Уладзімір Варонін стаў трэцім прэзыдэнтам незалежнай Малдовы - гэты пост ён займаў два тэрміны, з 2001 па 2009 год. Варонін быў праціўнікам расейскай прысутнасьці ў Прыднястроўі, дзе і да сёньня застаюцца паўтары тысячы расейскіх вайскоўцаў.
Асоба 74-гадовага Вароніна шмат каму здаецца супярэчлівай. Ён больш за дзесяць гадоў узначальваў Камуністычную партыю Малдовы і цяпер выказваецца ў падтрымку расейскай анэксіі Крыму. Разам з тым, ён сьцьвярджае, што будучыня ягонай краіны непарыўна зьвязана з Эўропай.
Інтэрвію было запісана ў траўні 2015 году.
Ганна Соўсь: Уладзімір Мікалаевіч, вы ня толькі былы прэзыдэнт, вы — кіраўнік Партыі камуністаў ўжо больш за дваццаць гадоў, вы — дзейны палітык, вы — апазыцыйны палітык, вельмі актыўны... Я бачу ваш графік, столькі было наведвальнікаў, пакуль чакалі вас для інтэрвію. У 74 гады неверагодная актыўнасьць. Колькі ваш працоўны дзень доўжыцца?
Уладзімір Варонін: Столькі, колькі трэба. Больш, чым у тых, у якіх працоўны дзень нармаваны. 16, 18 гадзінаў — гэта нармальна.
Ганна Соўсь: Камуністычная партыя Малдовы — гэта адзіная партыя на постсавецкай прасторы, якая была кіруючай. Як вы лічыце, чым малдоўскія камуністы адрозьніваліся і адрозьніваюцца ад расейскіх камуністаў?
Уладзімір Варонін: У ідэалягічным пляне, праграмных дзеяньнях нічым не павінны адрозьнівацца. Адрозьніваемся мы ня самі па сабе як камуністы, а адрозьніваемся тым, у якіх умовах мы дзейнічаем, працуем, змагаемся. У нас вельмі добрыя і цёплыя адносіны з усімі камуністычнымі партыямі і былога Савецкага Саюзу, і сацыялістычнага лягеру, і камуністамі Кітая, і камуністамі Паўночнай Карэі, і камуністамі Віетнаму, і зь іншымі камуністычнымі партыямі. Акрамя таго мы зьяўляемся членамі Эўрапейскай партыі адзіных левых, там працуем, і наш таварыш знаходзіцца ў кіраўніцтве.
Поўная вэрсія інтэрвію.
Ганна Соўсь: Вы былі міністрам унутраных справаў Малдовы, і калі ў 1989 годзе падчас беспарадкаў у Кішынэве падпалілі будынак МУС, вы не далі загад страляць, і пазьней казалі, што хай згарыць будынак МУС, але каманду страляць у людзей вы не дасьце. Можа быць, гэтым адрозьніваюцца малдаўскія камуністы ад расейскіх?
Уладзімір Варонін: Не. Гэтым адрозьніваліся міністар і яго каманда, таму што ўсё залежыць ад сытуацыі, ад часу і, можа быць, нават і ад выхаваньня. Калі мець на ўвазе лістапад 1989 году, то я міністрам стаў незадоўга да гэтага, я быў на гаспадарчай рабоце, працаваў у органах савецкай улады, на партыйнай працы, і я не валодаў ў поўнай меры, не прасякнуўся яшчэ тым унутраным стрыжнем, які характэрны для прафэсійных міліцыянтаў, для прафэсійных паліцэйскіх. Магчымасьці, а, дакладней, абставіны склаліся такім чынам, што вядома, калі б я даў загад страляць, ён быў бы прызнаны канстытуцыйным і законным, але я ня мог чыста ў чалавечым пляне. Я не ўяўляю і цяпер, я наогул не ўяўляю — у мяне былі потым іншыя сытуацыі, калі я ўжо быў прэзыдэнтам — як можна даць такі загад, я наогул не ўяўляю, як можна страляць у чалавека, а яшчэ і даць загад! Гэта не сумяшчальна з маёй маральлю, маёй лёгікай.
Ганна Соўсь: Наш праект называецца «Расея і я». Якая яна — ваша Расея? Маглі б вы назваць некалькі імёнаў былых і дзейных расейскіх палітыкаў, якія для вас ўвасабляюць Расею?
