Беларусь часта называюць «запаведнікам СССР», з-за палітыкі нязьменнага прэзыдэнта яна асацыюецца зь недэмакратычнай часткай дзяржаў. Але наш аўтар Арцём Сізінцаў знайшоў 10 фактаў, якія, на ягоную думку, паказваюць, у чым Беларусь адышла ад Савецкага Саюзу.
1. Больш спакойнае стаўленьне да іншаземцаў
![](https://gdb.rferl.org/63C9419C-DD46-482A-941B-5AD1420B3AE5_w1080_h608_s.jpg)
Не сакрэт, што ў савецкі час да іншаземцаў падазрона ставілася вялікая частка грамадзтва. Зрэшты, яны асабліва сюды й не імкнуліся. Цяпер грамадзяне іншых краінаў таксама ня едуць у Беларусь паўнюткімі аўтобусамі, за візу многія зь іх мусяць заплаціць немалыя грошы, аднак ніхто і не думае «раіць» госьцю, куды яму ня варта ехаць. Замежныя турысты, напэўна, ніколі не былі нейкім дзівам для жыхароў Менску, аднак і ў правінцыі да іншаземцаў цяпер няма падазрэньняў і тым больш нянавісьці. Яскравым прыкладам могуць служыць словы аўстралійскага турыста Джонатана Ілза, які за 2015 год праехаў усю Расею, а потым прыехаў у Беларусь. Вандроўнік адзначае, як у кожным горадзе Расеі, апроч хіба што Масквы ды Санкт-Пецярбурга, у яго запытвалі, па якой справе ён прыехаў у іх краіну. Калі ж атрымлівалі адказ, што аўстраліец прыехаў выключна як турыст, запытвалі: «А калі сур’ёзна?» У Беларусі ж з такім Ілзу сутыкнуцца не давялося. Часам людзі пыталіся ў яго, навошта ён абраў менавіта Беларусь, але потым актыўна рэкамэндавалі далей працягваць вандраваць па нашым краі.
2. Паездкі за мяжу
![](https://gdb.rferl.org/7A54AFFB-BE89-4435-A286-B3AF189D2D50_cx0_cy7_cw100_w1080_h608_s.jpg)
Многія беларусы сталага ўзросту за сваё жыцьцё не выяжджалі нават за межы сваёй вобласьці, ня тое што ў іншыя краіны. З развалам СССР беларусам стала складаней проста сесьці ў цягнік ды адправіцца куды-небудзь у азіяцкія рэспублікі. Аднак тут месца для пэўнага гістарычнага парадоксу: межы «пашпарту» значна звузіліся да тэрыторыі адной роднай Беларусі, аднак магчымасьці для паездак павялічыліся. І калі ў Беларусь па шэрагу прычынаў турысты не сьпяшаюцца масава, дык самі беларусы актыўна выяжджаюць за мяжу, б’ючы рэкорды па колькасьці візаў. Напрыклад, у 2015-м годзе Кіеў, нягледзячы на вайну на ўсходзе Ўкраіны, наведалі ў 11 разоў больш турыстаў, чым Менск. Затое чэргі на падачу дакумэнтаў у амбасады Літвы і Польшчы ў Менску не зьмяшаюцца. Менавіта паездкі за мяжу спрыяюць таму, што рэдка хто з маладых беларусаў мае нейкія «сантымэнты» да СССР. Дастаткова сказаць маладзёну, што ў «савецкім раі» выезды за мяжу былі строга абмежаваныя, і ён перастане нават слухаць аргумэнты супрацьлеглага боку.
3. Усё больш людзей валодаюць ангельскай мовай
Зноў жа гэта тычыцца больш маладога пакаленьня. Якраз гэта істотна павялічвае адлегласьць паміж СССР і Беларусьсю. Раней ангельскую вучылі, але вольнае валоданьне ёю было звычайна справай дзяцей дыпляматаў, якія бывалі за мяжой, альбо надта старанных вучняў. Цяпер ангельская куды больш распаўсюджаная ў Беларусі, асабліва ў студэнцкім горадзе ў турыста ня будзе праблем знайсьці таго, хто можа, прынамсі, патлумачыць дарогу. І гэта пры тым, што ўзровень школьнага вывучэньня замежных моваў усё адно далёкі ад ідэалу. Калі яго палепшыць, то праз пару-тройку гадоў у краме ня будуць ліхаманкава шукаць, хто б абслужыў англамоўнага кліента.
