль была простая і ясная, пачынае мяняцца. Прычым мяняецца яна ня ў выніку мэтанакіраваных дзеяньняў зь вяршыні адміністрацыйнай піраміды, а хутчэй стыхійна. Тое, што называецца эрозіяй. Нешта натуральна адмірае, як, напрыклад, элемэнты сацыяльнай дзяржавы. І на гэта трэба неяк рэагаваць. То бок лёгіка палітычнага працэсу прымушае Лукашэнку нешта мяняць, прычым менавіта з гледзішча палітычнага самавыжываньня. Інстынкт самазахаваньня ва ўладзе прымушае яго мяняецца, бо мяняецца сьвет, нешта мяняецца і ў Беларусі.
Калі параўноўваць сытуацыю зь мінулым пэрыядам касмэтычнай лібэралізацыі. Падчас парлямэнцкіх выбараў 2008 году ўлады таксама абяцалі прапусьціць апазыцыянэраў у Палату прадстаўнікоў, але не зрабілі гэтага. Думаю, розьніца ў тым, што цяпер крызіс беларускай мадэлі стаў больш відавочны, дапамога з боку Расеі зьменшылася, і таму зацікаўленасьць у супрацоўніцтве з Захадам стала большай.
Я згодзен з тым, што адной з прычын касмэтычнай лібэралізацыі рэжыму стала адсутнасьць рэальнай пагрозы ягонай уладзе. І як толькі такая пагроза, рэальная ці ўяўная, зноў зьявіцца, лібэралізацыя будзе адкінутая.
Дарэчы, наконт «пятай калёны». Пра яе Лукашэнка якраз казаў на выбарчым участку 11 верасьня.