Уладзімір Варонін: У савецкай эпосе, натуральна, шмат такіх людзей. У гістарычным пляне гэта наш правадыр, тэарэтык цяперашняга камуністычнага руху і навуковага камунізму — Уладзімір Ільіч Ленін. Пасьля Вялікай кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі ўсе гэтыя людзі, якія аддавалі ўсё, што маглі і ўсё, што трэба было, пабудове новай і першай у сьвеце савецкай сацыялістычнай дзяржавы. Потым партыя КПСС, пад кіраўніцтвам якой і будавалася аснова сацыялістычнай дзяржавы. Абаранялі краіну ад фашызму, аднаўлялі, разьвівалі і гэтак далей. І тры эпахальныя імя... Я б назваў Леніна, Сталіна, Пуціна.
2006 год. З Уладзімірам Пуціным.
Ганна Соўсь: А ці ёсьць расейскія палітыкі, якім вы бы не паціснулі руку?
Уладзімір Варонін: Не. Я разумею аб’ектыўна, што расейскія палітыкі, калі вы маеце на ўвазе нейкі высокі ўзровень, выконваюць сваю місію, вызначаную ў рамках закону і ў рамках тых паўнамоцтваў, якія трэба вырашаць у Расеі. А зь якога боку, зь якой ацэнкай я павінен падысьці да іх... Не. Нават калі былі падчас нашай сумеснай дзейнасьці нейкія непаразуменьні, ці нешта да канца мы не давялі, то я разумею аб’ектыўнасьць, і нават калі і былі факты суб’ектыўныя, я таксама іх стараўся разумець. Я чаму так адказваю, таму што служыць на дзяржаўнай службе, служыць радзіме — гэта ня значыць, што ты павінен падабацца. Ёсьць сытуацыі, калі не абавязкова ты спадабаесься... Таму няма тут нічога асабістага, а ёсьць справа ...
Ганна Соўсь: У першыя гады прэзыдэнцтва вы шмат казалі пра вельмі блізкія адносіны з Расеяй, вяліся размовы нават пра тое, каб Малдова далучылася да саюзу Беларусі і Расеі, але гэта не адбылося. Чаму? Ці вы памянялі сваё рашэньне ці так склаліся абставіны?
Уладзімір Варонін: Ня толькі першыя гады, а ўвесь час мы вельмі шмат працавалі і шчыра хацелі, каб у нас былі найлепшыя адносіны і з Расейскай Фэдэрацыяй, і зь Беларусьсю, і з Украінай, і з усімі краінамі, якія ўваходзяць у СНД. Што тычыцца саюзу Расеі і Беларусі... У 2000 годзе ён быў вельмі сьвежым і успрымаўся вельмі добра, таму што 2000 год — гэта ўсяго толькі дзевяць гадоў пасьля таго, як ня стала Савецкага Саюзу. Пакаленьні людзей былі тыя ж, і ўсё думалі: вось-вось возьмецца хтосьці за розум і адновіць такую вялікую краіну. І ў нас тут таксама былі такія настроі, але і мы ў перадвыбарчай праграме 2001 году запісалі, што трэба вывучыць магчымасьць ўступленьня, але мы не сказалі — катэгарычна ўступіць. Таму што гэты саюз быў толькi на дэкляратыўным узроўні, потым вы ведаеце самі, што нічым гэта ня скончылася. На жаль.
Робэрт Качаран, Аляксандар Лукашэнка, Уладзімір Варонін, Аскар Акаеў
Ганна Соўсь: Я хацела бы ўзгадаць падзеі, якія адбываліся 12 гадоў таму, так званы мэмарандум Козака, плян фэдэралізацыі Малдовы, які прадугледжваў наяўнасьць расейскіх войскаў у Прыднястроўі. Вы тады яго не падпісалі. Ці памятаеце добра той дзень?
Уладзімір Варонін: Вядома, як не помніць...
Ганна Соўсь: Як вы зараз ацэньваеце сваё рашэньне?
