ПРЭС-КАНФЭРЭНЦЫЯ
Адным з ключавых падзей тых дзён стала прэс-канфэрэнцыя членаў ГКЧП, якая пачалася ў пяць гадзін вечара ў прэс-цэнтры МЗС на Зубаўскім бульвары. У ёй ня ўдзельнічалі тры змоўшчыкі: Язаў, Паўлаў і Кручкоў.
Генадзь Янаеў вымушаны тлумачыцца з нагоды прыпыненьня выпуску газэт: «Калі мы ўводзім рэжым надзвычайнага становішча, то мы павінны будзем перарэгістраваць масавыя выданьні. Гаворка ідзе не пра закрыцьцё, гаворка ідзе аб перарэгістрацыі, таму што ў тым хаосе, у якім апынулася краіна, вінаватыя і некаторыя СМІ».
Гэтая прэс-канфэрэнцыя робіць знакамітай Тацяну Малкіну, маладую журналістку «Независимой газеты», якая ў твар тым, хто толькі што захапіў уладу ў краіне, задае самае вострае пытаньне. «Ці разумееце вы, што сёньня ноччу вы зрабілі дзяржаўны пераварот? — Пытаецца яна. — І якое з параўнаньняў вам здаецца больш карэктным — з 17-м ці з 64-м годам? Гэта першае пытаньне. А другое пытаньне — аб газэтах. Па-першае, колькі часу зойме перарэгістрацыя газэт? Па-другое, які будзе крытэрый, перарэгістраваць выданьне або не, хто будзе гэтым займацца і ці будзе ў перарэгістраваных выданьнях уведзена палітычная цэнзура? Дзякуй».
«Што тычыцца перарэгістрацыі газэт, — адказвае Янаеў, — то мы пастараемся гэты працэс не зацягваць. Я не хацеў бы цяпер гэта камэнтаваць. Што тычыцца вашага сьцьвярджэньня, што сёньня ноччу зроблены дзяржаўны пераварот, я дазволіў бы не пагадзіцца з вамі, паколькі мы абапіраемся на канстытуцыйныя нормы, і мяркую, што пацьверджаньне вось таго рашэньня, якое мы прынялі, Вярхоўным Саветам СССР, дасьць магчымасьць нам канстатаваць, што абсалютна ўсе юрыдычныя і канстытуцыйныя, так бы мовіць, нормы былі выкананы. Мне не здаецца карэктным параўнаньне з 17-м годам ці з 64-м годам. Мне здаецца, што любыя аналёгіі тут, яны проста небясьпечныя».
Журналісты падхопліваюць абвінавачаньні Малкінай... Пытаньне міжнародніка Аляксандра Бовіна канчаткова ператварае ГКЧП ў няўдачнікаў, над якімі сьмяецца ўжо ўся заля. Зьвяртаючыся да Старадубцава, Бовін просіць растлумачыць, хто яго выбраў або запрасіў у камітэт. «Як жа вы апынуліся ў гэтай кампаніі?» — Так гучыць пытаньне, якое запомнілася ўсёй журналісцкай Маскве. І Старадубцаў ня можа стрымаць усьмешкі, пачаўшы адказваць на яго.
Сьмеласьць гэтых журналістаў, як і дрыготкія рукі Генадзя Янаева (на іх зрабіла акцэнт у трансьляцыі рэдактар Дзяржтэлерадыё Алена Паздняк), дадуць зразумець усяму сьвету — путчысты праваліліся...
«ГАЛАСЫ»
Атрыманьне незалежнай інфармацыі, якая не кантралявалася ГКЧП, аказалася вельмі важным ня толькі для жыхароў краіны. Праца замежных СМІ была крытычнай для саміх элітаў. Вядома, што Нурсултан Назарбаеў глядзеў Сі-Эн-Эн, а Міхаіл Гарбачоў, вярнуўшыся з палону ў Фаросе, сказаў, што разумець тое, што адбываецца яму дапамагала інфармацыя Бі-Бі-Сі...
«Радыё Свабода» было дакладнае ў сваіх ацэнках. Журналіст Ірына Канеўская, напрыклад, давала ў эфір «галасы народных дэпутатаў, парлямэнтарыяў, якім вы прывыклі верыць: Руслану Хасбулатаву, Генадзю Бурбулісу, Алегу Румянцаву, Віктару Шэйнісу і іншым». «Усе яны кажуць: Янаеў — дзяржаўны злачынец, які паставіў сябе па-за законам, — адзначала яна ў рэпартажы. — Яны папярэджваюць: рэжым спрабуе рэалізаваць свае мэты, абапіраючыся на штыкі. Яны асьцерагаюцца: выключыць праліцьця крыві нельга. Яны дапускаюць: будзе вялікая кроў. Яны прадказваюць: лячыць галечу зброяй — гэта яшчэ ніколі нікому не ўдавалася. Гэты пераварот эканамічна заведама бясплодны...» Станцыя цалкам перадала прамову Барыса Ельцына на танку каля Дома Саветаў РСФСР, у якой ён сказаў: «Мы маем справу з антыканстытуцыйным дзяржаўным пераваротам»...
