Ці сапраўды ў Беларусі адбываецца лібэралізацыя ва ўнутраным палітычным жыцьці, ці гэта толькі «пыл у вочы» Захаду?
Ці варта падтрымліваць рэфарматараў ва ўладзе альбо іх там няма?
Ці сапраўды эканамічныя рэформы абавязкова нясуць палітычную пагрозу існаму рэжыму?
На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы Экспэртыза Свабоды адказваюць палітолягі Арсен Сівіцкі і Павал Вусаў:
«Гэта толькі пусканьне пылу ў вочы Захаду дзеля атрыманьне крэдытаў»
Віталь Цыганкоў
Цыганкоў: Апошнія месяцы сярод аналітыкаў і камэнтатараў актыўна ідзе дыскусія — ці адбываецца ў Беларусі лібэралізацыя ва ўнутраным і замежнапалітычным жыцьці. Калі наконт замежнай палітыкі існуе пэўны кансэнсус — так, пэўнае пацяпленьне ў стасунках з Захадам ёсьць — то наконт сытуацыі ўнутры Беларусі погляды разыходзяцца. Павал Вусаў, ваша меркаваньне?
Вусаў: Я не заўважаю ніякай лібэралізацыі ўнутранага палітычнага і нават эканамічнага жыцьця. Варта ўзгадаць дэкрэт 222 адносна прадпрымальнікаў, адбываецца зацісканьне эканамічнай актыўнасьці насельніцтва. Улічваючы эканамічны крызіс, улады ніяк ня могуць пайсьці на палітычную лібэралізацыю, бо гэта адразу можа дэстабілізаваць усю сыстэму. Як толькі адпускаюцца лейцы, палітычны кантроль над насельніцтвам, яшчэ і ва ўмовах эканамічнага крызісу — адразу можа адбыцца сацыяльны выбух.
Магчыма, на ўзроўні рыторыкі можа адсачыць жаданьне беларускіх уладаў паказаць, што яны праводзяць нейкую лібэралізацыю. Але рэальных зьменаў функцыянаваньня палітычнай сыстэмы ў Беларусі не адбываецца — і ня будзе адбывацца, пакуль пры ўладзе знаходзіцца Лукашэнка.
Цыганкоў: У артыкуле Свабоды прыведзеныя 12 аргумэнтаў за і супраць таго, што лібэралізацыя адбываецца. Сярод іншага — несанкцыянаваныя мітынгі не разганяюцца, незалежныя эканамісты і аналітыкі запрашаюцца на тэлебачаньне. Гэтыя факты пра што сьведчаць?
Павал Вусаў
Вусаў: Гэта ні пра што ня сьведчыць. Гэта толькі працяг гульні і пусканьне пылу ў вочы Захаду дзеля атрыманьне крэдытаў. Трэба зразумець, што пакуль мітынгі прадпрымальнікаў носяць эканамічны характар, і не пагражаюць стабільнасьці палітычнай сыстэмы — яны ня будуць выклікаць жорсткую рэакцыю ўладаў. Як толькі пратэсты трансфармуюцца ў нейкую палітычную актыўнасьць — яны будуць падаўленыя за адну хвіліны.
Фармат функцыянаваньня палітычнай сыстэмы не зьмяніўся. Пакуль сыстэма не адчувае сур’ёзных пагрозаў сваёй стабільнасці — яна будзе талераваць гэтыя цалкам бяскрыўдныя мітынгі. Трэба ж разумець, што прадпрымальнікі не патрабуюць зрынаньня сыстэмы, яны не пратэстуюць супраць Лукашэнкі, яны пратэстуюць супраць чыноўнікаў ураду.
Лукашэнка тут адчувае сябе камфортна, нават можа «прадаваць» на Захад карцінкі пратэстаў прадпрымальнікаў. Але казаць пра лібэралізацыю палітычнага жыцьця абсурдна.
«Менск зразумеў, што Захад не зьбіраецца тут рабіць каляровую рэвалюцыю»
Арсен Сівіцкі
Сівіцкі: Я пагаджуся з Паўлам, што ва ўладаў няма такога стратэгічнага рашэньня праводзіць паўнавартасную лібэралізацыю грамадзка-палітычнага жыцьця ў Беларусі. Але Менск вымушаны рабіць пэўныя крокі ў сфэры лібэралізацыі, бо ўзровень і глыбіня нашага супрацоўніцтва з Захадам, цалкам залежыць ад выкананьня пэўных умоваў па дэмакратызацыі сыстэмы.
Гэтыя ўмовы былі ўжо агучаныя і Эўразьвязам і ЗША. Вядома, там не спадзяюцца, што зараз Лукашэнка пачне рэзкую лібэралізацыю. Але ад Менску чакаюць некаторыя крокі — пачаць дыскусіі аб рэфармаваньні выбарчага заканадаўства, мараторыі на сьмяротае пакараньне, спрасьціць рэгістрацыю арганізацыяў грамадзянскай супольнасьці, незалежных СМІ і гэтак далей.