Уладзімір Варонін: Тады была вельмі сур’ёзная задача пастаўлена яшчэ да майго абраньня на высокую пасаду. Я з Прыднястроўя родам, гэта для мяне вельмі блізка і хваравіта. У першыя дні маёй працы на пасадзе я пачаў сустракацца з тагачаснымі кіраўнікамі Прыднястроўя, шукалі усе варыянты, усе шляхі, каб зьберагчы краіну. Пасьля перамоваў, пасьля дасягнутай згоды з кіраўніцтвам Расеі, з Уладзімірам Уладзіміравічам Пуціным, вырашылі стварыць працоўную групу і пачынаць працаваць над канкрэтным дакумэнтам. Былі да гэтага і цяпер ёсьць нейкія фарматы перамоваў, то пашыраем, то звужаем, то актыўна нешта там пачынаюць рабіць, то потым зноў спыняюць дзейнасьць, ужо нават не імітуюць ніякую дзейнасьць па аб’яднальным працэсе, галоўнае, каб не было стрэлаў, каб не гінулі людзі. На гэты раз вырашылі кардынальна. Чатыры месяцы працавалі над складаньнем гэтага дакумэнта, які потым атрымаў чамусьці назву мэмарандум Козака. Слова мэмарандум там наогул не было, гэта быў плян паступовых захадаў па ўрэгуляваньні прыднястроўскага пытаньня і аб’яднаньню Рэспублікі Малдовы ў адзіную дзяржаву. І сапраўды, калі разгледзець яго аснову з пункту гледжаньня канстытуцыйнасьці, то там былі сур’ёзныя элемэнты фэдэралізацыі: прадастаўленьне пэўных правоў, надзяленьне Прыднястроўя статусам аўтаномнай рэспублікі ў складзе Малдовы з усімі вынікаючымі наступствамі... Больш за тое, мы вельмі шмат глядзелі, чыталі і нават, калі шчыра сказаць, перанялі са старога закону аб Татарстане, мы вывучалі і іншыя краіны, якія маюць аўтаномныя ўтварэньні ўнутры. І нічога такога шурпатага не было, можна было б пайсьці па гэтым шляху, тым больш што там былі прадугледжаныя і пераходныя моманты. То бок, не адразу, раз і ўсё вырашылася і мы ўсе зноў пабраталіся... Мы ж разумелі, што калі дваццаць гадоў па розныя бакі жыць, то вельмі складана потым вырашыць аб’яднаўчы працэс. На жаль, не наканавана было яму рэалізавацца.
Ганна Соўсь: Нейкія легенды ходзяць пра тое, што ляцеў самалёт Пуціна і разгарнуўся...
Уладзімір Варонін: Ніхто нікуды не ляцеў, ніхто нікому нічога не забараніў. Проста было невялікае жаданьне забягаць наперад і ўсё. І гэта не дало нам магчымасьці падпісаць... Карацей: калі б гэта было б падпісана ў тым варыянце, які быў прапанаваны апошнім, гэта парушала бы Канстытуцыю Рэспублікі Малдова і гэта не дало б нічога, таму што мы былі ва ўладзе не ў адзіночку. Былі партыі, былі прадстаўнікі гэтых партый у парлямэнце, яны фармавалі так званую апазыцыю, і артыкул 11-ты нашай Канстытуцыі не дазваляе разьмяшчэньне на тэрыторыі Малдовы воінскіх падразьдзяленьняў іншых дзяржаў. І мы ніяк не маглі пераадолець Канстытуцыю. Нават калі б падпісалі, гэтыя апазыцыянэры на другі дзень пайшлі бы ў Канстытуцыйны суд і гэта адмянілі. Такую раскошу падстаўляць сябе і Ўладзіміра Уладзіміравіча, і нас усіх у палітычным пляне ў гэтай сытуацыі ніяк нельга было сабе дазволіць.
Ганна Соўсь: Цяпер параўноўваюць Прыднястроўе і Крым. Што агульнага ў іх, і ў чым розьніца?
Уладзімір Варонін: Нічога агульнага. Крым быў адарваны ад Расеі на доўгія гады, нават больш, чым цяпер Прыднястроўе, а Прыднястроўе адарванае ад Малдовы вось ужо амаль 25 гадоў.
Ганна Соўсь: А Крым чый?
Уладзімір Варонін: Крым ... Так, як вырашылася пытаньне. Ён ёсьць тым, як вырашылася пытаньне. А што вы мяне выпрабоўваеце? А гісторыя нешта значыць, нешта гаворыць? Усе кажуць пра тое, каб вяртацца да гістарычных каштоўнасьцяў, да таго, што было — давайце. Праўда, гісторыя часам інакш перапісвае свае старонкі... Але ў дадзеным выпадку ўсе ж ведаюць, якім чынам Крым быў перададзены Ўкраіне, калі, кім і ў якой сытуацыі. Хто не ведае, колькі на зямлі крымскай расейскай крыві ў розных войнах, і з туркамі, і да турак, і пасьля турак, з фашыстамі і гэтак далей... Пра што мы гаворым...
Ганна Соўсь: Так атрымліваецца, што можна мяняць мяжы? У вас у праграме партыі чатыры асноўныя пастуляту: эўрапейскія свабоды і стандарты, стратэгічнае партнэрства з Расеяй, малдоўская ідэнтычнасьць і тэрытарыяльная цэласнасьць Малдовы...
Уладзімір Варонін: І дзе вы бачыце «мяняць мяжы»? Гэта не праграма Крыма, гэта наша праграма, мы зыходзім з нашых пытаньняў. Там ёсьць ўрад Расіі, ёсьць каму вырашаць гэтыя пытаньні.