4. Паліцы ў крамах
Напэўна, самы прадказальны пункт нашага ТОПУ. Безумоўна, інфляцыя высокая, пакупніцкая здольнасьць беларусаў працягвае зьніжацца, але паняцьця «дэфіцыт» няма. Большасьць сучаснае моладзі хіба па расповядах дзядуляў і бабуляў ведае, як людзі станавіліся ў чаргу і толькі потым пыталіся, па што людзі стаяць. Пастаянна ў крамах былі хіба малако й хлеб. Кілбаса «выкідалася» на прылаўкі пару разоў на год, а звычайна беларусы вымушаныя былі езьдзіць па яе ў Маскву. Прычым, па кілбасу, якую выраблялі мясакамбінаты ў БССР! І традыцыя набываць на Новы год памаранчы ўзьнікла ў выніку таго, што ў Савецкім Саюзе яны былі страшным дэфіцытам Цяпер старыя кадры з савецкіх крамаў зь іх вечна пустымі паліцамі выклікаюць сапраўдныя зьдзіўленьне і страх. Цікава адзначыць, што ў памежных раёнах БССР і РСФСР у канцы 80-х назіралася розная сытуацыя з маслам. Калі ў нас яго можна было набыць на «разьвес», дык у суседняй савецкай рэспубліцы ў крамах яго часта не было зусім, а паступаў туды маргарын попельна-шэрага колеру.
5. Стаўленьне да «сьвята» 7 лістапада
Беларусь засталася адной з апошніх краін, дзе «сьвята» Кастрычніцкага перавароту адзначаецца штогод. Але варта назіраць за настроямі ў грамадзтве. Акрамя сагнаных на плошчу ў Менску актывістаў БРСМ і дзяржаўных прафсаюзаў, а таксама купак старых камуністаў у цэнтрах гарадоў, ніхто ўжо не падымае келіхі за «подзьвіг бальшавікоў», абсалютная большасьць грамадзянаў Беларусі проста жыве ў дадатковы выходны дзень. Ды і ў цэлым дзяржаўная ідэалёгія як ні працуе, ня можа прымусіць паверыць у яе. У савецкія часы людзі, прынамсі, з радасьцю ўзгадвалі ўпрыгожаньні вуліцаў падчас першамайскіх дэманстрацый і дня 7 лістапада, хоць і ўсе ведалі, што не пайсьці туды складана. Цяпер усім вядома пра прымус, а вось «сьвяточнасьць» многіх дзяржаўных сьвятаў сумнеўная.
6. Беларуская мова
У некаторых сфэрах беларускай мовы было больш у БССР, чым у Рэспубліцы Беларусь. Аднак беларускамоўны мінак выклікаў большае зьдзіўленьне, чым цяпер. І агрэсіі да беларускамоўных было больш — за мову нават білі. Цяпер на вуліцах можна нарвацца на беларускамоўных тайбаксёраў, футбольных заўзятараў ды праехацца з белмоўным таксістам. Па-беларуску стала больш розных шыльдаў ды абвестак, чаму дапамагаюць фэстываль рэклямы і моўныя курсы накшталт «Мова нанова». Па-беларуску вядзецца вялікая колькасьць блёгаў і разнастайных форумаў, прычым часьцяком беларускамоўнымі хаця б у інтэрнэце зьяўляюцца людзі, далёкія ад літаратуры, настаўніцтва ці тэатру. У адной з установаў Менску працуе беларускамоўны гардэробшчык, а ў Магілёве працуе беларускамоўны касір. Расьце колькасьць беларускамоных інтэрнэт-сэрвісаў, крамаў, гульняў, чытанак для дзяцей. Дзякуючы гэтаму ў Беларусі стала магчымым выхоўваць маленькіх беларусаў у нацыянальных традыцыях з пялюшак. Пэўнае супрацьстаяньне з грамадзтвам пакуль непазьбежнае, аднак рух ідзе наперад, а не ў іншы бок.
7. Культура ў грамадзкіх месцах
Яшчэ ў 90-я такога адыходу ад «савецкасьці», як побытавая культура, не было. Паперкі, зламаныя запальніцы, насоўкі — усё магло апынуцца на зямлі. Верагодна, такая заява ў нечым спрэчная, аднак ува многіх гарадах краіны так ня думаюць. У сёньняшняй Беларусі сабе пад ногі кідаюць хіба тыя ж недапалкі, але буйное сьмецьце адпраўляюць у сьметніцы, праблема існуе толькі з адпачынкам на прыродзе, пасьля якога прыбірае лес далёка ня кожная кампанія. Асобна можна адзначыць грубасьць прадаўцоў, цырульнікаў, работнікаў ЖКГ, кіроўцаў у «шчасьлівы савецкі час». У СССР увогуле было цяжка пачуць добрае слова ў той жа краме, грубасьць была нормай. Часьцей падманвалі з шалямі, недалівалі піва, шматлікімі спосабамі ігнаравалі плякаты пра «ветлівае абыходжаньне» з кліентамі. А цяпер нават вітаюцца ды зрэдчас усьміхаюцца.
