У трэці чацьвер траўня (у 2016 годзе — 19 траўня) адзначаецца Ўсясьветны дзень вышыванкі. Акцыя была прапанаваная ў 2006 годзе ўкраінскай студэнткай Лесяй Варанюк, на пачатку 2010-х сьвята распаўсюдзілася па Ўкраіне, потым па суседніх краінах.
Традыцыйная ўкраінская вышыванка
У тым ліку ў беларускіх сацсетках карыстальнікі сёньня віншуюць адзін аднаго з Днём вышыванкі ды прапануюць масава надзяваць вышыванкі ў гэты дзень, на вечар у менскім Цэнтры нацыянальных культураў, дзе пройдзе музычны вечар «Дзень украінскай вышыванкі».
Але ці былі наогул на беларускіх землях вышыванкі? Вышываныя кашулі — так, але вышыванкі — пазычаньне з Украіны, кажа Свабодзе доктар мастацтвазнаўства, прафэсар катэдры этналёгіі і фальклёру Ўнівэрсытэту культуры Вольга Лабачэўская:
«Вышыванак не было, не было такога слова ў народнай лексыцы. У народнай традыцыі вышываную кашулю называлі „кашуля“, „сарочка“, „рубаха“. А „вышыванка“ — гэта слова, запазычанае намі з Украіны, дзе так прынята называць вышыванае адзеньне. Гэта зьява літаральна апошніх двух гадоў.
Сучасная „вышыванка“ — ужо ня тая традыцыйная кашуля, гэта можа быць блюзачка, сарочка, майка, упрыгожаная арнамэнтам. Але „Дзень вышыванкі“ — лічу, што гэта варта, хай лепей будзе „вышыванка“, чым ня будзе нічога. „Вышыванка“ — гэта ўжо нейкая такая цагліна ў будаваньне, разуменьне сваёй ідэнтычнасьці».
Калі ж на тэрыторыі сучаснай Беларусі зьявіліся вышываныя кашулі і ці былі яны ў часы Вітаўта ці Міндоўга, навукоўцы ня ведаюць. Сьведчаньняў пра кашулі ў даўніну няма, няма і артэфактаў.
«Але гэта, відаць, традыцыя даўняя. Арнамэнт і чырвоны колер былі абярожнымі, „ахоўвалі“ чалавека, гэта славянская традыцыя. Мы ведаем па помніках італьянскага рэнэсансу, што ў XIV-XV стст там кашулі былі вышываныя, гэта і ў жывапісе адлюстравана. У беларусаў — цяжка сказаць, але прынамсі ў XVIII-XIX стст беларусы ўжо хадзілі ў вышываных строях, а то і раней. Гэта былі строі сьвяточныя, шлюбныя, тады абавязкова насіўся арнамэнт».
Беларускі народны строй
Пра адметнасьць беларускай вышыўкі і ткацтва Лабачэўская напісала шэраг кніг, у тым ліку кнігу «Беларускі народны тэкстыль». Яна ўпэўнена кажа: беларускую вышыўку лёгка адрозьніць ад украінскай ці расейскай па адметных рысах — геамэтрычным арнамэнце, спалучэньні элемэнтаў, рытме, прапорцыях.
У сёньняшніх вышыванках традыцыі інтэрпрэтуюцца па-рознаму, зьяўляюцца ў продажы чорныя кашулі, кашулі зь сінім арнамэнтам і гэтак далей. Але такога, кажа Лабачэўская, беларусы практычна не насілі:
«Адназначна ўсе этнографы, якія пісалі пра адметнасьці беларусаў і іхнага адзеньня, кажуць, што беларусы „ўсе белыя“, ад магеркі да анучы. Цёмныя ці чорныя кашулі з вышыўкай насілі ж, напрыклад, расейскія стараабраднікі-беспапоўцы, якія ў нас на Віцебшчыне жывуць.
Але зразумела, сучасны чалавек жыве ў іншых умовах, і я ня бачу ў гэтым нічога кепскага. Напрыклад, мужчынская кашуля вытворчасьці Honar-у вельмі дарэчная ў офісе, хай яна будзе любога колеру. Гэта не натуральнае, літаральнае ператварэньне, а сучасная рэпліка, ды разам з тым арнамэнт там далікатны, ён нагадвае чалавеку, што ён мае дачыненьне да Беларусі».
Кашуля Honar