Ганна Соўсь: Ці можаце ўспомніць самы цяжкі, самы складаны дзень, калі вы былі прэзыдэнтам, у вашых адносінах з Расеяй? Гэта быў дзень, калі не падпісалі гэты мэмарандум?
Уладзімір Варонін: Мабыць, так. У нас былі выдатныя адносіны — па вэртыкалі, гарызанталі, на ўзроўні людзей, калектываў, міністэрстваў, праектаў, дагавораў, пагадненьняў, экспарт-імпарт, культурныя праграмы і ўсё астатняе. Працавала ўсё дакладна. Не падпісалі пагадненьне, і я вельмі перажываў і перажываю дагэтуль гэтую сытуацыю. Гэты дзень і для расейска-малдоўскіх адносінаў аказаўся не зусім удалым, калі не сказаць больш: практычна з таго часу, вось ужо больш за дзесяць гадоў, адносіны вельмі моцна астудзіліся...
Ганна Соўсь: А «вінная вайна»? Ці зьвязваеце вы яе з гэтым? Чаго на самай справе хацела Расея, калі забараняла пастаўкі малдоўскага віна і ці атрымала яна гэта?
Уладзімір Варонін: Там усяго ўперамешку. Паўплывала і непадпісаньне дакумэнта, і агідныя паводзіны нашых вытворцаў вінаробнай прадукцыі. Яны лічылі, што на расейскі рынак можна пастаўляць ўсё, што заўгодна, пафарбаванае ў чырвоны колер і на чым напісана «малдоўскае віно». Таму іх вельмі правільна і спакойна паставілі на месца. Давайце тую прадукцыю, якая сапраўды якасная. Мы дамовіліся, што ня будзе ніякіх абмежаваньняў па продажы ня толькі вінаробнай, але і ўсёй прадукцыі — мяса-малочнай, вінаробнай, кансэрвавай — усяго, што Малдова ў стане вырабляць і што яна вырабляла гістарычна, яшчэ ў савецкія гады. Але ніхто не казаў, што гэта будзе на шкоду якасьці. Таму мы тут не завастралі ўвагу, што гэта зьвязана з палітыкай, што гэта ледзь не эмбарга нейкае. Пастаўкі прадпрыемстваў, якія выраблялі якасную прадукцыю, ніхто не спыніў.
Ганна Соўсь: Вы былі прэзыдэнтам невялікай эўрапейскай краіны, ня вельмі багатай...
Уладзімір Варонін: Зусім небагатай...
Ганна Соўсь: ...у параўнаньні з Расеяй, якая мае вельмі шмат рычагоў уплыву, эканамічных і палітычных. Вам ніколі не было страшна — за краіну, за сябе?
Уладзімір Варонін: Мяне ніколі не пакідае непакой за сёньняшнюю, за заўтрашнюю Малдову. Я асэнсавана, сьвядома гэта кажу, і ведаю чаму. І я яшчэ не ўпэўнены ў тым, ці застанецца Малдова цэласнай... Вы ўжо бачыце, што адбываецца з яе цэласнасьцю. Але ці застанецца Малдова незалежнай, сувэрэннай дзяржавай, мяне гэта таксама турбуе.
Ганна Соўсь: Пагроза незалежнасьці, на ваш погляд, адкуль зыходзіць?
Уладзімір Варонін: Перш за ўсё ад суседзяў з Захаду, ад Румыніі. Ад іх ідэй аб аб’яднаньні, аб тым, што гэта гістарычныя землі, што тут павінна быць румынская мова, што малдаван як нацыі няма, што гэта прыдумала савецкая ўлада і іншае. Хоць іх жа гісторыкі, сярод якіх ёсьць нямала прыстойных людзей, абвяргаюць гэта. Больш за тое, і ўсе дакумэнты сьведчаць, што малдоўская дзяржава на 650 гадоў раней зьявілася, чым румынская, якая аб’ядналася з трох княстваў. І малдоўская дзяржава была яшчэ пры Пятры Першым... Але калі ёсьць праграма, накіраванасьць, пастаўленая задача, так званыя гісторыкі ўсё вывернуць навыварат. А тым больш калі няўдалы палітык становіцца гісторыкам, а неадукаваны гісторык становіцца палітыкам. Тады ўсё заблытана ў гэтым доме. І так яны тлумяць галаву моладзі. Людзі ва ўзросьце, якія ведаюць гэта ўсё, вытрымліваюць, а моладзь абдурваюць. Дзесяць тысяч стыпэндый румынскі ўрад штогод вылучае для малдаўскай моладзі для вучобы ў ВНУ Румыніі, уключаючы месячную аплату і інтэрнат. Такія грошы тут бедныя нашы хлопцы ніколі не атрымаюць. І адтуль, натуральна, прыходзяць маладыя спэцыялісты з румынскай ідэалёгіяй. І пачынаюць тут распавядаць казкі сваім бацькам: тату, маці, бабулі, якая ведае, хто яна такая, адкуль яе род, ён ёй распавядае, што гэта ня ўсё так. Гэта палітыка, натуральна.