КРАХ ГКЧП І ПРЭСА
Ягор Гайдар праз гады напіша аб нечаканым і поўным крушэньні ГКЧП, камуністычнага рэжыму, імпэрыі. «У будынку КДБ паляць архівы, — кажа ён у адной са сваіх кніг. — Самагубства міністра ўнутраных спраў Пугі, куды больш загадкавае самагубства кіраўніка спраў ЦК КПСС Кручыны, які адказваў за фінансы партыі. Падхалімскія публікацыі „Праўды“. Сутнасьць іх — мы будзем добрыя, станем верна служыць новай дэмакратычнай уладзе. Поўная дэмаралізацыя КПСС. Тыя, хто падтрымліваў пераварот, да сьмерці напалоханыя, відавочна асьцерагаюцца, што дэмакраты зробяць зь імі так, як яны б зрабілі з дэмакратамі ў выпадку перамогі ГКЧП ...»
23 жніўня на сэсіі Вярхоўнага Савету РСФСР Барыс Ельцын у прысутнасьці Міхаіла Гарбачова падпісаў указ аб прыпыненьні дзейнасьці Камуністычнай партыі РСФСР. На другі дзень Гарбачоў распусьціў Кабінэт Міністраў СССР, а 25 жнiўня адмовіўся ад пасады генэральнага сакратара ЦК КПСС. Гэты орган, у сваю чаргу, самараспусьціўся. У гэты самы дзень прэзыдэнт РСФСР сваім указам абвясьціў дзяржаўнай уласнасьцю ўсю маёмасьць КПСС і кампартыі РСФСР, разьмешчаную на тэрыторыі Расеі і за мяжой. 29 жніўня быў накладзены арышт на маёмасьць ЦК КПСС. А 6 лістапада сваім указам Барыс Ельцын канчаткова забараніў дзейнасьць партыі.
У гэтых умовах СМІ страчваюць партыйнае заступніцтва. Валянцін Лазуткін у жніўні выдае загад аб дэпартызацыі Ўсесаюзнай тэлерадыёкампаніі, у выніку на радыё і тэлебачаньні зьнікаюць партыйныя камітэты. Актыўна публікуюцца матэрыялы аб фінансавай дзейнасьці КПСС. Сэрыяй такіх матэрыялаў, напрыклад, вызначыўся ў «Комсомольской правде» Павел Вашчанаў, прэс-сакратар Барыса Ельцына.
«Усе гэтыя гады дэмакратычнай прэсе было незвычайна цяжка, — піша адразу пасьля путчу Ўладзіслаў Старкоў, галоўны рэдактар» Аргумэнтаў і фактаў «. — Мы вымушаныя друкавацца на партыйнай базе КПСС, якая манапалізавала ўсю паліграфічную тэхніку. Надышоў час патрабаваць нацыяналізаваць друкарні, уступіўшы ў эканамічныя, а не палітычныя ўзаемаадносіны з паліграфістамі».
Перарэгістрацыю, атрымаўшы самастойнасьць, праходзіць мноства выданьняў, напрыклад, ад сваіх уласьнікаў вызваляецца «Московский комсомолец». Перастае быць органам ЦК КПСС газэта «Правда». У жніўні 1991-га цалкам зьмяняецца мэдыйны ляндшафт краіны.
21 жніўня выходзіць указ прэзыдэнта Ельцына «Аб сродках масавай інфармацыі ў РСФСР», які адмяняе рашэньні ГКЧП, якія тычацца дзейнасьці СМІ. Кіраваньне саюзным тэлебачаньнем і радыёвяшчаньнем перададзена ў падпарадкаваньне ўраду Расеі, а Леанід Краўчанка адхілены ад пасады старшыні Дзяржтэлерадыё. Другі агульнасаюзны тэлеканал перададзены ў кіраваньне ВГТРК «для стварэньня агульнарэспубліканскай сеткі»...
Пастанова Вярхоўнага Савету РСФСР ад 22 жніўня таксама адмяняе «ўсе незаконныя абмежаваньні на дзейнасьць сродкаў масавай інфармацыі». Праваахоўным органам Расеі даручаецца «прыцягнуць да адказнасьці асоб, якія дапусьцілі парушэньні Закону аб друку». Указ Барыса Ельцына ў гэты самы дзень прыпыняе выпуск газэт «Правда», «Советская Россия», «Гласность», «Рабочая трибуна», «Московская правда» и «Ленинское Знамя». Для «Правды» — гэта першае прыпыненьне выданьня з часоў заснаваньня. Тым самым указам адхіленыя ад пасадаў гендырэктар ТАСС Леў Сьпірыдонаў і старшыня Інфармацыйнага агенцтва «Навіны» Альберт Уласаў...
Рэформа адбываецца ў агенцтве «Навіны». Указам Міхаіла Гарбачова яно перададзена ў падпарадкаваньне РСФСР.
Пасьля путчу па рашэньні калектываў былі адхіленыя ад сваіх абавязкаў некалькі галоўных рэдактараў цэнтральных СМІ. Праходзяць выбары галоўнага рэдактара «Вестей». У «Литературной газете» калектыў ня можа дараваць, што галоўны рэдактар Фёдар Бурлацкі адсутнічаў у дні путчу ў Маскве.
Цалкам арткул чытайце ТУТ.