З гэтага пункту гледжаньня ўлады могуць пайсьці на пэўныя крокі па лібэралізацыі. Самае галоўнае — Менск упершыню зразумеў, што Захад не зьбіраецца тут рабіць каляровую рэвалюцыю
Цыганкоў: Дык давайце расставім кропкі над і. Гэтыя крокі па лібэралізацыі робіцца выключна дзеля паляпшэньня адносінаў з Захадам ці для зьмяненьня сытуацыі ўнутры самой Беларусі?
Сівіцкі: Мне здаецца, першасная мэта — палепшыць адносіны з Захадам. Па-другое, стварыць нейкія ўмовы для таго, каб прыцягнуць пэўную частку грамадзянскай супольнасьці, якую ўлады лічаць канструктыўнай, да дыскусіяў наконт таго, якім чынам выходзіць з крызісу. Бо ані ўрад, ані пэрсанальна Аляксандар Лукашэнка цяпер ня ведаюць, якім чынам праводзіць мадэрнізацыю. Гэта тая самая сытуацыя, калі дзяржава зацікаўленая ўступаць у кантакт з канструктыўнымі элемэнтамі грамадзянскай супольнасьці.
«Ніякіх рэфарматараў ва ўладзе я ня бачу»
Цыганкоў: Павал, можа сапраўды ня варта адразу чакаць максымуму ад уладаў? Вось лідэр «Гавары праўду» Андрэй Дзьмітрыеў заклікае падтрымаць рэфарматараў ва ўладзе.
Вусаў: Я ня бачу ніякіх рэфарматараў ва ўладзе — няхай мне хоць аднаго пакажуць. Лукашэнка сам ня церпіць рэфарматараў і нават тых, хто проста кажа пра рэформы.
Я не пагаджуся з Арсенам, нібыта рэжым ня ведае, як рэфармаваць і мадэрнізаваць краіну. Справа ў тым, што яны проста не жадаюць гэтага рабіць. Неаднаразова Лукашэнка падкрэсьліваў, што ніякіх рэформаў ня будзе. І ўсё, што яму патрэбна — гэта грошы, каб падтрымліваць і кансэрваваць тую сыстэму, якая на сёньня склалася — эканамічную і палітычную.
Трэба разумець, што любыя зрухі, нават чыста эканамічная мадэрнізацыя, у такіх сыстэмах, як беларуская (дзе дзяржава грае ключавую ролю ў кантролі і плянаваньні дзейнасьці эканамічнай сыстэмы) прывядуць да цалкам непрадказальных палітычных вынікаў. Варта ўзгадаць перабудову ў Савецкім Саюзе, калі сыстэма пачала з эканамічных рэформаў, і гэта прывяло да палітычных зьменаў. Гэтага больш за ўсё і баіцца Лукашэнка. Бо такі жорсткі аўтарытарызм развальваецца, як толькі вымаецца хаця б адзін элемэнт сыстэмы.
Што да выказваньняў спадара Дзьмітрыева, то тая група людзей, якую ён прадстаўляе, я акрэсьліваю як «гібрыдная апазыцыя», якая створаная і кантралюецца беларускімі ўладамі. Таму ўсур’ёз успрымаць заявы такіх людзей я б ня стаў.
«Адсутнасьць рэформаў — таксама сур’ёзных выклік для стабільнасьці палітычнай сыстэмы»
Цыганкоў: Спадар Сівіцкі, а як вы ставіцеся да гэтага тэзісу, што радыкальныя структурныя рэформы ў эканоміцы могуць прывесьці да палітычных пагрозаў для ўлады. Іншыя з гэтым нязгодныя, і прыводзяць прыклад Паўднёвай Карэі ці Сынгапуру, дзе эканамічных рэформы праходзілі пад уладай аўтарытарнага кіраўніцтва.
Сівіцкі: З аднаго боку, я магу пагадзіцца з Паўлам, бо ёсьць досьвед СССР, дзе пачаліся эканамічныя рэформы, і гэта прывяло да дэінсталяцыі палітычнай сыстэмы. Зь іншага боку, мне падаецца, што і адсутнасьць рэформаў у сёньняшніх умовах — гэта вельмі сур’ёзных выклік для стабільнасьці палітычнай сыстэмы. Бо відавочна, што рэсурс цяперашняй сацыяльна-эканамічнай мадэлі вычарпаны вельмі даўно.
Таму вынік і адсутнасьці рэформаў, і іх правядзеньня — адзін і той жа. У любым выпадку гэта будзе ўплываць на зьмены ў палітычнай сыстэме. Таму галоўнае пытаньне — наколькі гэтыя зьмены будуць кантралявацца ўладай. І ўладзе трэба падумаць, якім чынам заключыць дамову з грамадзтвам пра тое, каб праводзіць гэтыя рызыкоўныя рэформы і разам з тым захаваць пэўную палітычную стабільнасьць.