Ганна Соўсь: Уладзімір Мікалаевіч, пакуль мы вас чакалі на інтэрвію, бачылі машыну амэрыканскага амбасадара каля вашай штаб-кватэры. Вы распавялі, што амэрыканскага амбасадара заўсёды садзіце на канапу пад карціну з Леніным. А як вы бачыце адносіны ЗША і Малдовы?
Уладзімір Варонін: Кабінэт маленькі, канапка адна, і ўсе госьці мае сядзяць так...
Ганна Соўсь: Пад Леніным?
Уладзімір Варонін: А я наогул пад Леніным ўсё жыцьцё. І мае госьці таксама сядзяць некаторы час тут. Тут нічога звышнатуральнага няма, тым больш гэта зьяўляецца на старонках газэт, на інтэрнэт-сайтах. Як я бачу адносіны са Злучанымі Штатамі Амэрыкі? Нармальныя павінны быць адносіны з усімі дзяржавамі. У мяне атрымоўвалася практычна з усімі пасламі, якія былі ў бытнасьць маю на пасадзе, знайсьці агульную мову і вырашаць пытаньні, у якіх зацікаўленая Малдова. І ўрад ЗША рэагаваў вельмі добразычліва на нашы праблемы. Дапамагаў у будаўніцтве дарог, водаправодных сетак, у вырашэньні экалягічных праблемаў, у абмене студэнтамі і іншае. Шырокае ішло супрацоўніцтва. Калі зусім аб’ектыўна: я асабіста не адчуваў нейкай ужо вельмі вялікі зацікаўленасьці ЗША ў чымсьці ў Малдове, яны наогул не ўмешваліся ў нашы пытаньні. Ужо сёмы год, як я сышоў з пасады прэзыдэнта, а з многімі пасламі я сустракаюся рэгулярна. Нядаўна сустракаўся з паслом Расеі — ён прыйшоў павіншаваць мяне з днём нараджэньня.
Ганна Соўсь: Ваша жонка Таісься Міхайлаўна — украінка па нацыянальнасьці. Ведаю, што яна займаецца дабрачыннасьцю ў Малдове, дапамагае ў рэалізацыі сацыяльных праектаў. Можа быць, яна дапамагае тым, каму патрэбна дапамога ва Ўкраіне, уцекачам, параненым вайскоўцам? Ці супадае яе погляд на падзеі ва Ўкраіне з вашым?
Уладзімір Варонін: Яна ўвогуле ніколі, і ў гады прэзыдэнцтва, не ўмешвалася ў палітыку. Яна займалася зь дзецьмі, 28 гадоў працавала ў дашкольных установах. Яна пры дапамозе многіх спонсараў, заходніх спонсараў, дарэчы, заснавала так званы «дзіцячы гарадок». Яны сабралі дзяцей, якія ня маюць бацькоў, і арганізавалі там для іх выдатныя ўмовы. На будаўніцтве гэтага «гарадку» працавалі — мылі вокны, падлогі — прынцэсы з Ліхтэнштэйну, Люксэмбургу... Я нават зьдзівіўся, ніколі ня думаў... На жаль, цяперашнія ўлады цяпер не надаюць увагі гэтаму «дзіцячаму гарадку», нават хочуць зачыніць яго, а гэтых няшчасных абяздоленых дзяцей адправіць кудысьці па інтэрнатам... Праблема Ўкраіны, натуральна, балючая для ўсіх нас у Малдове. Гэта нашы суседзі, самая вялікая дыяспара ў нас — ўкраінская, каля 20 працэнтаў ад агульнага насельніцтва, адна пятая, гэта сур’ёзна паводле колькасьці. Вельмі шмат актыўных людзей у нас у камандзе — камуністы, дэпутаты парлямэнту.
Ганна Соўсь: Як вы лічыце, хто пачаў вайну ва Ўкраіне?