8. Правілы дарожнага руху
У савецкі час сьветлафоры выконвалі пераважна дэкаратыўную функцыю. У многіх гарадах БССР лічаныя людзі пераходзілі дарогу, чакаючы зялёнага колеру і па «зэбры». Да прыкладу, у Воршы такім чалавекам быў загадчык мясцовага гарана Іван Гамолка. У горадзе ўзгадваюць, як на яго паказвалі пальцам, бо іншыя людзі ішлі на супрацьлеглы бок вуліцы, як хацелі. У апраўданьне парушальнікаў можна сказаць толькі тое, што машынаў у тыя часы сапраўды было значна менш і не заўсёды паўставала велізарная неабходнасьць чакаць, пакуль на сьветлафоры будзе колер дазволу. Таксама на ходніках адсутнічалі мэталічныя бар’еры, якія цяпер ёсьць на многіх вуліцах, і грамадзяне лёгка перабягалі вуліцу ў любым месцы. Пры вялікім жаданьні аўтаінспэктараў на 100 мэтрах адной вуліцы цягам гадзіны можна было вылавіць дзясяткі парушальнікаў. Цяпер жа зялёнае сьвятло нашы мінакі дужа паважаюць і не чакаюць яго на скрыжаваньнях хіба толькі п’яныя.
9. Нацыянальная сьвядомасьць
У савецкія часы рабіўся экспэрымэнт, калі да жаўнера ў войску падыходзілі і пыталіся: «Ты хто?» Кіргіз адказваў: «Я чалавек», эстонец: «Я эстонец», а беларус: «Я сяржант». Цяпер сытуацыя зьмянілася, мноства людзей выразна ідэнтыфікуюць сябе зь Беларусьсю, у 2015-м мы мелі «вышыбум», калі тысячы людзей набывалі сабе вышыванкі, бранзалеты, саколкі, шапкі з нацыянальнымі арнамэнтамі і сымболікай. У дзясяткаў, а можа ўжо й сотняў людзей нацыянальныя сымбалі нанесеныя на цела. Безумоўна, сама па сабе татуіроўка «Пагоні» ня кажа, што ўладальнік зьяўляецца сьведамым беларусам, але робіць такую верагоднасьць вышэйшай. Больш за два дзесяцігодзьдзі «чырвона-зялёнай» прапаганды так і не зрабілі крыху зьменены сьцяг БССР папулярным. Пагадзіцеся — надзвычай рэдка пабачыш за мяжой беларускіх турыстаў, якія прыяжджаюць у чужую краіну і фатаграфуюцца, прыкладам, на беразе мора з чырвона-зялёным сьцягам. А вось бел-чырвона-белы паўсюль, можна называць гэта модай, але ж якая файная мода! Зірніце на гасьцявы сэктар на любым матчы футбольнай зборнай Беларусі, у любой краіне. Нацыянальных сьцягоў шматкроць больш за афіцыйныя. Гэта сьведчыць не пра большасьць-меншасьць, гэта даказвае, што актыўная моладзь падтрымлівае якраз нацыянальныя сымбалі. Што значна важней за прапорцыі. Менавіта гэта дазваляе аптымістычна ісьці ў будучыню, нягледзячы на дагэтуль бальшавіцкія назовы вуліц і дзясяткі іншых прыкметаў, што Савецкі Саюз у Беларусі яшчэ не памёр.
10. Аздабленьне дамоў
У краінах, дзе амаль вечная шэрань неба, даўно прыдумалі спосаб «расфарбаваць» жыцьцё. У Нарвэгіі, у Грэнляндыі цэлыя кварталы дамоў набываюць разнастайныя колеры, каб горад не здаваўся жыхарам палонам. У Беларусі таксама сталі часьцей сустракацца каляровыя сьцены ды дахі. У савецкі ж час правінцыйныя беларускія гарады выглядалі несамавіта, шэрыя кварталы ўтваралі шэры горад. Было ад чаго засумаваць.
Мы выдатна разумеем, што Беларусь яшчэ надта далёкая ад жаданага вобразу сучаснай краіны, з шанаванымі правамі чалавека, гісторыяй, напісанай з нацыянальнага пункту гледжаньня, помнікамі сваім героям, а не чужым катам. Аднак пералічаныя пункты дазваляюць спадзявацца на лепшае, на сапраўдны прагрэс, які ня будзе заменены на аджылыя рэчы.
Арцём Сізінцаў для Радыё Свабода