Уладзімір Варонін: Гэта было па той жа схеме, паводле якой адбыліся ў нас падзеі 7 красавіка 2009 году, калі зь неадкуль зьявілася каля 20 тысяч маладых людзей, якія пачалі атакі на два самых галоўных будынка краіны — на прэзыдэнтуру і парлямэнт. Тая ж схема, той жа кіеўскі Майдан. Рэпэтыцыя была тут у Кішынэве, толькі адрозна ад Кіева, мы стрымаліся і не ўжылі зброю, вырашылі гэтае пытаньне мірным шляхам, супрацьстаялі гэтаму. І я вымушаны быў даць каманду, каб саступілі будынкі прэзыдэнтуры і парлямэнта, як ні дзіўна... Вельмі лёгка судзіць на адлегласьці і даваць ацэнку з боку, гаварыць з патасам, калі ты ня быў там, у эпіцэнтры гэтых падзей, калі ад твайго рашэньня не залежала жыцьцё людзей. Вы ведаеце, што яны ўжывалі фашысцкія мэтады? У першых шэрагах нападнікаў на гэтыя будынкі былі натоўпы дзяцей. Трэцяя, чацьвёртая, пятая, шостая клясы... Давалі ім у рукі скамечаны лісток паперы і яны павінны былі падысьці да будынку і кідаць у яго. Які мужчына падыме руку, ня тое што зброю, на дзіця? Мы не дапусьцілі раскручваньня гэтай сытуацыі да Майдана. Хоць былі такія спробы. Больш за тое, адзін з арганізатараў падзей у Кішынэве — грамадзянін ЗША Алекс Грыгорыс, ураджэнец Рыгі. Я назаўжды запомніў гэтае прозьвішча. Праз амаль 5 гадоў, калі пачаліся падзеі на Майдане, у навінавым выпуску расейскага ОРТ прагучала, што адным з арганізатараў падзей на Майдане зьяўляецца грамадзянін ЗША Алекс Грыгорыс. Праз пяць гадоў... Вось працуюць людзі.
Ганна Соўсь: Як раз пасьля Майдану Малдова падпісала пагадненьне аб асацыяцыі з Эўразьвязам. У адным з інтэрвію вы сказалі: «мы вырашылі ўстаць на шлях эўрапейскай мадэрнізацыі краіны, прывядзеньня ў адпаведнасьць прававога падмурку да агульнаэўрапейскага. Мы пачалі будаваць Эўропу ў сябе дома». Якую параду вы б далі цяперашнім кіраўнікам Малдовы ў адносінах з Захадам і з Расеяй на фоне сытуацыі ва Ўкраіне?
Уладзімір Варонін: Трэба зьвярнуць увагу на слова «эўрапейская мадэрнізацыя», не блытаць яго з «эўрапейскай інтэграцыяй». Гэта зусім розныя рэчы. Трэба рыхтаваць краіну, яна павінна пастаянна мадэрнізавацца, станавіцца больш сучаснай. Куды, ў якую Эўропу, нават у СНД мы ўвойдзем, калі ў нас стандарты не выкананыя? Хто нас прыме з таварамі, нават з нашымі дыплёмамі, калі мы б не падпісалі дакумэнт, які называецца «Рэформа адукацыйнай сыстэмы. Балёнскі працэс»? Калі б мы не падпісалі энэргетычны альянс, Міжнародную эўрапейскую канвэнцыю па ўсіх транспартным напрамках і многія іншыя? Мы прынялі больш за 250 законаў разам з Брусэлем і са Страсбургам ў пляне мадэрнізацыі ўсіх бакоў нашай дзейнасьці. Гэта блытаюць з інтэграцыяй. Вось зараз пабеглі з заявай на апошнім саміце ў Рызе, маўляў, давайце вы ўступім у інтэграцыю з Эўропай і гэтак далей. Больш за тое, мы былі супраць падпісаньня пагадненьня аб асацыяцыі Малдовы з Эўрапейскім Зьвязам. Таму што мы ў 2007 годзе ў выніку рэалізацыі ўсіх мер па мадэрнізацыі, па пашпартных справах, бязьвізавым рэжыме, па многіх іншых напрамках, якія патрабуюцца, мы дамагліся асымэтрычнага гандлю з Эўрапейскім Зьвязам. Гэтага б хапіла Малдове на дваццаць пяць гадоў. Няма чаго было залазіць з гэтымі інтэграцыі. Гэта грамата, на ўзроўні першасных азбукавых рэчаў. Цяперашнія кіраўнікі не разумеюць адрозьненьні паміж інтэграцыяй і мадэрнізацыяй.
Ганна Соўсь: Вы казалі пра добрыя адносіны, якія ў вас складваліся з Уладзімірам Пуцінам. Што б вы параілі цяперашняму кіраўніцтву Малдовы, як кантактаваць з Уладзімірам Пуціным?
Уладзімір Варонін: Кантактаваць нармальна. Няма ніякіх сакрэтаў, трэба азірацца вакол, глядзець, што адбываецца. Кіраўнікі дзяржаваў розных кантынэнтаў стаяць у чарзе, каб прыехаць у Маскву і паразмаўляць з Уладзімірам Пуціным, а мы тут сядзім і разумнічаем. Калі ты ўжо дарос да такой пасады, то ты ўжо — ня ты. Мала што ты хочаш, ты павінен рабіць тое, што ты абавязаны рабіць. У цябе больш абавязкаў, чым жаданьняў. Лепш, вядома, калі гэтыя сустрэчы, адносіны не выцякаюць толькі з абавязкаў, а ад душы ідуць...
Ганна Соўсь: А вы падтрымліваеце зараз асабістыя дачыненьні з Пуціным?
Уладзімір Варонін: Хіба ў яго ёсьць час яшчэ на асабістыя дачыненьні? Я ж разумею... Упэўнены, што калі я зьвярнуся, ён адрэагуе, таму што ў нас было больш за трыццаць толькі асабістых сустрэч зь ім акрамя самітаў і іншых афіцыйных канфэрэнцый. Нашы робяць велізарную памылку, што адвярнуліся ад Расеі. Расеі ёсьць чым займацца, і малдаване павінны наадварот бегаць і прасіцца ў Расею, прасіць кантактаў, вырашэньня пытаньняў. Я не памятаю, калі ў апошні раз хто-небудзь з вышэйшых службовых асобаў Расеі быў запрошаны ў Кішынэў... Як могуць адносіны разьвівацца? Дзясяткі тысяч малдаван цяпер працуюць у Расеі, акрамя таго, што зачынены экспарт малдоўскай прадукцыі ў Расею. Гэта не палітыка, і гэта не дзяржаўны падыход, і гэтыя людзі дарэмна селі ў кіруючыя крэслы, ім трэба неадкладна адтуль сысьці па-добраму, паводле сумленьня, калі яно ў іх ёсьць.
Ганна Соўсь: Вы былі прэзыдэнтам Малдовы два тэрміны. У вас ёсьць калегі, палітычныя доўгажыхары: Аляксандр Лукашэнка, прэзыдэнт Беларусі, Нурсултан Назарбаеў, прэзыдэнт Казахстана, іх шмат, прэзыдэнтаў, якія больш за дваццаць гадоў ва ўладзе. А ці была ў вас самога спакуса пабыць даўжэй ва ўладзе? Ці не хацелася вам паспрабаваць як яны?
Уладзімір Варонін: Я за восем гадоў падпісаў парадку васьмі тысяч дэкрэтаў па розных рашэньнях — вызваленьне, прызначэньне і гэтак далей. Толькі два зь іх былі канстытуцыйнага характару. Я не крануў ніводную кропку, ніводную коску ў Канстытуцыі. Я падпарадкаваўся Канстытуцыі — два тэрміны, дык два тэрміны. І ніякіх ідэй, і ніякіх жаданьняў — нічога. Засталося пачуцьцё невыкананасьці тых плянаў, тых пачынаньняў, якія мы не пасьпелі давесьці да канца ў сілу розных прычынаў, аб’ектыўных, а дакладней, матэрыяльных, грашовых. Засталося пачуцьцё незадаволенасьці, што мы шмат не зрабілі. Але вы ведаеце, жыцьцё не заканчваецца: заканчваеш адно, пачынаеш іншае — гэта і ёсьць працяг жыцьця.
Прэзыдэнты Ўладзімір Варонін, Леанід Кучма і Эдуард Шэварнадзэ
Ганна Соўсь: А што б вы маглі параіць, як бы вы маглі сваім калегам сказаць, чаму добра быць былым прэзыдэнтам?
Уладзімір Варонін: А я не сказаў бы, што добра быць былым прэзыдэнтам. І добрае ёсьць таксама. Калі казаць пра нас, пра Малдову і пра двух першых прэзыдэнтаў, то ў нас ёсьць невялікая розьніца. Я быў да прэзыдэнцтва старшынём партыі і падчас яго, і цяпер я старшыня партыі. У мяне хапае клопатаў, дай Бог магчымасьці і здароўя, каб я справіўся з тымі задачамі, якія прыносіць мая высокая пасада, якую мне камуністы краіны даверылі. Таму я не сумую, я не перажываю. Тым больш я яшчэ і дэпутат парлямэнту, і нашая фракцыя адыгрывае вядучую ролю ў парлямэнце. Рэдка калі без нашай згоды можа быць прынятае рашэньне.
Ганна Соўсь: Што мае ад малдаўскай дзяржавы былы прэзыдэнт паводле закону?
Уладзімір Варонін: Пэнсію.
Ганна Соўсь: Ці высокая пэнсія?
Уладзімір Варонін: Не. Пэнсія, калі перавесьці на даляры, то 400-450 даляраў.
Ганна Соўсь: Аўтамабіль, рэзыдэнцыя?
Уладзімір Варонін: Не. Ёсьць ахова і недатыкальнасьць. І нічога больш. Ніякіх рэзыдэнцый. Кватэра на пятым паверсе, у якой я жыў 25 гадоў таму, так нічога і не зьмянілася. І будучы прэзыдэнтам, я не памяняў нічога.
Ганна Соўсь: Як вы ацэньваеце ролю Аляксандра Лукашэнкі ў гісторыі Беларусі?
Уладзімір Варонін: Ну, дай Бог яму здароўя. Я меў кантакты зь ім шмат разоў, і на самітах, і ня толькі, калі я бываў у Беларусі. Гэта вельмі валявы, рашучы чалавек, сапраўдны патрыёт Беларусі, ведае, што трэба Беларусі і беларускаму народу, і гэта робіць. Робіць, мне здаецца, вельмі самааддана, з высокай адказнасьцю, і гэта вельмі важна. Дай Бог яму здароўя, доўгіх гадоў прэзыдэнцтва.
Ганна Соўсь: А ў вас прыяцельскія адносіны ці афіцыйныя?
Уладзімір Варонін: Прыяцельскія адносіны паміж прэзыдэнтамі — гэта, так бы мовіць, трошкі літаратурна. Ёсьць дзелавыя адносіны. І не было выпадку, каб я зьвяртаўся да Аляксандра Рыгоравіча зь нейкай прапановай па разьвіцьці нашых дачыненьняў, на якую ён бы не адрэагаваў, і ня проста так, праявіў ветлівасьць, а вырашаў пытаньне канкрэтна.
Ганна Соўсь: Якія вашы тры асноўныя дасягненьні як прэзыдэнта Малдовы?
Уладзімір Варонін: Першае і самае галоўнае — мы амаль выканалі задачу па барацьбе з карупцыяй і з крыміналітэтам. З крыміналітэтам фактычна выканалі задачу, з карупцыяй — гэта задача такая, што калі сёньня няма, то заўтра яна дзесьці можа зноў успыхнуць. Але ў тых аб’ёмах у тых маштабах, як мы сёньня назіраем карупцыю ў Малдове, яе не было. Вырашаючы гэтую задачу, мы дамагліся вельмі сур’ёзнага папаўненьня дзяржаўнага бюджэту. Сышла зарплата з канвэртаў, яе сталі плаціць чыста. У выніку гэтага мы рэзка павялічылі сацыяльныя выдаткі, пачынаючы з пэнсіянэраў, дзяцей, інвалідаў, хворых... Гэта можна нават сфармуляваць як трыадзіную задачу, якой мы дамагліся. І другі вынік — Малдова адкрылася яшчэ больш Захаду і ўмацавала сябе вельмі выдатна ў адносінах з Расейскай Фэдэрацыяй. Мы падпісалі з Уладзімірам Уладзіміравічам у Крамлі базавыя стратэгічныя дагаворы аб нашых адносінах, і ў прэамбуле гэтага пагадненьня — гэта вельмі важна для нас — пазначана, што Расея прызнае Рэспубліку Малдову ў межах жніўня 1991-га году, гэта значыць адзінай, цэльнай дзяржавай. Самае дрэннае, што зрабілі тыя, якія пасьля нас прыйшлі — адмовіліся ад нашай праграмы «Малдаўскае сяло». Яна была вельмі цікавая і мы пасьпелі нямала зрабіць. З 7 адсоткаў газафікацыі краіны, якія мела Малдова ў 2001-м годзе, мы падняліся да 95 адсоткаў. Практычна паўсюдна вырашылі пытаньне водазабесьпячэньня якаснай пітной вадой. Аўтамабільныя дарогі, дашкольныя ўстановы, школы, ліцэі, аб’екты культуры — усё рэканструявалася, усё мадэрнізавалася... Мы пачалі ствараць і стварылі амаль трыста аграрна-тэхналягічных станцый, аснашчаных сучаснай тэхнікай. Дзяржава датавала насенны фонд..., аднавіла шмат традыцыйных жывёлагадоўчых напрамкаў: зьверагадоўля, буйную рагатую жывёлу, малочная жывёлагадоўля. Малдова заўсёды характарызавалася сваёй вёскай, адтуль усё расьце, і вельмі дрэнна, што ўлады адмовіліся ад гэтай праграмы. Яна б вельмі выдатна дапамагла і ў дэмаграфічным пляне, бо самая вялікая нараджальнасьць у нас на вёсцы, самая вялікая колькасьць дзяцей у навучальных установах адтуль, і не было б міграцыі цяпер.
Ганна Соўсь: Як у былога прэзыдэнта якая цяпер галоўная задача, якую вы сабе ставіце?
Уладзімір Варонін: Не дапусьціць, каб мы страцілі сувэрэнітэт, незалежнасьць і пэрспэктыву разьвіцьця. Гэта самае галоўнае.